تنبیه بدنی دانش آموزان در ایران چگونه است؟

پس از تصویب و ابلاغ آئین‌نامه اجرایی جدید مدارس در سال 1379، و ممنوعیت هر نوع تنبیه بدنی دانش‌آموز توسط کادر مدرسه در آن، از میزان این تنبیه‌ها کاسته شد. تغییر نگاه به مسئله آموزش، آگاه‌سازی والدین و همین‌طور به روی کار آمدن معلم‌های جوان‌تر بر روی کاهش تنبیه‌های بدنی تاثیر زیادی داشت. با این وجود، همچنان از گوشه و کنار خبرها و تصاویری دست به دست در جامعه منتشر می‌شود که نشان می‌دهد، هنوز هم تنبیه بدنی در بسیاری از مدارس ایران باقی است. دوهفته پیش معلمی در مدرسه‌ای در کرج، برای جلوگیری از سخن‌گفتن دانش‌آموز 12 ساله با بغل‌دستی‌اش با ضربه محکم دست به سر او سبب شد تا سر این دانش‌آموز به میز برخورد کند و بینی‌اش بشکند. تنبیه دانش‌آموز زاهدانی و عفونت‌کردن دست وی نیز خبر دیگری بود که رسانه‌ای شد. همچنین می‌توان به اتفاق مشابهی در گناوه و تنبیه شدن دانش‌آموز توسط مدیر مدرسه با لوله پلیکا اشاره کرد؛ این دانش‌آموز نیز به دلیل عفونت دست در بیمارستان بستری شد. علاوه‌بر اخباری که توسط رسانه‌ها درباره تنبیه‌های بدنی منتشر می‌شوند، می‌توان به شنیده‌ها نیز در این باره توجه کرد. حمید، دانش‌آموز دوران راهنمایی مدرسه‌ای در شهرک پردیس کرج در گفتگو با فرارو از اتفاقی سخن می‌گوید که در آن به‌دلیل اینکه به سئوال‌های معلم هنگام درس پرسیدن نمی‌توانسته پاسخ بگوید، مورد ضرب و شتم معلم قرار می‌گیرد و در ضربه آخر به زمین می‌افتد و سرش بر اثر اصابت با زمین دچار شکستگی می‌شود. این دانش‌آموز تا مدت‌ها این موضوع را به خانواده‌اش اطلاع نداده بوده، تا مورد تمسخر دوستانش قرار نگیرد و به‌جای آن به پدر و مادرش گفته بود که بر اثر دعوا سرش شکسته است! هر نوع تنبیه بدنی محکوم است! سال گذشته، در پی حوادث مربوط به تنبیه دانش‌آموزان در مدارس پسرانه، سید رحیم میرشاه ولد (مدیر کل ارزیابی و رسیدگی به شکایات وزارت آموزش و پرورش) گفت: بسیاری از این اتفاقات آنی هستند و بر اثر دلسوزی معلم انجام می‌شوند. البته تاکنون با تمام موارد گزارش‌شده برخورد قانونی صورت گرفته و معلمان خاطی به هیئت تخلفات اداری فرستاده شده‌اند. مهدی نوید ادهم (دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش) نیز سال گذشته تنبیه بدنی دانش‌آموزان به هرشکلی را ممنوع اعلام کرد و از برخورد جدی با متخلفان سخن گفت. ممنوعیت تنبیه بدنی دانش‌آموزان به آئین‌نامه‌ای بازمی‌گردد که 14 سال پیش تدوین شده است. در این آئین‌نامه گفته شده که منظور از تنبیه، آگاه ساختن دانش‌آموز نسبت به انجام وظایف، تذکر شفاهی، تذکر کتبی، تغییر کلاس، اخراج موقت و انتقال به مدرسه‌ای دیگر است. هرچند که این آئین‌نامه در طی این سال‌ها به روز نشده، اما عمل به بندهای آن، همچنان مورد توجه بسیاری از معلمان نیست. علاوه بر بی‌توجهی برخی از معلم‌ها به این آئین‌نامه، باید دید که آیا در سیستم آموزش و پرورش، تذکر ویژه و یا آموزشی برای همه معلم‌ها برای کنترل خشم و تنبیه دانش‌آموزان کلاس وجود دارد یا خیر؟ یکی از معلمانی که سابقه تدریس در روستاهای منطقه لامرد استان فارس را دارد، در گفتگو با فرارو می‌گوید: به‌صورت مدون و در قالب یک جزوه تنظیم‌شده، آموزشی به معلمان در این رابطه داده نمی‌شود. تنها یک فرم وجود دارد که هنگام تکمیل آن توسط معلمان در آن به منع قانونی تنبیه بدنی دانش‌آموزان اشاره می‌شود. البته به صورت شفاهی و در دوره 4 ساله‌ آموزش معلم‌ها، بارها به آنان گفته می‌شود که تنبیه بدنی دانش‌آموزان جرم تلقی خواهد شد. با این وجود تنبیه بدنی دانش‌آموزان در مدارس پسرانه بسیار دیده می‌شود. این تنبیه‌ها در روستاها به مراتب بیشتر از شهرها، حتی شهرهای کوچک، دیده می‌شوند. در خیلی از این کلاس‌ها معلم در هنگام ورود به کلاس با چوب، لوله و یا سیمی در دست حاضر می‌شود. اگر آموزش و پرورش در هر مدرسه‌ای، چه روستا و چه شهر، از تنبیه بدنی دانش‌آموزان مطلع شود، حتما با آن معلم برخورد خواهد کرد. این برخورد می‌تواند شامل کم‌کردن حقوق، قطع کردن