چین همراه روسیه در بحران اوکراین

اقتصاد آنلاین ـ پرستو بهرامی‌راد: در این مقاله به قلم مشترک کیث برادشر و آنا سوانسون، نیویورک تایمز نوشته است: خرید نفت چین از روسیه در ماه دسامبر از خرید نفت این کشور از عربستان سعودی پیشی گرفت. 

شش روز قبل از آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، مسکو از انعقاد قراردادی چند ساله برای فروش صد میلیون تن زغال سنگ به چین خبر داد، قراردادی ارزش بیش از ۲۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. ساعاتی پیش آغاز بمباران اوکراین به دست روسیه، چین با وجود نگرانی در ارتباط با بیماری‌های گیاهی، با خرید گندم از روسیه موافقت کرد. 

مانند دهه ۱۹۵۰ زمانی که مائوتسه تونگ همکاری‌های نزدیکی با جوزف استالین و سپس نیکیتا خروشچف داشت، چین بار دیگر در حال نزدیک شدن به روسیه است. از آنجایی که آمریکا و اتحادیه اروپا نسبت به چین محتاطانه عمل می‌کنند، سران پکن به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین چشم‌انداز ژئوپلیتیکی آنها در گرو پیوند قدرت صنعتی عظیم خود با منابع طبیعی عظیم روسیه است. معاملات اخیر مواد غذایی و انرژی جدیدترین نشانه از همسویی اقتصادی چین با روسیه است. 

شی یین‌هونگ، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه رنمین پکن، گفت: آنچه تاکنون اتفاق افتاده است، تنها یک شروع برای روند توسعه‌ طلبی روسیه با توسل به زور و حمایت های اقتصادی و مالی چین از روسیه است. این بدان معنا نیست که چین به‌طور مستقیم از این توسعه ‌طلبی حمایت می‌کند. این تنها بدین معناست که پکن به شدت احساس می کند نیاز به حفظ و تقویت شراکت راهبردی با مسکو را دارد.

آمریکا و اتحادیه اروپا امیدوارند تحریم ها روسیه را مجبور به تجدید نظر در سیاست‌هایش کند. اما وانگ ونبین، سخنگوی وزارت خارجه چین روز جمعه در یک نشست خبری گفت چین با استفاده از تحریم‌ها مخالف است. او گفت: تحریم‌ها هرگز راه حل موثری برای حل مشکلات نیست. امیدوارم طرف‌های ذیربط همچنان برای حل مشکل از طریق گفتگو و مشورت تلاش کنند.

در عین حال، تهاجم روسیه به اوکراین با نقض اصل حاکمیت ملی که سران چین آن را مقدس می دانند، یک معضل دیپلماتیک ناخوشایند را بر چین تحمیل کرده است. در حالی که شی جینپینگ، رئیس‌جمهوری چین، آشکارا از روسیه انتقاد نکرده است، می‌تواند از روابط اقتصادی کشورش با همسایه شمالی خود به عنوان اهرمی برای متقاعد کردن روس ها برای حل سریع این بحران استفاده کند.

شی و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه روز جمعه تلفنی گفتگو کردند. از آنجایی که سران چین اخیراً بر احتمال وقوع این درگیری‌ها متمرکز شدند و هزینه‌های نظامی در سال گذشته چهار برابر بیشتر از سایر هزینه‌های دولت افزایش داشته است، آنها بر اتکای بیشتر به روسیه برای تامین تجهیزات حیاتی تاکید کرده‌اند. 

چین و روسیه حدود دو هزار و ۷۰۰ مایل مرز مشترک دارند و در سال‌های اخیر چین به بزرگترین منبع واردات روسیه و بزرگترین مقصد صادرات این کشور تبدیل شده است.

اندی موک، محقق ارشد مرکز چین و جهانی شدن در پکن گفت با توجه به تنش های ژئوپلیتیکی، روسیه یک شریک ژئوپلیتیکی بسیار طبیعی محسوب می شود. تحریم های اولیه غرب علیه روسیه بر محدود کردن صادرات فناوری و اعمال مجازات های مالی متمرکز شده است. 

در حال حاضر، مقامات آمریکا از هدف قرار دادن کالاهای مصرفی، محصولات کشاورزی و انرژی اجتناب کرده‌اند تا از آسیب رسیدن به مردم عادی و افزایش بیش از پیش تورم جلوگیری کنند. چین تولید کننده غالب لوازم الکترونیکی، ماشین آلات و سایر کالاهای تولیدی در جهان است و آنها را در ازای غذا و انرژی به روسیه عرضه می‌کند.

سنگ بنای جدید روابط چین و روسیه، پیمان عدم تجاوز چین و روسیه است که در ۴ فوریه در پکن منعقد شد. شی و پوتین ساعاتی قبل از مراسم افتتاحیه بازی‌های المپیک زمستانی پکن به این توافق دست یافتند و بیانیه‌ای صادر و اعلام کردند دوستی کشورها حد و مرزی ندارد. این پیمان به پوتین اجازه داد تا نیروها و تجهیزات نظامی را از مرز روسیه با چین به مرز این کشور با اوکراین منتقل کند و در عین حال همکاری اقتصادی نزدیک‌ تری را آغاز نماید. 

