جنگ سایبری با روسیه چه نتیجه ای داشته است؟

اقتصاد آنلاین – سپیده قاسمی؛ روسیه در ساعات اولیه روز پنج شنبه ۵ اسفند ماه جاری، حمله‌ای  به اوکراین را آغاز کرد و نیروهای نظامی این کشور برخی از شهرهای اوکراین را زیر آتش گرفتند. همزمان با آغاز این جنگ استفاده از فضای سایبری از سوی دو طرف به میزان فزاینده‌ای افزایش یافت.

از اقدامات جهان در مواجه با این جنگ تحریم‌ روسیه در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه فناوری و فضای سایبری بود. اولین اقدام در فضای سایبری بر علیه روسیه از سوی فیس بوک انجام شد. یک روز پس از حمله روسیه به اوکراین در ۶ اسفند ماه، تیم امنیتی فیس بوک اقداماتی را برای حمایت از حساب کاربران در اوکراین انجام داد و ابزار "قفل پروفایل" را برای مردم این کشور فعال کرد.

ابزار قفل پروفایل به کاربران، دسترسی با یک کلیک به قابلیت‌های حریم خصوصی و امنیتی بیشتری را فراهم می‌کند. هنگامی که پروفایل آنها قفل می‌شود، افرادی که دوستشان نیستند، نمی‌توانند اقدام به دانلود عکس پروفایل کرده یا به اشتراک بگذارند یا حتی نمی‌توانند به پست‌های تایم لاین آنها دسترسی داشته باشند. برای نخستین بار نیست که فیس بوک کاربران در مناطق ناامن را به قفل کردن پروفایل آنها تشویق می‌کند.

این شبکه اجتماعی تابستان گذشته در زمان خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان، قفل پروفایل را برای مردم این کشور فعال کرد. فیس بوک اعلام کرد این ابزار برای خبرنگاران، کنشگران و افراد دیگری که در خطر هدف قرار گرفته شدن هستند، مفید است.

روز بعد از آن در هفتم اسفند ماه، معاون نخست وزیر و ناظر بر فعالیت‌های دیجیتالی خارجی اوکراین، از اپل خواست فروش محصولاتش در روسیه را متوقف کرده و فروشگاه اپ استور خود را در این کشور تعطیل کند. این مقام اوکراینی در نامه‌ای به مدیرعامل اپل خواست از تحریم‌های آمریکا علیه روسیه که به دنبال حمله نظامی مسکو به اوکراین وضع شده‌اند، حمایت کند. اپل در ماه‌های اخیر دفتر نمایندگی در روسیه تاسیس کرده و ماه میلادی جاری آگهی استخدام برای چندین موقعیت شغلی در مسکو داده است. 

همزمان با درخواست برای توقف فعایت شرکت اپل در روسیه، توییتر اعلام کرد که همه تبلیغاتش در روسیه و اوکراین را معلق کرده است، چرا که می‌خواهد مطمئن شود پست‌های تبلیغاتی، اطلاعات ایمنی عمومی که از طریق این شبکه اجتماعی منتشر می‌شود را تحت تاثیر قرار نمی‌دهند. این شرکت تبلیغات را در روسیه و اوکراین نمایش نمی‌دهد و توییت‌های توصیه شده حساب‌های کاربران دیگر که در تایم لاین کاربران ظاهر می‌شود و همچنین توییت‌هایی که تلاش‌ها را برای محدود کردن انتشار محتوای گمراه کننده و تهدیدکننده دنبال نمی‌کنند، محدود خواهد کرد. توییتر پیش‌تر اعلام کرده بود؛ روایت‌هایی که مقررات توییتر را نقض می‌کنند، رصد می‌کند تا با محتوای مشکل سازی که در زمان جنگ به فضای آنلاین سرازیر می‌شوند، مقابله کند.

