آیا چین بر دنیای نیمه هادی ها مسلط خواهد شد؟

اقتصاد آنلاین – پرهام کریمی؛ برای یک ایالت بی سابقه بود که بتواند یک شرکت فناوری بزرگ را متوقف کند. قبل از این تحریم‌ها درآمد هوآوی تقریباً به اندازه درآمد مایکروسافت بود. اما این افتخار بدون هزینه نبود. از آنجایی که دولت ترامپ بدون اطلاع و همکاری هم پیمانان آمریکا عمل کرد، سرمایه‌گذاران را از راه‌های دور و دراز ترغیب کرد تا حلقه‌های گمشده‌ای را به بخش‌هایی از زنجیره تامین نیمه‌رساناها اضافه کنند که خارج از دسترس اختیارات و قوانین آمریکا است.

شرکت‌های ژاپنی، بی سر و صدا بازاریابی محصولات خود را به گونه‌ای آغاز کرده‌اند که شامل مقررات اداره صادرات آمریکا نمی‌شد. شرکت‌های آمریکایی نیز، که سالانه میلیاردها دلار تجهیزات به چین می‌فروشند، شروع به جستجوی کشورهای بی‌طرفی کردند که از آنجا به صادرات کالا ادامه دهند. سنگاپور و مالزی در این زمینه پیشتاز بودند. یک وکیل در واشنگتن که شرکت‌ها را در زمینه دور زدن قوانین آمریکایی راهنمایی می‌کند، به تمسخر می‌گوید «چه کسی با میل خود تلاش می‌کند تا از سوی دولت ایالات متحده محدود شود؟»

در همین حال، شرکت‌های چینی که با میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری توسط دولت برای توسعه تکنولوژیکی خود تشویق شده‌اند، تلاش‌های خود را برای توسعه شرکت خود در زمینه فناوری‌های ساخت تراشه‌هایی که قبلاً در زنجیره‌های تامین مرتبط با شرکت‌های آمریکایی وارد می‌کردند، دو برابر کرده‌اند. همزمان با پیشبرد اوضاع، به نظر می‌رسید که دولت آمریکا به طور پیوسته کنترل خود را بر زنجیره تامین تراشه‌ها از دست خواهد داد. برای جلوگیری از این اتفاق و برای حفظ اندکی کنترل بر فناوری که در چین جریان می‌یابد، باید با کشورهای هم پیمان در قبال تحریم چین اجماع ایجاد کند.

از زمانی که جو بایدن روی کار آمده است، مقامات هر زمان که با متحدان خارجی صحبت می‌کردند، موضوع کنترل تراشه‌ها نیز مطرح شده است. یک لابی‌گر در واشنگتن می‌گوید که در ۲۵ سال گذشته هرگز ندیده است که نیمه هادی‌ها به طور مداوم در دستور کار دیپلماتیک قرار گیرند. دولت‌ها و شرکت‌ها نیز جلساتی برای همسو کردن سیاست‌ها در مورد تجارت تراشه‌ها و تجهیزات و مواد مورد استفاده برای ساخت آن‌ها تشکیل داده‌اند.

برخی این اتفاق را موازی با سازمان کشورهای صادرکننده نفت، که به عنوان اوپک شناخته می‌شود، می‌بینند. برای دهه‌ها اعضای این سازمان یعنی همه صادرکنندگان نفت، دست به دست هم دادند تا بتوانند میزان ورود نفت به بازار جهانی را کنترل کنند تا بر قیمت‌ها کنترل داشته باشند. انجمن‌های جدید، امروز اولین گام‌ها را در جهت ایجاد مجموعه‌ای مشابه برای کنترل صادرات نیمه هادی‌ها به امید حفظ برتری تکنولوژیکی نسبت به چین برمی‌دارند.

می‌توان این مجموعه را سازمان کشورهای صادرکننده نیمه هادی نامید: OSEC.

