یک قدم به احیای توافق هسته ای با ایران

اقتصاد آنلاین – پرستو بهرامی‌راد؛ این روزنامه آمریکایی در گزارشی به قلم دیوید ای سانجر، لارا جیکز و فرناز فصیحی نوشته است: مقامات دولت جو بایدن روز دوشنبه گفته‌اند، به نظر می‌رسد آمریکا و متحدان اروپایی‌اش در آستانه احیای توافقی قرار گرفته‌اند که برنامه هسته‌ای ایران را محدود کرده، اما این نکته را نیز مطرح کردند که اکنون نوبت دولت جدید تهران رسیده است که تصمیم بگیرد آیا پس از ماه‌ها مذاکره قصد دارد بیشتر تجهیزات هسته‌ای خود را در ازای لغو تحریم‌هایش برچیند یا خیر.  

یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا در گفت‌وگو با خبرنگاران در واشنگتن، از رسیدن مذاکرات به نقطه‌ای خبر داد که سران سیاسی باید تصمیم بگیرند آیا با مفاد کلیدی توافقی که اساساً به معنی بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ است، موافقت می‌کنند یا خیر؟ توافقی که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا، چهار سال پیش با وجود مخالفت بسیاری از مشاوران کلیدی‌اش، آن را بر هم زد. این اقدام ترامپ در نهایت به ایران اجازه داد تولید هسته‌ای خود را از سر بگیرد و در مراحلی به غنی‌سازی سوخت هسته‌ای تا سطحی بپردازد که بسیار به سطح لازم برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای نزدیک است. 

مقامات دولت بایدن هشدار دادند که مشخص نیست آیا توافق‌نهایی حاصل خواهد شد و اینکه در ایران تصمیم‌گیری در این زمینه بر عهده آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم ایران است و درحالی که برخی همچنان تردید دارند که آیا ایران در نهایت با مفادی که اکنون درباره آنها مذاکره می‌شود، موافقت خواهد کرد، مقام وزارت امور خارجه آمریکا گفته است: «اگر این تصمیم‌ها گرفته و سریع اتخاذ شوند، می‌توانیم راهی را که به سوی دستیابی به توافق وجود دارد، مشاهده کنیم.»

او افزود، اکنون زمان آن فرا رسیده است که ایران تصمیم بگیرد آیا برای تصمیم‌گیری‌ها آماده است. یک مقام ارشد دیگر نیز گفته، مذاکرات به مرحله تصمیم‌گیری رسیده است. هر دو مقام به دلیل حساسیت مذاکرات خواستند که هویت‌شان افشا نشود. 

از نظر بایدن احیای این توافق و همراه با آن محدود کردن توانایی تولید ایران، به معنی محقق ساختن یکی از وعده‌های انتخاباتی مهم و پر کردن شکافی است که ترامپ بین آمریکا با انگلیس، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا که به همراه روسیه و چین در توافق اصلی مشارکت داشتند، ایجاد کرده بود. اما این روند، خطرات سیاسی قابل توجهی هم به همراه خواهد داشت. 

در سال ۲۰۱۵ هیچ جمهوری‌خواهی به این توافق رای نداد و احیای آن به احتمال قوی به موضوعی برای تبلیغات در انتخابات میان دوره‌ای تبدیل خواهد شد. 

به گفته یک مقام ارشد، توافق جدید هم همانند توافق اصلی برنامه موشکی ایران را محدود نخواهد کرد. علاوه بر آنکه به حمایت‌های تهران از گروه‌های تروریستی یا نیروهای نیابتی‌اش که باعث ایجاد نا آرامی در خاورمیانه می‌شوند، آنگونه که درخواست برخی دموکرات‌ها و تقریباً همه جمهوری‌خواهان است، خاتمه نخواهد داد.

مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا تصریح کرد، باوجود همه این مشکلات بایدن آماده است به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بازگردد و تصمیم‌های سیاسی لازم را برای رسیدن به این هدف اتخاذ کند. 

