شیراز، نگین پتروشیمی ایران

به گزارش اقتصاد آنلاین؛ بیش از نیم قرن از تاسیس کارخانه کود شیمیایی مرودشت شیراز می‌گذرد، کارخانه‌ای که مادر صنعت پتروشیمی ایران است. از آن زمان تاکنون پتروشیمی از تاریخ پر فراز و نشیب خود عبور کرده و امروز به یکی از مهم‌ترین صنایع پایین‌دستی نفت تبدیل شده است. در این گزارش به معرفی تاریخچه این صنعت پرداخته‌ایم که باهم می‌خوانیم.

ایجاد صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی ۵۰ ساله دارد و به دهه ۱۳۳۰ شمسی باز می‌گردد. در اواخر این دهه، وزارت اقتصاد وقت به منظور گسترش صنعت پتروشیمی در کشور، بنگاه شیمیائی کشور را تأسیس کرد و این شرکت در سال ۱۳۳۷ طرح احداث کارخانه کود شیمیائی مرودشت فارس را به اجرا گذاشت. اما از آنجا که رشد این صنعت نیازمند فعالیت‌های تخصصی گسترده‌تر و هماهنگ با صنعت نفت و گاز بود، ضرورت ایجاد سازمانی برای توسعه و هدایت صنعت پتروشیمی مشهود گردید و به همین سبب در سال ۱۳۴۲ شرکت ملی صنایع پتروشیمی با مالکیت دولت و تحت پوشش شرکت ملی نفت ایران تأسیس گردید و کلیه فعالیتهای مرتبط با ایجاد و توسعه صنایع پتروشیمی در این شرکت متمرکز گردید.

بیش از نیم قرن از ورود صنعت پتروشیمی به ایران میگذرد. اواخر دهه 1330 شمسی بود که با دستور وزارت اقتصاد وقت، بنگاه شیمیائی کشور تأسیس شد و احداث کارخانه کود شیمیائی مرودشت در استان فارس به عنوان اولین واحد صنعت پتروشیمی ایران توسط این بنگاه در سال 1337 آغاز شد. کارخانه­ای که سالها بعد با گسترش و توسعه واحدها، پتروشیمی شیراز نام گرفت و به عنوان اولین واحد تولیدی پتروشیمی کشور در تاریخ این صنعت در ایران ماندگار شد. از آنجا که رشد این صنعت نیازمند فعالیتهای تخصصی بیشتر و هماهنگ با رشد صنعت نفت و گاز بود، ایجاد سازمانی برای توسعه و هدایت این صنعت نوپا ضروری شد و در سال 1342 شرکت ملی صنایع پتروشیمی با مالکیت دولت و به عنوان یکی از شرکت­های زیر مجموعه شرکت ملی نفت ایران تأسیس گردید و کلیه فعالیتهای مرتبط با ایجاد و توسعه صنایع پتروشیمی در این شرکت متمرکز شد.

از راه اندازی کارخانه کودشیمیایی مرودشت در سال 1342 تا پیروزی انقلاب اسلامی توسعه این صنعت در قالب سه برنامه عمرانی (56-1343) به اجرا درآمد. از عمده اهداف این سه برنامه تأمین نیاز داخلی کشور به کودهای شیمیائی و برخی مواد پایه شیمیائی و پتروشیمیائی بود. احداث مجتمع­های پتروشیمی رازی (شاهپور)، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز (ایران)، خارگ، فارابی(ایران نیپون) و طرح­های توسعه پتروشیمی شیراز و انجام بخش عمده­ای از احداث پتروشیمی بندرامام ( ‌ایران-ژاپن) حاصل این دوره است. در سال 1356 تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی به حدود 3 میلیون تن (محصولات میانی و نهائی) رسید.