حقوق، تبعید به مدرسه کوچکتر و... باشد. معلم مقطع پیش‌دانشگاهی یکی از مدارس غیرانتفاعی استان تهران نیز در این رابطه در گفتگو با فرارو گفت: قرارداد واحدی برای معلمانی که قرار است نیروی رسمی و یا آزاد باشند وجود دارد، که در آن گفته شده که تنبیه جسمانی دانش‌آموزان یک جرم محسوب خواهد شد. همچنین در قوانین آمده که معلم حتی حق برخورد لفظی با دانش‌آموز را ندارد و تنها باید آن را به معاونت اجرایی ارجاع دهد. از این حقوق نه تنها معلم، که والدین و خود دانش‌آموزان نیز تا حد زیادی مطلع هستند. معلم متخلف طبق قوانین می‌تواند دادگاهی و تا حد دیه جریمه شود. البته هنوز قانون مدون و مشخصی در این رابطه وجود ندارد و مدارس تلاش می‌کنند تا درمورد این قضیه بار حقوقی را از شانه خود بردارند. در مدارس غیرانتفاعی شهر تهران نیز مواردی از درگیری بین دانش‌آموز و معلم پیش می‌آید. مثال آن زدن با خط‌کش و هُل‌دادن دانش‌آموزان است. معلم‌ها در مدارس دخترانه تجربه‌ها و خاطرات کمتری نسبت به تنبیه بدنی دانش‌آموزان دختر دارند. یکی از معلمان با سابقه در مقطع راهنمایی مدارس دولتی شهر تهران در گفتگو با فرارو می‌گوید: تنبیه بدنی دانش‌آموز ممنوع است. تجربه من در مدارس مختلف دخترانه نشان داده که این اتفاق در این مدارس بسیار کم ممکن است رخ دهد. وقتی دانش‌آموزی مرتکب خطایی شود، معلم نهایتا می‌تواند او را از کلاس اخراج کند و اگر او از کلاس بیرون نرفت معلم از معاون مدرسه کمک می‌طلبد. برخورد بدنی، در بدترین شرایط و شدیدترین نوع آن در حد ضربه وارد کردن به شانه دانش‌آموز دختر ممکن است عملی شود. در حال حاضر در مدارس دخترانه، خصوصا در مقاطع بالا، معلم‌ها و کادر مدرسه بسیار با احتیاط با دانش‌آموزان و حتی والدین آن‌ها رفتار می‌کنند. خشونت در مدارس پسرانه بیشتر است بنابر گفتگوهای انجام‌شده با معلمان و اخبار منتشر شده در این زمینه، تنبیه بدنی در مدارس پسرانه و دخترانه وضعیت یکسانی ندارد. به عقیده برخی از کارشناسان یکی از دلایل چنین تفاوتی این است که دختران بیش از پسران عادت به تعریف اتفاقات رخ‌داده درون مدرسه به والدینشان را دارند، در حالی که پسران حتی ممکن است به‌دلیل این‌کار مورد تمسخر دوستان هم‌کلاسی‌اشان نیز قرار بگیرند. کارشناسان تعلیم و تربیت همچنین معتقدند، خشونت در فضای مدارس دخترانه بسیار پایین‌تر است و دختران اکثرا با معلم‌ها و کادر مدرسه رابطه‌ای همدلانه پیدا می‌کنند. از نظر روان‌شناختی این امر به بلوغ زودرس دختران نیز مرتبط هست. با این وجود نمی‌توان به طور کامل تنبیه بدنی در مدارس دخترانه را در نظر نگرفت، چرا که ممکن است این تنبیه‌ها با خشونتی کمتر از مدارس پسرانه و در قالب‌هایی دیگر انجام بگیرد و در نظرسنجی‌ها خود را نشان ندهد. این تنبیه‌ها گاهی از طرف معلم درخواست و توسط دانش‌آموز انجام می‌شود تا معلم متهم به تنبیه بدنی نشود. "مریم" دانش‌آموز یکی از مدارس شمال شهر تهران می‌گوید: معلم عربی ما هربار که درس بلد نبودیم، می‌گفت محکم بزنید توی سر خودتان! یا از ما می‌خواست که سرمان را به دیوار بکوبیم و وقتی این‌کار را نمی‌کردیم از بغل‌دستی‌امان می‌خواست که این‌کار را بکند! "آگاهی" به کاهش تنبیه بدنی کمک می‌کند با توجه به گسترش استفاده از رسانه‌ها و پوشش‌های رسانه‌ای و مطبوعاتی تنبیه‌های بدنی دانش‌آموزان در مدارس، آگاهی والدین، مسئولان و خود دانش‌آموزان در این باره افزایش پیدا کرده است. سخن‌گوی آموزش و پرورش نیز شماره تماسی را برای آگاه ساختن این وزارت‌خانه در صورت مشاهده تنبیه بدنی دانش‌آموزان در اختیار رسانه‌ها قرار داده است. علاوه بر برخورد قانونی با متخلفان و معلم‌های خاطی در این‌باره، بسیاری از کارشناسان آموزشی به خلاءهای ساختاری اشاره می‌کنند و معتقدند که باید نظام آموزش و پرورش و ساختار مدارس در اصلاح این وضعیت تاثیر گذار باشند. برای مثال در بسیاری از مناطق محروم آموزشی، دانش‌آموزان با جمعیت زیادی در کلاس درس حاضر می‌شوند که خود سبب شلوغ‌شدن و غیرقابل کنترل شدن جو کلاس و در نتیجه عصبانیت معلم خواهند شد.