ژان پیر کابستان، استاد محقق علوم سیاسی در دانشگاه باپتیست هنگ کنگ، گفت: این بیانیه مشترک یک بیانیه قدرتمند است و پیامدهای پایداری برای نظم جدید جهانی در پی دارد.

دولت‌های چین و روسیه ارزش‌های زیادی دارند، به ‌ویژه مخالفت آنها با تحریم‌هایی که غرب به دلایل حقوق بشری اعمال می‌کند. در توافقنامه آنها در روز چهارم ماه فوریه آمده است: دو طرف قاطعانه معتقدند دفاع از دموکراسی و حقوق بشر نباید به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر سایر کشورها مورد استفاده قرار گیرد.

زمانی که دولت اوباما پس از حمله روسیه به شبه جزیره کریمه اوکراین در سال ۲۰۱۴ تحریم‌هایی را علیه روسیه اعمال کرد، چین به روسیه کمک کرد تا این تحریم‌ها را دور بزند. مشخص نیست آیا چین به روسیه برای دور زدن تحریم‌های اعمال شده در این هفته کمک خواهد کرد یا خیر. 

روز سه‌شنبه، دولت بایدن از اعمال تحریم‌های جدیدی علیه دو موسسه مالی بزرگ روسیه و اعمال محدودیت‌های گسترده بر فناوری‌های پیشرفته قابل صادرات به روسیه خبر داد. به گفته دولت محدودیت‌های مرتبط با فن‌آوری -زمانی که با متحدان هماهنگ شود- تقریبا یک پنجم واردات روسیه را مسدود می‌کند.

مارتین چورزمپا، کارشناس ارشد موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون، گفت: شرکت‌های چینی که این قوانین را دور می‌‌زنند ممکن است با تشدید مجازات‌ها از جمله مجازات‌های کیفری و مدنی مواجه شوند. همچنین ممکن است دسترسی این کسب و کارها به فن آوری آمریکایی و نظام مالی آمریکا قطع شود.

شرکت‌های زد تی ایی و هوآوی- دو شرکت چینی که از دریافت صادرات فناوری آمریکا منع شده بودند- تا حدی به دلیل دور زدن تحریم‌های اعمال شده علیه ایران توجه دولت آمریکا را به خود جلب کردند. سوال جالب این است: آیا چین به این موضوع پایبند است؟ 

چورزمپا گفت چین همچنین قانونی برای مجازات شرکت‌ها به دلیل تبعیت از تحریم‌های فراسرزمینی توسط کشورهایی همانند آمریکا دارد و این‌ها مؤلفه‌هایی هستند که می‌توانند شرکت‌ها را به صورت واقعی در تنگنا قرار دهند. اگر آنها خود را با شرایط آمریکا وفق ندهند، با واشنگتن مشکل پیدا می‌کنند اما اگر آنها از چین پیروی نکنند، ممکن است در چین نیز با مجازات هایی روبرو شوند.

نگرانی‌های فزاینده مرتبط با حمله روسیه به اوکراین می‌تواند موجب افزایش سرسام‌آور قیمت‌های انرژی و مواد غذایی شود و سرمایه‌گذاران را به وحشت بیندازد. آسیب‌های اقتصادی ناشی از اختلالات عرضه و تحریم های اقتصادی در برخی کشورها مورد توجه قرار نمی‌گیرد. 

-هزینه انرژی: قیمت نفت در حال حاضر بالاترین قیمت از سال ۲۰۱۴ قرار دارد و با تشدید درگیری‌ها بیش از پیش افزایش یافته است. روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت است که تقریبا از هر ده بشکه نفت مصرفی اقتصاد جهانی یکی را تأمین می‌کند.

-تأمین گاز: اروپا حدود ۴۰ درصد از گاز طبیعی خود را از روسیه تأمین می‌کند و احتمالاً با قیمت بالاتری مواجه خواهد شد. ذخایر گاز طبیعی رو به پایان است و سران اروپایی، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه را به کاهش عرضه برای رسیدن به برتری سیاسی متهم کرده‌اند. 

-قیمت مواد غذایی: روسیه بزرگترین تأمین کننده گندم در جهان است و به همراه اوکراین، حدود یک چهارم کل صادرات جهانی این محصول را به خود اختصاص داده است. در کشورهایی همانند مصر و ترکیه، این جریان غلات بیش از ۷۰ درصد واردات گندم را تشکیل می‌دهد.

-کمبود فلزات ضروری: قیمت پالادیوم که در سیستم‌های اگزوز خودروها و تلفن‌های همراه مورد استفاده قرار می‌گیرد، در بحبوحه نگرانی ناشی از قطع شدن صادرات روسیه - بزرگترین صادرکننده این فلز در جهان- در بازارهای جهانی افزایش یافته است. قیمت نیکل، یکی دیگر از صادرات کلیدی روسیه نیز در حال افزایش است.

