مذاکرات هستهای ایران وارد مرحله نهایی می‌شود
نشریه پولیتیکو نوشته است: «مقامات می‌گویند مذاکرات برای بازگرداندن توافق هستهای ایران، در حال وارد شدن به مرحله نهایی است و مذاکرهکنندگان به پایتخت‌های خود باز می‌گردند تا راهنمایی‌‌های سیاسی را در مورد اقداماتی که باید در روزهای آینده انجام دهند، دریافت کنند.»
اقتصادآنلاین - پرستو بهرامی راد؛ این پایگاه اینترنتی آمریکایی در مطلبی به قلم استفانی لیختن اشتاین و نهال طوسی نوشته است که دیپلمات‌های غربی با ضرب‌الاجل اواسط فوریه برای احیای توافق سال 2015 روبرو هستند که برنامه هستهای ایران را در ازای لغو تحریمها محدود می‌‌کرد. مقامات درباره پیشرفتهای سریع هستهای ایران از زمان خروج آمریکا از توافق هستهای در سال 2018 و همچنین گزارش ناظر هستهای سازمان ملل نگران هستند. انتظار میرود این گزارش، جزییات بیشتری را در مورد پیشرفتهای هستهای ایران ارائه دهد و احتمالاً اصطکاک‌های جدیدی ایجاد کند.
این بدان معنا است که چند هفته آینده برای تعیین اینکه آیا این توافق بازگردانده می‌شود یا گفتگوها به کلی از بین میرود، حیاتی است. در بیانیه روز جمعه سه کشور اروپایی در مذاکرات؛ فرانسه، آلمان و انگلیس آمده است: « ژانویه، فشرده‌ترین دوره این مذاکرات تا به امروز بوده است.» یک مقام آمریکایی که با این موضوع آشنا بود، بر وجود احساس فوری بودن آن تاکید کرد.
این مقام مسئول گفته است: «هیچ کسی نباید تعجب کند که ما در حال رسیدن به مرحله‌نهایی هستیم و در سخت‌ترین مسائل به تصمیم‌گیری‌های سیاسی نیاز داریم، بنابراین همه به پایتخت‌ها برمی‌گردند.» به نظر می‌رسید همه در این باره اتفاق نظر دارند. میخائیل اولیانوف، مذاکره کننده ارشد روسیه گفته است: «مذاکرات به مرحله پیشرفتهای رسیده که تصمیم‌گیری‌های سیاسی مورد نیاز است.»
به گفته مقامات آشنا با این مذاکرات، نتیجه ممکن است به هر جهتی پیش برود. در حالی که از زمان آغاز مجدد و متزلزل مذاکرات در ماه نوامبر، پیشرفت قابل توجهی حاصل شده است، آمریکا و ایران هنوز تمامی مسائل باقی مانده را حل و فصل نکرده‌اند.
یک دیپلمات ارشد غربی که نخواست نامش فاش شود گفت: «ما به پایان این مذاکرات چشم دوخته‌ایم، اما درک این نکته مهم است که مسائل سیاسی اصلی در همه موضوعات هنوز حل نشده است.»
چه موضوعاتی باید حل و فصل شوند؟
این دیپلمات ارشد غربی اعلام کرد از جنبه مثبت باید گفت در خصوص موضوعات کلیدی از جمله چگونگی محدود کردن مجدد برنامه هستهای ایران، نحوه لغو تحریم‌های اعمال شده و - مهمتر از همه - ترتیب این مراحل، پیشرفت‌هایی به دست آمده است.
اما مساله توالی موضوعات هنوز به طور کامل حل نشده است. این دیپلمات اذعان کرد این مذاکرات "با سرعت کند" پیش میرود. مشکل این است که روند توالی ایجاب می‌کند مذاکرهکنندگان اقدامات دقیقی را برای آمریکا و ایران ایجاد کنند. مذاکرهکنندگان باید گام‌هایی را که آمریکا و ایران لازم است در صورت بازگشت به توافق طی ماه‌ها بردارند، ترسیم کنند.
این اقدامات می‌تواند شامل برداشتن اولین گام برای لغو تعدادی از تحریمها، از جمله آماده‌سازی زمینه برای فعال سازی مجدد تجارت جهانی با ایران باشد. ایران مشتاق است شاهد باشد که تجارت دوباره فعال شده است تا تأیید کند تحریمها لغو شده‌اند. ایران برای مثال می‌خواهد ببیند که می‌تواند یک نفتکش را بارگیری کند و محموله آن را در خارج از کشور بفروشد.
ایران به نوبه خود باید اقداماتی را برای کاهش برنامه هستهای انجام دهد که احتمالاً شامل ارسال مواد هستهای اضافی به خارج از کشور و همچنین خلاص شدن از بسیاری از سانتریفیوژهای پیشرفته خود است که برای غنی سازی اورانیوم استفاده می‌شوند. با این حال، مثل همیشه، جزییات مهم‌ترین بخش را تشکیل می‌دهند و هنوز نهایی نشده‌اند.