باوجود آنکه مقامات آمریکایی درباره جزئیات مطلبی بیان نکردند اما احیای توافق قدیمی به این معنی خواهد بود که تمام محدودیت‌هایی که برای تولید مواد هسته‌ای در ایران درنظر گرفته شده است در سال ۲۰۳۰ منقضی خواهد شد. سال گذشته آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا، تاکید کرده است که پس از احیای توافق قدیمی، آمریکا به دنبال توافقی خواهد بود که طولانی‌تر و قدرتمندتر باشد. اما مقامات ایرانی با این ایده مخالفت کردند.  

یکی از مقام‌های وزارت خارجه آمریکا گفته است که مذاکرات بر سر احیای توافق ۲۰۱۵ در مرحله آخر است و اینکه همه طرف‌ها باید به بازگشت به پایبندی کامل به این توافق متعهد شوند. در واقع آمریکا نخستین طرفی بود که با خارج شدن از توافق هسته‌ای و اعمال مجدد تحریم‌ها ضد ایران، آن را نقض کرد. ترامپ پس از آن صدها تحریم دیگر ضد ایران وضع کرد و مشخص نیست مذاکراتی که اکنون در جریان است چگونه به موضوع این تحریم‌ها رسیدگی خواهد کرد. 

بر اساس گزارش رسانه‌های ایران علی اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی و بازیگر کلیدی مذاکرات اولیه، در یک کنفرانس انرژی گفته است که به نظر می‌رسد مذاکرات هسته‌ای به نتیجه‌ای که مد نظر ما است منتهی شود. 

ایران پس از حدود دو سال تلاش برای متقاعد کردن سران اروپا به مقابله با تحریم‌های آمریکا، نقض تعهداتش براساس توافق را آغاز کرد، مانع دسترسی بازرسان به تاسیسات کلیدی‌اش شد و غنی سازی اورانیوم خود را افزایش داد. 

با وجود آنکه ایران به اندازه پیش از توافق ۲۰۱۵ اورانیوم غنی شده ذخیره نکرد، اما خلوص بخشی از ذخیره جدیدش را تا سطح ۶۰ درصد افزایش داد و به سطح ۹۰ درصد که برای ساخت سلاح هسته‌ای لازم است، نزدیک شد. پیش از آن ایران غنی‌سازی خود را تا سطح ۲۰ درصد حفظ کرده بود. 

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی غنی سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد را موضوع بسیار مهمی برشمرد و گفت تنها کشورهایی که به ساخت بمب می‌پردازند تا این سطح غنی سازی انجام می‌دهند. 

ایران در برابر نابود کردن سوخت غنی شده ۶۰ درصدی خود مقاومت می‌کرد. مشخص نیست درباره این مواد چه تصمیمی خواهد گرفت، آنها را نابود خواهد کرد یا به کشور دیگری مانند روسیه خواهد فرستاد که ذخیره قبلی ایران هم به آن منتقل شد.

زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق اولیه که آن را بدترین توافق تاریخ می‌خواند، خارج شد و قول داد ایران را مجبور خواهد کرد بار دیگر دور میز مذاکره بنشیند، معتقد بود می‌تواند به توافق بهتری دست یابد و به حمایت ایران از حکومت سوریه، کمک‌های مالی آن به گروه های تروریستی و آزمایش‌های موشکی این کشور خاتمه دهد. اما وی هیچگاه نتوانست ایرانیان را پای میز مذاکره بازگرداند. 

در مقابل ایران فعالیت‌های هسته‌ای و نظامی خود را در منطقه افزایش داد و با  ارسال نفت برای خریداران کلیدی از جمله چین، تحریم های آمریکا را دور زد تا در حالی که منتظر پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ بود، اقتصاد خود را زنده نگه دارد. 

دولت ابراهیم رئیسی از مقامات دولت قبل انتقاد و آنها را متهم می‌کرد که حتی پس از آنکه ایران ۹۷ درصد از سوخت هسته‌ای خود را از کشور خارج کرد، نتوانستند تحریم‌های ایران را لغو کنند. 

