توافق بزرگ منطقه ای، چین منجی صلح در خاورمیانه؟ / اسرائیل بازنده احیای رابطه ایران و عربستان

اقتصادآنلاین - پرستو بهرامی راد؛ بار دیگر ایران به تیتر یک خبرگزاری‌های جهان تبدیل شد. هفته گذشته سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس انرژی اتمی به تهران و توافقاتی که میان تهران و آژانس شکل گرفت توجه رسانه‌ها را جلب کرد. ناگهان در بعد از ظهر روز جمعه خبر توافق تهران و ریاض در پکن برای ازسرگیری روابط بعد از ۷ سال، در صدر اخبار و تحلیل‌ها قرار گرفت.

در دو سال گذشته با میانجی‌گری مستقیم عراق و همراهی عمان، ۵ دور مذاکره بین ایران و عربستان در بغداد در سطح امنیتی برگزارشده بود. آخرین دور مذاکرات امنیتی نیز روز جمعه به پایان رسید و سرانجام دو کشور وارد مرحله‌ای از روابط شدند.

دور جدیدی از مذاکرات بین ایران و عربستان در پکن برگزار شده است. مذاکره بین علی شمخانی، نماینده مقام رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی و مساعد بن‌محمد العیبان، وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی با وساطت وانگ ئی، عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رییس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین برگزار شده است.

تهران و ریاض توافق کرده‌اند که ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌های دو کشور بازگشایی شود. همچنین وزیران امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات کنند. البته هنوز از جزییات این توافق و مذاکرات صورت گرفته خبری منتشر نشده است.

بدون شک اگر این توافق روند خوبی را طی کند، تاثیر عمده‌ای بر کاهش تنش‌ها در منطقه خواهد داشت. از سوی دیگر به نظر می‎رسد، هر دو طرف به لحاظ امنیتی به این توافق احتیاج دارند. با این حال برخی معتقد هستند که اگر این روابط وارد مرحله اقتصادی و فنی نشود، بدون شک در طولانی مدت مجددا زمینه ساز رقابت امنیتی ایران و عربستان می‎شود.  

با این حال توافق عربستان و ایران برای عادی‌سازی روابط می‎تواند پیامد مثبتی برای بسیاری از کشورهای منطقه از جمله عراق، سوریه، یمن و لبنان داشته باشد.

چین حامل صلح در خاورمیانه؟

عربستان و ایران برای اولین ‌بار با میانجیگری چین به کاهش تنش موافقت کردند. در حقیقت چین با این توافق امنیتی خود را بازیگر صلح و حل کننده اختلافات در منطقه نشان داده است.  

در حقیقت چین تا امروز از امنیت برقرار شده با هزینه آمریکا در خاورمیانه، منافع اقتصادی خود تامین کرده است. اما امروز شرایط را به نحو دیگری در این منطقه دنبال می‎کند. در واقع چین یک تعهد امنیتی را پذیرفته و باید به شکل جدید وارد منطقه خاورمیانه شود.  

حمایت چین بدون شک به عادی‌سازی روابط ایران و عربستان ختم نمی‎شود. ممکن است چینی‌ها برنامه عادی سازی روابط ریاض با تل آویو را دنبال کنند. باید دید که چین برای تامین منافع اقتصادی خود در خاورمیانه دست به چه هزینه‌هایی می‌زند.

آگاه بودن از توافق، بدون دخالت آمریکا؟

 جان کربی، هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید، در واکنش به بیانیه سه جانبه ایران، چین و عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط تهران و ریاض گفته است: سعودی‌ها ما را در جریان این گفتگوها قرار داده‌بودند، اما ما مستقیماً در آن مشارکت نداشتیم. در مورد نقش چین در مذاکرات نظری ندارم. ما از هر تلاشی برای کاهش تنش در منطقه حمایت می‌کنیم.

آمریکا به نظر می‎رسد از توافق احیای روابط تهران و ریاض ناراضی نیست. چون دولت بایدن به خوبی نشان داده که خاورمیانه دیگر هدف اصلی سیاست خارجی آمریکا نیست. در نتیجه سیاست چرخش به آسیا تقویت می شود. حال باید دید که در این بین چه میزان ایالات متحده حاضر به گسترش نفوذ چینی‌ها در خاورمیانه است.

اسرائیل بازنده نهایی

قرار گرفتن ایران و عربستان سعودی در مسیر کاهش تنش و عادی‌سازی رابطه خیلی برای اسرائیلی‌ها موضع جالبی نبوده است.

نفتایی بنت، نخست‌وزیر سابق رژیم اسراییل این توافق را یک پیروزی سیاسی برای ایران خوانده و نوشت: «احیای روابط میان ایران و عربستان سعودی تحولی جدی و خطرناک برای اسراییل و یک پیروزی سیاسی برای ایران است. این ضربه‌ای مهلک به تشکیل ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران است.»

در حقیقت می‎توان گفت که اسرائیل بیشترین هزینه احیای روابط ایران و عربستان را خواهد پرداخت، زیرا عربستان قیمت عادی‌سازی روابط با تل آویو را در آینده افزایش می‎دهد. همچنین منطقه را به سمت سخت تر کردن شرایط برای اسرائیل می‎برد.

در برخی خبرها ادعا شده که ریاض در ازای عادی سازی روابط با اسرائیل، خواهان حمایت غرب از برنامه هسته‌ای خود شده که با کمک فنی چین در حال گسترش است. یعنی عادی سازی روابط ریاض و اسرائیل با توان هسته‌ای عربستان همراه می‌شود که نه غرب و نه اسرائیل مایل به این موضوع نیستند. از سوی دیگر اسرائیل بخوبی می‌داند که عدم عادی سازی روابط با ریاض ضربه ای بزرگ به ادامه سیاست عادی سازی می‎زند. برهمین اساس بازنده بزرگ این جریان اسرائیل خواهد بود.

مذاکرات احیای برجام

خاورمیانه باثبات‌ از هر جهت به نفع هم چینی‎ها و هم آمریکا است. بدون شک ریاض با مشورت واشنگتن تن به چنین توافقی داده است.

در هفته‎های اخیر پالس‎های مثبتی در خصوص مذاکرات احیای برجام به گوش می‌رسد که به نظر می‌رسد توافقات تازه ایران با آژانس و تهران و ریاض مهر محکمی بر این باشد که روند این مذاکرات تغییراتی خواهد داشت.

با این حال باید دید که این رویدادها پازلی برای به سرانجام رسیدن مذاکرات احیای برجام خواهد بود یا خیر؟