-آشفتگی مالی: بانک‌های جهانی در حال آماده شدن برای مواجه شدن با تأثیرات ناشی از تحریم ‌هایی هستند که برای محدود کردن دسترسی روسیه به سرمایه خارجی و محدود کردن توانایی آن در پردازش پرداخت‌ها به دلار، یورو و سایر ارزهای حیاتی برای تجارت طراحی شده‌ اند. بانک‌ها همچنین برای حملات سایبری تلافی جویانه روسیه در حالت آماده باش به سر می برند. 

کنترل‌های صادراتی دولت بایدن برای کالاهای تولید شده در همه کشورهایی اعمال می‌شود که از فناوری آمریکا استفاده می‌کنند، از جمله سازندگان تراشه همانند شرکت تولید نیمه ‌رسانا مستقر در تایوان و شرکت صنایع نیمه‌رسانا مستقر در شانگهای. 

گابریل ویلداو، مدیر عامل شرکت مشاوره ای تنئو گفت هر دوی این شرکت‌ها همچنان برای تأمین قطعات خاص و فناوری ساخت به آمریکا متکی هستند. اگر آن ها به عرضه این فناوری ها به روسیه ادامه دهند، ممکن است دسترسی شرکت اس ام آی سی SMIC و سایر شرکت های چینی ممکن است به فناوری های آمریکا قطع شود. 

ویلداو در یادداشتی خطاب به مشتریان نوشت: اگر پکن به‌عنوان کشور تقویت کننده مسکو در نظر گرفته شود، فشارها در کنگره آمریکا برای تمدید این محدودیت‌ها افزایش خواهد یافت. پکن همچنین با این خطر روبرو خواهد شد که سایر صادرکنندگان فناوری همانند ژاپن، کره جنوبی و هلند شیوه‌ای سخت‌گیرانه‌تر از واشنگتن را اتخاذ می‌کنند.

بانک‌های دولتی چین نیز ممکن است برای ادامه دادن به روند دادن وام به روسیه با خطراتی مواجه شوند. چین و روسیه بیشتر تجارت خود را با استفاده از رنمینبی و روبل حل و فصل کرده‌اند.

 پکن همچنین در تلاش است تا استفاده دیجیتالی از ارز خود را به عنوان جایگزینی برای دلار توسعه دهد که این اقدام می تواند به روسیه کمک کند تأثیر ناشی از تحریم‌های مالی را محدود کند، اما بانک های چینی هنوز عمیقا به دلار آمریکا متکی هستند. 

موک گفت: چین، روسیه، ایران، ونزوئلا و سایر کشورها همگی فشار ناشی از تحریم‌های مالی آمریکا را احساس کرده‌اند و این موضوع نیاز آن ها به تجارت و سرمایه‌گذاری بیشتر با استفاده از ارزهایی غیر از دلار را نشان می‌دهد. حتی اگر نهادهای چینی قوانین آمریکا را دور بزنند، بعید است پکن این موضوع را علنی کند. علی رغم اظهار بیزاری از تحریم ها، چین به طور منظم شرکای تجاری را که به نوعی به آن توهین کرده اند، مجازات می کند. 

چین در حال اجرای تحریم تجاری اعلام نشده علیه لیتوانی است. این اقدام پس از آن انجام شد که لیتوانی موافقت کرد تایوان در این کشور دفتر باز کند. روسیه همچنین روابط سردی با لیتوانی دارد که یکی از جمهوری های شوروی سابق است که دموکراسی را پذیرفته و به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی پیوسته است.

چین بی سر و صدا خرید جو، زغال سنگ، شراب و چندین کالای دیگر از استرالیا را به مدت بیش از یک سال متوقف کرد و صادرات فلزات کمیاب حیاتی به ژاپن را در سال ۲۰۲۰ به مدت دو ماه به دلیل اختلافات ارضی متوقف کرد. استقبال چین از روسیه در زمینه انرژی، غذا و مسائل مالی خطراتی را برای پکن و شی به همراه دارد.

چین با آمریکا و کشورهای اروپایی دارای مازاد تجاری عظیم و به سرعت در حال افزایش است. اگر تصور شود که چین به تحرکات تهاجمی پوتین کمک می ‌کند، این می‌تواند حمایت غرب از تعرفه‌ها یا دیگر محدودیت‌های فناوری و تجارت را تقویت کند. ایجاد موانع تجاری بیشتر ممکن است شرکت ها و مصرف‌کنندگان غربی را از اتکا به کارخانه های چینی که ده‌ها میلیون شغل در چین ایجاد کرده‌اند، رها کند.

با پیش‌بینی چنین تهدیدی، شی در چند سال گذشته سخت تلاش کرده است تا با کمک به شرکت‌ها برای تولید طیف وسیعی از کالاهای صنعتی در داخل، وابستگی چین به سایر کشورها را کاهش دهد. او در یک سخنرانی در سال ۲۰۲۰، اعلام کرد چین باید وابستگی زنجیره صنعتی بین‌المللی به کشور ما را تشدید کند تا بتواند به صورتی قدرتمند در مقابل تلاش‌های خارجی برای قطع زنجیره تامین ما بازدارندگی ایجاد کند.