ایران یا عربستان، انتخاب چین کدام است؟

اقتصاد آنلاین ـ پرستو بهرامی‌راد؛ در یک سو اصلاح طلبان هستند که خواستار حفظ روابط ایران هم با قدرت های غربی و هم قدرت‌های شرقی هستند. در سمت دیگر مقامات تندرو قرار دارند که در سال‌های اخیر به شکل فزاینده به غرب بی‌اعتماد شده و روی ائتلاف با چین و روسیه قمار می‌کنند.

تهران سال گذشته وارد طرح یک کمربند-یک جاده چین شد، توافقی 25 ساله که راه را برای سرمایه‌گذاری چین در ایران هموار می‌کند و مقامات سرگرم کار روی توافق مشابهی با روسیه هستند. اما زمانی که در ماه دسامبر سی.ان.ان فاش کرد انتقال گسترده فناوری موشکی از پکن به ریاض به مقامات اطلاعاتی آمریکا گزارش شده، به سختی می‌شد تاثیر منفی این خبر را در اردوی تندرو نادیده گرفت. هم تیم شدن رقیب دیرینه ایران با نزدیک‌ترین متحد شرقی در همه رسانه‌های ایران انعکاس داده شد.

منتقدان به ضد و نقیض بودن این نکته اشاره کردند که چین شریک راهبردی ایران خوانده شود، در حالیکه به عربستان سعودی کمک می‌کند موشک‌های بالستیک بسازد. تندروها تلاش کردند این خبرها را کم اهمیت جلوه دهند.

محمود عباس زاده مشکینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ایران گفته است: چین با هر دو کشور بدون دخالت در روابط میان آنها، رابطه دارد و ما به اولویت‌های آن کشور احترام می‌گذاریم. ما نگران رابطه پکن و ریاض نیستیم.

اما یک خبرنگار اصلا‌ح‌‎طلب که از بیم واکنش مقامات خواست نامش ذکر نشود، به این نشریه گفت دولت با اولویت دادن به روابط با چین و روسیه، احتمالا می داند که بین مردم بی‌اعتبار شده است.

نگاهی اجمالی

این دو نگاه مدت‌ها است بر سر اینکه تهران چگونه متحدانش را برگزیند، باهم کشمکش دارند. یکی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی 1979 "نه شرقی، نه غربی" بود.

اما تندروها از جمله ابراهیم رییسی، رییس جمهوری فعلی آن راهبرد را کنار گذاشته‌اند و استدلال می‌کنند که غرب غیرقابل اعتماد بودن خود را نشان داده و ایران باید اکنون بر شکل دادن به ائتلاف با چین و روسیه تمرکز کند.

پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای تاریخی بین ایران و قدرت‌های غربی و چین و روسیه در 2018؛ توافقی که اشاعه هسته‌ای ایران را در ازای برداشته شدن تحریم‌ها محدود می‌کرد، رهبر معظم ایران گفته‌اند: "امید بستن به غرب یا اروپا ما را ضعیف خواهد کرد چون باید به آنها التماس کنیم و آنها هیچ کاری نکنند."

با این حال اصلاح‌طلبان نظیر حسن روحانی، رییس جمهوری سابق بیم دارند اگر ایران به جای ترمیم روابط با آمریکا و غرب و همزمان بهبود روابط با شرق، به سمت یکی از دو طرف برود، به آلت دستی در جنگ سرد معاصر تبدیل خواهد شد. 

روحانی و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه او بودند که ایران را به سمت توافق هسته‌ای 2015 سوق دادند و یک سال بعد، مذاکرات را با پکن آغاز کردند که به توافق 2021 انجامید. ظریف معتقد است ایران نمی‌تواند یکی از این دو طرف را داشته باشد زیرا تحریم‌های آمریکا مانع از اجرای درست توافق چین می شود.

دولت رییسی به مذاکرات غیرمستقیم و حساس با آمریکا در وین بر سر احیای توافق هسته‌ای 2015 بازگشته، اما مذاکره کنندگان تاکید کردند هیچ فشاری برای شکل دادن به توافق احساس نمی‌کنند. آنها در ماه دسامبر به این نشریه گفتند توپ در زمین آمریکا است. در همین حال مقامات تاکید کرده‌اند سرگرم سوق دادن تلاش ها به سمت تقویت روابط با شرق هستند.

اما خبرهای همکاری موشکی ریاض-پکن یادآور این موضوع بود که به رغم ائتلاف نوپای آنها، وفاداری چین به ایران محدودیت‌های خودش را دارد.

آیا ایران باید نگران باشد؟

به گفته خبرنگار ایرانی، تقویت ارتش عربستان سعودی، احتمالاً سطح رقابت تهران و ریاض را افزایش خواهد داد. ریاض از زمانی که جو بایدن به کاخ سفید رفته با محدودیت‌هایی فروش سلاح از متحد سنتی خود یعنی آمریکا مواجه شده و به نظر می رسد به عنوان شریک جایگزین در بحث دفاع موشکی به پکن رو کرده است. تحلیلگران درباره اینکه این امر چطور ائتلاف پکن-تهران را تغییر خواهد داد، باهم اختلاف نظر دارند.

"ساموئل رحمانی" از اعضای اندیشکده روسی واقع در لندن به این نشریه گفته است: «من بعید می‌دانم این همکاری به شکل جدی به روابط چین-ایران آسیب بزند. تهران از سیاست چین در توازن بخشیدن به روابطش با عربستان سعودی و ایران و تمایلش برای تنش‌زدایی بین آنها آگاه است. همکاری عربستان سعودی و چین در حوزه موشکی از سال 1987 آغاز شد و متناوباً در سال‌های بعد ادامه داشته است.»

او در ادامه بیان کرده است که عربستان سعودی مشخصاً نگران خطر فزاینده حملات موشکی حوثی‌ها به خاک خود است و زمان این اعلامیه‌های اخیر با هدف ایجاد بازدارندگی بوده است.

رحمانی گفته: «سوال بزرگ این است که آیا چین با کمک به برنامه موشک بالستیک ایران (به این تردیدها) پاسخ می‌دهد، اما به نظر می‌رسد که پکن بیشتر به حمایت از حق ایران برای به روزرسانی ارتش خود و دنبال کردن توانمندی‌های دفاعی‌اش تمایل دارد و همزمان از کمک نظامی که تغییر شکل عمده ایجاد کند، خودداری می‌کند.»

 یک دیپلمات سابق ایرانی که خواست نامش ذکر نشود، نگرانی بیشتری دارد. وی گفته: «این اقدام نه تنها به عربستان سعودی کمک می‌کند عدم توازن قدرت موشکی‌اش با ایران را جبران کند؛ موضوعی که تاکنون باعث می‌شد ایران در توان موشکی دست بالا داشته باشد، بلکه همچنین به بازدارندگی ایران در منطقه آسیب می‌زند.»

این اقدام همچنین این باور سنتی را تضعیف می کند که ایران تنها شریک راهبردی قابل اتکا و بالقوه چین در خاورمیانه است.