با این اوصاف، جو مذاکرات در وین از دسامبر بهبود یافته است زمانی که دولت تندروی جدید ایران، مطالبات بیشتری ارائه کرد که مذاکرات را تا مرز شکست پیش برد و موجب بروز اصطکاک درون تیم آمریکا شد.
برت مک‌گورک هماهنگ کننده امور خاورمیانه در شورای امنیت ملی کاخ سفید در سخنانی در مراسمی که اندیشکده کارنگی ترتیب داده بود گفته است: «ما در آستانه یک توافق احتمالی قرار داریم. اما من نمی‌خواهم میزان احتمال دستیابی به توافق را اعلام کنم. بخت واقعی زیادی نیز وجود دارد که این مذاکرات خیلی زود سقوط کند.»
در این زمینه، مقامات ایرانی اخیراً اظهارات خوش‌بینانه‌تری نیز بیان کرده‌اند، از جمله اینکه مذاکره مستقیم با آمریکا در مقطعی در آینده را رد نکرده‌اند. در حال حاضر، دو طرف دیپلماسی رفت و برگشتی را از طریق سایر طرف‌‌های توافق - سه قدرت اروپایی، به علاوه چین و روسیه، انجام می‌دهند. اتحادیه اروپا نیز در حال هماهنگی است.
ابراهیم رییسی، رییس‌جمهوری ایران، چهارشنبه گذشته گفت: «اگر طرفین آماده لغو تحریم‌های ظالمانه باشند، امکان هرگونه توافقی وجود دارد.» با این حال، دیپلمات ارشد غربی گفته است: «در حال حاضر هیچ نشانه ملموسی از مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا وجود ندارد، حتی اگر نتوان برگزاری این مذاکرات در آینده را منتفی دانست.»
رویارویی فوریه؟
شکل غیر مستقیم مذاکرات به این معناست که دیپلمات‌های دیگر قدرت‌های جهانی، چند ماه را صرف ارائه پیشنهادها بین هیات‌های ایران و آمریکا در وین کرده‌اند که فرآیندی فوق‌العاده سخت و زمانبر است.
همه‌گیری کرونا نیز در مذاکرات ظاهر شده است، به طوری که چند مذاکره کننده مجبور شدند پس از مثبت شدن آزمایش کووید خود قرنطینه شوند. این موضوع، روند کار را بیشتر کند کرد.
اما پس از 10 ماه بحث‌های متناوب، به نظر می‌رسد که کار به هر طریقی در حال پایان یافتن است.
دیپلمات‌ها در وین، علاوه بر ضرب‌الاجل تعیین شده اواسط فوریه، از گزارش آتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیده‌بان هستهای سازمان ملل آگاه هستند. این زمانی است که آژانس، گزارش بعدی خود را در مورد برنامه هستهای ایران منتشر خواهد کرد.
انتظار میرود این گزارش جزییات بیشتری را در مورد ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده ایران دهد و همچنین اطلاعات بیشتری در مورد تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته فعال در تاسیسات هستهای اصلی ایران ارائه کند.
همچنین انتظار میرود این گزارش‌ها، اطلاعات به‌روز رسانی شده‌ای را درباره وضعیت مواد هستهای چند دهه اعلام نشده و کشف شده در چهار نقطه ایران ارائه کند. ایران تاکنون نتوانسته است برای وجود چنین مواد هستهای در آن مکان‌ها، توضیح قانع کننده‌ای ارائه دهد. چنین افشاگری‌هایی می‌تواند مذاکرات را پیچیده‌تر و منتقدان بازگشت به توافق سال 2015 را جسورتر کند.
عامل دیگر: پیچیده‌تر شدن اوضاع
در وین بری روزن، دیپلمات سابق آمریکایی که در جریان تسخیر سفارت آمریکا در ایران در سال 1979 به مدت 444 روز گروگان گرفته شد، تقاضای غیرمنتظره جدیدی را وارد معادله کرد.
روزن اصرار دارد که آمریکا و کشورهای اروپایی، مذاکرات هستهای را به مسئله آزادی گروگان‌های زندانی در ایران مشروط کنند. او اخیراً برای جلب توجه به کارزار خود، مقابل کاخ کوبورگ، محل اصلی برگزاری مذاکرات هستهای در وین، اعتصاب غذای پنج روزهای ترتیب داد.
وی در وین به پولیتیکو گفته است: «گروگان‌گیری به عنوان آلت دست سیاسی و ابزارهای چانه زنی باید متوقف شود. من می‌خواهم آزادی گروگان‌ها مشروط به بازگشت به توافق شود.»
رابرت مالی، فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران زمانی که روزن دوشنبه گفته است که تصور بازگشت به توافق هستهای در حالی که چهار آمریکایی بی‌گناه در گروگان ایران هستند برای ما بسیار سخت است.
در حال حاضر، اتباع دو تابعیتی یا خارجی‌های سایر کشورها از جمله استرالیا، اتریش، کانادا، فرانسه، آلمان، سوئد، سوئیس و انگلیس در ایران بازداشت هستند. موضوع خارجی‌های زندانی در ایران جدا از مذاکرات هستهای است اما به موازات آن پیگیری می‌شود.
