آیا پوتین از سلاح خود بر علیه اروپا استفاده می کند؟
با افزایش اختلافات روسیه و غرب در خصوص بحران اوکراین، احتمال قطع کامل انتقال گاز از روسیه که حدود یک سوم گاز سوزانده شده در اروپا را تشکیل می‌دهد قوت گرفته است. اما چنین اقدامی تا چه میزان محتمل است و چه پیامدهایی برای اروپا و روسیه خواهد داشت؟
اقتصادآنلاین - عاطفه حسینی؛ هر چهار سال یک بار شبکه اروپایی اپراتورهای سیستم انتقال گاز ملزم به انجام شبیه‌سازی سناریوهای فاجعه است. در آخرین تمرین و در سال گذشته ENTSOG ۲۰ به این نتیجه رسید که زیرساخت گاز اروپا می‌تواند امنیت لازم برای عرضه گاز برای کشورهای عضو این اتحادیه را تضمین کند. البته در این تمرین بررسی نشد که اگر ولادیمیر پوتین دوباره به اوکراین حمله کند و به دنبال آن غرب روسیه را تحریم کند و در مقابل پوتین با بستن تمام خطوط لوله انتقال گاز روسیه به غرب انتقام بگیرد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
شواهد تاریخی نشان می‌دهد که عملا قطع کامل انتقال گاز از روسیه که حدود یک سوم گاز سوزانده شده در اروپا را تشکیل می‌دهد امکان ندارد. برای مثال در کتاب "کلیمات" نوشته تان گوستافسون اشاره شده است که حتی در اوج جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی صادرات گاز را متوقف نکرد. همچنین در طول شدیدترین مناقشات روسیه با اوکراین در سال ۲۰۰۹، تنها جریان گاز به‌طور موقت مختل شد.
اما به اعتقاد جیمی کونچا از انرژی انتلیجنس رئیس‌جمهوری روسیه برخلاف اسلاف شوروی خود می‌تواند هزینه یک شوک انرژی مختصر را متقبل شود. وی بدون احتساب جریمه‌ها و با فرض میانگین قیمت روزانه مشاهده شده در سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۱، بر این باور است که قطع کامل گاز لوله کشی به اروپا برای گازپروم بین ۲۰۳ تا ۲۲۸ میلیون دلار در روز ضرر خواهد داشت. بنابراین، اگر چنین تحریمی سه ماه طول بکشد کاهش فروش گاز روسیه به حدود ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد.
از دست دادن چنین درآمدی برای اقتصاد نابسامان شوروی که به شدت به فروش گاز به غرب متکی بود، می‌توانست ویرانگر باشد. اما روسیه امروز حدود ۶۰۰ میلیارد دلار در ذخایر بانک مرکزی خود دارد و به راحتی می‌تواند چنین ضربه‌ای را تحمل کند و حتی می‌تواند از نظر مالی، حداقل در کوتاه مدت پیشرفت کند.
اگر پوتین تمام گاز اروپا را قطع کند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در صورت چنین اتفاقی برخی اختلالات فوری اجتناب ناپذیر خواهد بود. دیوید ویکتور از دانشگاه کالیفرنیا معتقد است که این امر در اسلواکی، اتریش و بخش‌هایی از ایتالیا به شدت احساس می‌شود. از میان کشورهای بزرگ اروپایی نیز آلمان آسیب پذیرترین کشور است زیرا در این کشور به دلیل پیامدهای زیست محیطی و تغییرات اقلیمی فشارها برای تعطیلی نیروگاه‌های زغال‌سنگ افزایش یافته است.
بنابراین این کشور همچنان بسیار به گاز طبیعی متکی است. آلمان بزرگترین مصرف‌کننده گاز اروپا است که تقریباً یک چهارم کل مصرف انرژی آن را تشکیل می‌دهد و روسیه بیش از نیمی از واردات آن را تامین می‌کند.
اما خبر خوب برای اروپا این است که سیستم انرژی اروپا نسبت به بحران سال ۲۰۰۹ انعطاف پذیرتر است. برای مثال یکی از منابع تامین گاز اروپا، گاز طبیعی مایع است. سیتی گروپ تخمین می‌زند که با نرخ بهره‌برداری تاریخی برای این نیروگاه‌ها که با ۵۰ درصد ظرفیت یا کمتر کار می‌کنند اروپا می‌تواند به اندازه کافی برای جایگزینی تقریباً دو سوم واردات با لوله گاز روسیه عمل کند.
یک سرمایه‌گذار اشاره می‌کند زمانی که قیمت‌های اروپایی بین اکتبر و دسامبر سال گذشته سه برابر افزایش یافت با منحرف شدن محموله‌ها از آسیا، یک ناوگان LNG به اروپا رفت. این جریان ورودی، کاهش واردات گاز روسیه به اروپا را جبران کرد. ماسیمو دی اودواردو از مشاوران وود مکنزی Wood Mackenzie معتقد است از آنجایی که سفر از آمریکا به اروپا کوتاه‌تر از آسیا است، تانکرهای LNG می‌توانند سفرهای بیشتری را انجام دهند و ۱۰ درصد یا بیشتر از ظرفیت صادرات به اروپا را کاهش دهند. در مجموع می‌توان تخمین زد LNG بتواند ۱۵ درصد کمبود ناشی از قطع کامل گاز روسیه را جبران کند.
یکی دیگر از منابع که می‌تواند به تامین گاز اروپا کمک کند مقدار گاز نگهداری شده در انبار است. یک شرکت تحقیقاتی انرژی محاسبه می‌کند که ادامه آب و هوای متعادل در زمستان امسال گاز کافی را تا بهار ذخیره می‌کند تا دو ماه صادرات گاز روسیه از دست رفته را جبران کند.
در مجموع اگر روسیه گاز صادراتی خود را قطع کند اروپا متضرر خواهد شد زیرا بازارهای انرژی این قاره به تازگی دچار شوک قیمتی در اوایل زمستان نیز شده است. جی‌پی مورگان چیس پیش‌بینی می‌کند که حتی بدون قطع گاز روسیه، اروپا در امسال حدود یک تریلیون دلار برای انرژی هزینه خواهد کرد که این رقم در سال ۲۰۱۹، تنها۵۰۰ میلیارد دلار است. بنابراین اروپا در طول تابستان باید بیشتر برای بازسازی ذخایر خود هزینه کند تا از بحران انرژی در زمستان آینده جلوگیری کند.
اما در مقابل روسیه هم در بلندمدت هزینه گزافی را پرداخت خواهد کرد. یکی از منابع اشاره می‌کند که گازپروم روسیه با پیامدهای تجاری عظیمی روبه‌رو خواهد شد از جریمه‌های قابل پرداخت به مشتریان تا توقف جریان دلاری به روسیه برای پرداخت‌های قراردادی. روسیه همچنین پس از چنین نمایش غیرقابل اعتمادی برای تضمین هرگونه قرارداد بلندمدت در اروپا دچار مشکل خواهد شد. بسیاری از کارشناسان معتقدند چنین استفاده گستاخانه‌ای از سلاح انرژی احتمالاً اروپا را وادار می‌کند تا بیشتر تلاش کند تا وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش دهد.