آنها برای چندین ماه مذاکره‌کنندگان آمریکایی را که از گفتگوی مستقیم با آنها خودداری می‌کردند، در حال تعلیق نگاه داشتند؛ آنها حتی اطمینان نداشتند که آیا سران جدید ایران برای احیای توافق قبلی تلاش خواهند کرد یا خیر. 

البته هنوز به طور قطع بازگشت به توافق، تندروهای ایران را که هشدار داده‌اند آمریکا احتمالاً بار دیگر، زمانی که بایدن دیگر رئیس جمهوری نباشد، از توافق خارج خواهد شد، خشمگین می‌کند. آنها به دنبال دریافت تضمین کتبی از آمریکا هستند مبنی بر اینکه این کشور دیگر هیچگاه از این توافق خارج نخواهد شد؛ تضمینی که بایدن گفت نمی‌تواند بدهد. 

بزرگترین آسیب‌پذیری سیاسی بایدن احتمالاً این است که وی با احیای توافق قدیمی در بهترین حالت یک مهلت هشت ساله به دست می‌آورد. 

دنیس راس، مذاکره کننده کهنه‌کار خاورمیانه که در دولت باراک اوباما در کاخ سفید بر سیاست‌های ایران نظارت داشت، معتقد است با احیای این توافق، جلوی پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران گرفته می‌شود و آمریکا برای مقابله با مشکلی که تنها مواجه با آن به تعویق افتاده است، زمان می‌خرد. البته وی بر این باور است که این توافق جلوی وقوع مسابقه تسلیحات هسته‌ای را در منطقه می‌گیرد.   

اکنون یکی از موضوعات مهم این است که واکنش اسرائیل چه خواهد بود. اسرائیل به خرابکاری‌های خود ضد تاسیسات ایران ادامه داد، برخی از آنها را منفجر و در پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ، دانشمند هسته‌ای ایران را ترور کرد. دانشمندی که هدایت آنچه را که نهادهای جاسوسی اسرائیل و آمریکا معتقدند پروژه طراحی بمب در ایران بود، برعهده داشت. اما هیچ سازمان جاسوسی مدارکی ارائه نکرده است که نشان دهد این پروژه پس از آنکه اجرای آن در سال ۲۰۰۳ به حال تعلیق درآمد، بار دیگر به طور قابل توجهی از سر گرفته شده است. 

به گفته دو منبع مطلع، از طرف دیگر به نظر می‌رسد ایران و آمریکا در آستانه دستیابی به توافق تبادل زندانی برای آزادی چهار شهروند آمریکایی در ازای آزادی ایرانیانی هستند که به نقض تحریم‌های آمریکا متهم شده‌اند. مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا گفت تصور نمی‌کند که اگر این آمریکایی‌ها آزاد نشوند، توافقی با ایران حاصل شود. وزارت خارجه ایران هم متعاقباً اعلام کرد که برای تبادل زندانیان با آمریکا آمادگی دارد. 

روز دوشنبه منتقدان سرسخت توافق ۲۰۱۵ و در نتیجه بازگشت دوباره به آن تاکید کردند زمانی که بار دیگر یک رئیس جمهوری جمهوری‌خواه وارد کاخ سفید شود، این توافق را برهم خواهند زد. 

مارک دوبوویتز، مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ گفته است، هرگونه توافق هسته‌ای به ایران اجازه خواهد داد مسیرهای صبورانه‌ای را برای رسیدن به تسلیحات هسته‌ای طی کند زیرا تاریخ اجرای محدودیت‌های کلیدی آن منقضی می‌شود و ده‌ها میلیارد دلار به خزانه حکومت ایران سرازیر می‌شود تا بودجه اقدامات خرابکارنه‌اش را تامین کند. 

وی افزود: زمانی که ساختار قدرت در واشنگتن تغییر کند، جمهوری‌خواهان بار دیگر همه تحریم‌های ایران را اعمال خواهند کرد و آمریکا را از آنچه توافقی کاملا معیوب می‌دانند، خارج خواهند کرد.