منظور از رانت اقتصادی چیست؟

ناکارآمدی بازار یا عدم تقارن اطلاعاتی معمولاً عامل اصلی ایجاد رانت اقتصادی هستند.

به طور کلی، رانت اقتصادی درآمد کسب نشده تلقی می شود.

رانت اقتصادی ممکن است در چندین زمینه مختلف از جمله بازار کار، املاک و مستغلات، و انحصارات ظاهر شود.

درک رانت اقتصادی

رانت اقتصادی را نباید با سود عادی یا مازادی که در جریان تولید رقابتی سرمایه داری به وجود می آید اشتباه گرفت. این اصطلاح همچنین نبایستی با معنای متعارف کلمه «rent» به معنای اجاره اشتباه گرفته شود که به پرداخت مبلغی در ازای استفاده موقت از یک کالا یا دارایی خاص مانند زمین یا مسکن اطلاق می شود.

رانت اقتصادی همچنین ممکن است زمانی رخ دهد که تولیدکنندگان خاصی در یک بازار رقابتی اطلاعات نامتقارن داشته باشند یا از نظام‌های تولید با فناوری پیشرفته‌ای که سایر بنگاه ها فاقد آن‌ها هستند یا قادر به کسب آن‌ها نیستند برخوردار باشند که مزیت رقابتی تولید ارزان کالاها را به آن‌ها اعطا می‌کند.

مزایای رقابتی خاصی که به دلیل استفاده از رانت اقتصادی در طول زمان ایجاد می‌شوند اغلب ممکن است منجر به فقدان رقابت و تثبیت روش‌های انجام کسب‌وکار منجر شوند. غالبا دولت ها و سازمان های مرتبط به روز رسانی قوانین و مقررات را به عنوان روشی قابل اعتماد برای کاهش رانت اقتصادی و ترویج رقابت سالم به حساب می‌آورند.

در 5 اکتبر 2021، شهادت گری جنسلر، رئیس کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC) در مقابل کمیته امور بانکی، مسکن و شهرسازی سنای ایالات متحده از ویژگی های سیستم مالی ایالات متحده که آن را به کشور پیشروی جهان تبدیل می‌کنند حمایت کرد. وی در ادامه خاطرنشان کرد که به روز رسانی قوانین کمیسیون بورس و اوراق بهادار برای همگام شدن با تغییرات فناوری و اطمینان از کارآمدی و رقابتی بودن بازارها تا حد امکان ضروری است. شهادت جنسلر به وضوح تلاش این کشور برای ایجاد تعادل بین سطوح فعلی مزیت رقابتی آمریکا و تمایل به کاهش رانت اقتصادی را برجسته می‌سازد.

رانت اقتصادی همچنین ممکن است از شرایط کمبود منابع و کالاها ناشی شود و می‌توان از آن برای نشان دادن اختلاف قیمت های متعدد استفاده کرد. این اختلاف قیمت‌ها مواردی مانند دستمزد بالاتر کارگران عضو اتحادیه در مقایسه با کارگران غیر اتحادیه‌ای، یا دستمزدهای هنگفتی را که ورزشکاران ستاره در مقابل افراد شاغل عادی دریافت می‌کنند شامل می‌شوند.

رانت اقتصادی همچنین ارزش بالای دارایی های ناملموس انحصاری مانند حقوق ثبت اختراع و مجوزها را توضیح می دهد. این دارایی‌های نیز  رو هم رفته به عنوان رانت کمیابی نیز شناخته می شوند.

رانت اقتصادی و نیروی کار

ممکن است کارگری حاضر باشد در ازای دستمزد ساعتی 15 دلار کار کند، اما به این دلیل عضویت در اتحادیه برای همان کار ساعتی 18 دلار دریافت کند. تفاوت 3 دلاری رانت اقتصادی کارگر است که می توان از آن به عنوان درآمد کسب نشده نیز یاد کرد.

در این زمینه، درآمد کسب نشده به پرداخت دستمزدی اطلاق می‌شود که بیشتر از آن چیزی باشد که کارمند مربوطه احساس می کند مهارت ها و توانایی هایش در بازار فعلی ارزش دارند. همچنین، رانت اقتصادی را می‌توان در زمانی به کار برد که مهارت‌های فردی در بازار آزاد ارزش کمتری داشته باشد اما به دلیل وابستگی این فرد به گروهی خاصی مانند اتحادیه که استانداردهای حداقل دستمزد را تعیین می‌کند، دستمزدی بیشتر از نرخ عادی بازار دریافت کند.

رانت اقتصادی و تاسیسات

به عنوان مثالی دیگر، ممکن است مالک ملکی در یک مرکز خرید انحصاری مایل باشد تا آن را به قیمت 10000 دلار در ماه اجاره دهد، اما شرکتی که مشتاق است ویترین خرده فروشی در این مرکز خرید داشته باشد ممکن است 12000 دلار به عنوان اجاره ماهانه به مالک آن پیشنهاد دهد تا آن را با اطمینان خاطر برای خود محفوظ دارد و از ایجاد رقابت جلوگیری کند. در این مورد، این تفاوت 2000 دلاری رانت اقتصادی مالک است.

رانت اقتصادی همچنین ممکن است به وضعیتی اشاره کند که در آن دو ملک با ویژگی های دقیقاً یکسان به جز مکان استقرار آن‌ها وجود داشته باشد. اگر یک مکان به مکان دیگر ارجحیت داشته باشد، در این صورت مالک مکان ترجیحی بدون نیاز به انجام کار اضافی، مبلغی بالاتر از مکان دیگر دریافت می کند. این درآمد را نیز به دلیل عدم انجام کار اضافی از سوی مالک برای دریافت آن می توان درآمد کسب نشده دانست.

سایر انواع رانت اقتصادی

انواع دیگر رانت اقتصادی شامل عدم تقارن اطلاعاتی است که در آن یک کارگزار به دلیل برخورداری از اطلاعاتی که به کارفرما یا بقیه بازار ارائه نشده است سود اضافی به دست می آورد.

رانت قراردادی

رانت قراردادی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن یک توافق متقابل بین دو طرف وجود دارد، اما شرایط خارجی در طول زمان تغییر می‌کند و به یک طرف سود نابرابر می‌دهد، که معمولاً این سود به ضرر طرف دیگر حاصل می‌شود.

رانت انحصاری

رانت انحصاری به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن یک تولیدکننده انحصاری با رقابت تولیدکنندگان دیگر مواجه نیست و بنابراین می‌تواند کالاها و خدمات خود را با قیمتی بسیار بالاتر از قیمت رقابتی بازار و به ضرر مصرف‌کنندگان بفروشد.

رانت تفاوتی

رانت تفاوتی به سود اضافی خاصی اشاره دارد که ممکن است به دلیل تفاوت حاصلخیزی زمین ایجاد شود. مازاد تولیدی که به دلیل تفاوت میان اراضی نیمه بایر و اراضی حاصلخیزتر ایجاد می شود، رانت تفاوتی نامیده می‌شود. این نوع رانت به طور کلی در شرایط کشت گسترده اراضی به دست می آید.

رانت تفاوت اراضی اولین بار توسط اقتصاددان سیاسی کلاسیک دیوید ریکاردو پیشنهاد شد.