مراحل تحول صنعت پتروشیمی در ایران

روند توسعه و تحول صنعت پتروشیمی در ایران شش مرحله مشخص را در بر می گیرد:

پیدایش ( 1342)

گسترش اولیه (1343 تا 1357)

رکود (1357تا 1367)

تجدید حیات و بازسازی (1368 تا 1378)

جهش، تثبیت و توسعه (1379 تا 1387)

خصوصی سازی و تبدیل به سازمان حاکمیتی و نظارتی (1388 – تاکنون)

مرحله پیدایش در سال 1342 با بهره برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز شد و در سال بعد نیز شرکت ملی صنایع پتروشیمی تأسیس شد.

در مرحله گسترش اولیه و تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه این صنعت به اجرا در آمد. از عمده اهداف این دوره، تأمین نیاز داخلی کشور به کود شیمیایی و برخی مواد پایه شیمیایی جدید نظیر دوده، گوگرد، گاز مایع، سود سوز آور، کربنات و بی کربنات سدیم، پی وی سی و مواد نرم کننده پلاستیک بود.

احداث مجتمع های پتروشیمی رازی (شاهپور سابق)، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز، خارگ، فارابی (ایران نیپون سابق)، و طرح های توسعه پتروشیمی شیراز و انجام بخش عمده ای از احداث پتروشیمی بندر امام ( ایران ژاپن سابق) حاصل تلاش های این دوره بوده است .

مرحله رکود از سال 1357 آغاز می شود و سال های دفاع مقدس تا اواسط سال 1367 را دربر می گیرد که در پی مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی، همزمان فعالیت های تولیدی شرکت نیز به حداقل رسید و عملیات احداث بزرگ ترین مجتمع پتروشیمیایی کشور یعنی پتروشیمی بندر امام متوقف ماند. تنها فعالیت عمده در این دوره تکمیل طرح توسعه پتروشیمی شیراز بود.

مرحله تجدید حیات و بازسازی با اجرای اولین برنامه توسعه جمهوری اسلامی درسال های 1368 تا 1373 آغاز شد و بازسازی مجتمع های آسیب دیده در جنگ تحمیلی با جدیت پیگیری شد و به تدریج، مجتمع های آسیب دیده به بهره برداری رسید. در عین حال بهره برداری شماری از طرح های اساسی شرکت شامل مجتمع های پتروشیمی اصفهان، پتروشیمی اراک و تکمیل مجتمع بندرامام آغاز شد.

متعاقب آن در برنامه پنجساله دوم توسعه در سال های 1374 تا 1378 با بهره برداری از طرح های باقیمانده از برنامه پنجساله اول، تولید سالانه محصولات پتروشیمیایی از 4/2 به 11 میلیون تن در سال رسید.

مرحله جهش، تثبیت و توسعه از سال 1379 آغاز شد. در این دوره، بر پایه تجربیات به دست آمده از اجرای برنامه های اول و دوم، با اجرای برنامه پنجساله سوم و چهارم، احداث طرح های متعددی آغاز شد و از آن میان مجتمع های پتروشیمی تبریز، ارومیه، خراسان، بوعلی سینا، خوزستان، بیستون، فن آوران، امیر کبیر، شهید تندگویان، مارون، پارس، زاگرس، آریا ساسول، نوری (برزویه)، پردیس، جم، کرمانشاه، لاله،کارون و مهر به تولید رسید. علاوه بر آن، فعالیت هایی چون استفاده بهینه از ظرفیت های موجود، توسعه صادرات، ارتقاء جایگاه پتروشیمی در صادرات غیر نفتی و گسترش فعالیت های خصوصی سازی مورد توجه بود.

مقدمات مرحله خصوصی سازی و تبدیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به سازمان حاکمیتی و نظارتی در واقع از سال 1386 و با ابلاغ سیاست های اجرایی اصل 44 قانون اساسی آغاز شد و تعدادی از شرکت ها و مجتمع ها به صـورت جداگـانه به بخـش خصوصی واگـذار شد، اما با تشکیل شرکت هلدینگ پتروشیمی شامل باقی مانده مجتمع ها و شرکت های واگذار نشده،  برای واگذاری یکجا به بخش خصوصی و تداوم فعالیت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در قالب سازمان حاکمیتی و نظارتی در سال 1388 تصویب شد.