هشتم اسفند ماه، انجمن GSMA حضور شرکت‌های روسی در نمایشگاه کنگره جهانی موبایل ۲۰۲۲ (MWC) که از ۲۸ فوریه (۹ اسفند) آغاز می‌شود را ممنوع کرد. این سازمان در وبسایت خود اعلام کرد که همه سیاست‌ها و تحریم‌هایی را که روسیه را هدف می‌گیرند، رعایت خواهد کرد. 

در همان روز معاون نخست وزیر اوکراین خبر داد: این کشور یک ارتش IT ‌ برای مبارزه علیه نفوذهای دیجیتالی روسیه ایجاد خواهد کرد. میخایلو فدروف در توییتی را که یک کانال تلگرامی منتشر کننده فهرست وب سایت‌های مهم روسیه لینک کرده و نوشته بود: "ما یک ارتش IT ایجاد می‌کنیم و به مبارزه در عرصه سایبری ادامه می‌دهیم. نخستین وظیفه ما در این راه برای متخصصان سایبری است." 

در نهم اسفند ماه، گوگل تایید کرد؛ بخشی از ابزارهای سرویس نقشه گوگل Google Maps)  که اطلاعات لحظه ای درباره شرایط ترافیکی و ازدحام مناطق مختلف را نشان می‌دهند) را موقتا برای اوکراین غیرفعال کرده است. این شرکت اینترنتی اعلام کرد؛ پس از مشورت با منابع مختلف از جمله مقامات منطقه‌ای، اطلاعات لحظه‌ای و لایه ترافیک نقشه گوگل درباره ازدحام فروشگاه‌ها و رستوران‌ها در اوکراین را برای ایمنی ساکنان محلی در این کشور، در سطح جهانی غیرفعال کرده است.

دو روز بعد در یازدهم اسفند ماه، اپل بالاخره به درخواست اوکراین جواب مثبت داد و فروش محصولاتش در فروشگاه این شرکت در روسیه را متوقف کرد. شرکت اپل همچنین اعلام کرد؛ رسانه‌های روسی دولتی آر تی نیوز و اسپوتنیک نیوز را از اپ استور در سراسر جهان بجز روسیه حذف کرده است.

همزمان با این اقدام اپل شرکت آیکان ICANN)) خبر داد؛ اوکراین از این سازمان خواسته است دامنه‌های روسی را از اینترنت حذف کند. این سازمان غیرانتفاعی که مسئولیت نظارت بر پروتکل‌های شناسایی و دامنه‌های اینترنتی عمومی را برعهده دارد تایید کرد؛ نامه‌ای از دولت اوکراین دریافت کرده که از این سازمان حذف دامنه‌های روسی از اینترنت جهانی را درخواست کرده است. آنجلینا لوپز، سخنگوی آیکان اعلام کرد: "می‌توانیم این درخواست را مرور کنیم." 

در دوازدهم اسفند ماه، شرکت اوراکِل (شرکت فناوری رایانه آمریکایی) تمام فعالیت‌های خود در روسیه را به حالت تعلیق درآورد. این اعلامیه در توییتر حدود سه ساعت پس از آن منتشر شد که وزیر تحول دیجیتال اوکراین در توییتی از این شرکت درخواست حمایت در هنگام تهاجم روسیه به این کشور را کرد.

ساعتی پس از آن، شرکت آمازون اعلام کرد که در راستای حمایت از اوکراین از قابلیت لجستیکی خود برای رساندن تدارکات به افراد نیازمند و از تخصص امنیت سایبری خود برای کمک به دولت‌ها و شرکت‌ها استفاده خواهد کرد. آمازون همچنین وعده داده است؛ حداکثر ۱۰ میلیون دلار برای کمک‌های بشردوستانه به اوکراین اهدا کند.

امروز شنبه چهاردهم اسفند ماه هم شرکت سامسونگ خبر داد؛ فروش به روسیه را به دلیل تحولات ژئوپلیتیکی جاری معلق کرده است. این شرکت در بیانیه‌ای اعلام کرد که ما فعالانه وضعیت جاری را برای مشخص کردن گام بعدی رصد می‌کنیم. طبق آمار، این شرکت با سهم ۳۰ درصدی از بازار تلفن همراه روسیه در سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۱، فروشنده شماره یک در این کشور است و پس از سامسونگ، شیائومی با ۲۳ درصد و اپل با ۱۳ درصد سهم قرار دارند.

در همین روز، مایکروسافت فروش جدید محصولات و خدماتش در روسیه را متوقف کرد و به شرکت‌های غربی دیگری پیوست که به حمله نظامی مسکو به اوکراین واکنش نشان دادند. برد اسمیت، رئیس مایکروسافت اعلام کرد؛ "مایکروسافت علاوه بر فروش جدید، بسیاری از بخش‌های کسب و کار خود در روسیه را به منظور رعایت تحریم‌ها، متوقف کرده است." این شرکت پیشتر اعلام کرده بود اپلیکیشن‌های موبایل آر تی را از فروشگاه برنامه ویندوز حذف کرده و تبلیغات در رسانه‌های تحت حمایت مالی دولت روسیه را ممنوع کرده است.

علاوه بر موارد مذکور تا امروز ده‌ها شرکت مخابراتی اعلام کرده‌اند؛ تماس‌های بین المللی رایگان برای اوکراین فراهم می‌کنند یا هزینه رومینگ برای این کشور را لغو کرده‌اند. این شرکت‌ها شامل دویچه تلکام، اورانج، پروکسیموس، سوئیس کام، تلفونیکا، تلنور، تلیا، تی آی ام، کی پی ان، ویواکام، ودافون، آلتیس پرتغال، ای تی اند تی و ای وان تلکام هستند.

پاسخ روسیه یه جنگ سایبری چه بوده است؟

البته روسیه نیز بیکار نمانده و قبل و پس از حمله به اوکراین، حملات متعددی را در فضای سایبری بر علیه کشور اوکراین انجام داده است. یک روز پس از آغاز جنگ با اعلام تحریم‌ها علیه روسیه، گروه کُنتی Conti))  که یک گروه هکری مستقر در روسیه است و به استفاده از باج افزار برای اخاذی میلیون‌ها دلار از شرکت‌های آمریکایی و اروپایی شناخته شده است، تهدید کرد که به دشمنان کرملین در صورت پاسخ آن‌ها به حمله به اوکراین، حمله می‌کند. این گروه در پست خود اعلام کرد اگر کسی بخواهد تصمیم بگیرد حمله سایبری سازماندهی کند یا علیه روسیه فعالیت‌های جنگی انجام دهد، ما از همه منابع موجود برای حمله به زیرساخت حیاتی آن‌ها استفاده می‌کنیم.

به گفته محققان شرکت امنیت سایبری ESET؛ هفته گذشته بدافزار پاک کننده اطلاعات در اوکراین شناسایی شد که صدها رایانه را هدف قرار داده است. ظن اصلی در این حمله بد افزاری به روسیه است که مکررا به حملات علیه اوکراین و کشورهای دیگر متهم شده است. قربانیان حملات مذکور شامل سازمان‌های دولتی و موسسات مالی بوده‌اند.

همچنین روسیه در پاسخ به محدود شدن رسانه‌های این کشور در شبکه‌های اجتماعی، دسترسی به فیسبوک را به‌طور کامل مسدود کرد و در ادامه از فیلتر شدن توییتر و یوتیوب خبر داد است.

به نظر می‌رسد، تا اینجای جنگ سایبری برندگان میدان، مخالفان حمله روسیه به اوکراین باشند، اما به اعتقاد کارشناسان در صورت ادامه جنگ، روسیه می‌تواند با کمک هم‌پیمان قدرتمند خود در فضای سایبری یعنی چین، تا حد زیادی به موزانه در قدرت برسد.