نهادهای دیپلماتیک اختصاص یافته به جعل توافقنامه‌های چند جانبه بر سر صادرات فناوری در حال حاضر تشکیل شده‌اند. اما در نظارت بر تجارت نیمه هادی‌ها ضعیف عمل کرده‌اند. در سال ۱۹۹۶، ترتیبات واسنار( Wassenaar Arrangement)، برای نظارت بر تجارتی که ممکن است کاربرد نظامی داشته باشد، ایجاد شد. این سازمان جانشین کمیته هماهنگ کننده برای کنترل صادرات چندجانبه، معروف به کوکام، سازمان جنگ سرد است که در واقع تحریم غرب بر این دست تجارت‌ها را با بلوک شوروی حفظ می‌کند. مقامات به ایده به روز رسانی Wassenaar توجه می‌کنند تا بتواند به کنترل تجارت نیمه هادی‌ها کمک کند. اما تعداد کمی از آنها انتظار دارند که اینکار بتواند نقشی اساسی در این زمینه ایفا کند، به ویژه به این دلیل که روسیه عضوی از آن است.

بنابراین انجمن‌های جدیدتری در حال ظهور هستند. رسمی‌ترین آنها شورای تجارت و فناوری اتحادیه اروپا است که در ژوئن گذشته با کارگروه اختصاص داده شده به کنترل صادرات نیمه رساناها و موارد مربوط به آن تشکیل شد. بیانیه مشترک پس از اولین جلسه شورا در پیتسبورگ در ماه سپتامبر، قصد خود را برای همکاری در ایجاد تعادل مجدد در زنجیره تامین تراشه‌ها اعلام کرد. این زبان دیپلماتیک برای دور نگه داشتن آنها از چین بود. صنعت تراشه در غرب و بخش‌هایی از آسیا که نسبت به تسلط چین بر این بازار نگران هستند، به طور رسمی از این بحث استقبال کرده است. این سازمان امیدوار است که قوانین صادرات شفاف‌تر، که در سطح جهانی اعمال می‌شود، عدم اطمینان و نگرانی‌ها را کاهش دهد. اما دیپلماسی جهانی در زمینه تراشه‌ها هنوز ضعیف است. هنگامی که صحبت از تجارت نیمه هادی می‌شود، این کشورها تمایل دارند تا این موضوع در دستور کار دیگر انجمن‌های جهانی نیز قرار بگیرد. در ماه سپتامبر این کشورها اعلام کردند که یکی از اهدافشان ایمن سازی زنجیره تامین در زمینه نیمه هادی‌هاست.

تراشه‌ها همچنین در حاشیه نشست‌ها برای بحث درباره تحریم‌هایی که ممکن است علیه روسیه در صورت حمله به اوکراین اعمال شود، مطرح شده‌اند. دولت آمریکا انجمن صنایع نیمه هادی را در مورد اینکه چگونه نوعی کنترل صادراتی که علیه هوآوی استفاده می‌شود، می‌تواند بخشی از بسته تحریمی علیه روسیه باشد، برای قطع دسترسی این کشور به فناوری غربی را توجیه کرده است.

برخلاف چین، روسیه صنعت الکترونیکی چندانی ندارد که بتوان آن را تحریم کرد، بنابراین چنین کنترل‌هایی به این کشور آسیب چندانی نمی‌رساند. اما ممکن است انجام حملات سایبری علیه دشمنان روسیه را برای این کشور دشوارتر کند.

توافق‌نامه‌هایی که بین دولت‌های کشورهای پیشرو در زنجیره تامین تراشه - آمریکا، ژاپن و هلند - منعقد شده‌اند، هنوز بیش از هر موضوع دیگری اهمیت دارند. این سه کشور سهم اصلی از ماشین آلات مورد استفاده برای ساخت تراشه را دارند. اجماع بین آنها بر سر تجارت چیپ‌ست اولین گام برای محدود کردن چین در پایان دوره ریاست جمهوری آقای ترامپ بود. یک شرکت بزرگ هلندی به نام ASML (Advanced Semiconductor Materials Lithography) بنا داشت پیچیده‌ترین ابزارهای خود را به SMIC، بزرگترین و قوی‌ترین سازنده تراشه چین، بفروشد. مقامات ژاپنی و آمریکایی دولت هلند را مورد انتقاد قرار دادند در نتیجه این کشور به طور مقتضی از دادن مجوز ASML برای صادرات ماشین آلات پیشرفته خود به SMIC خودداری کرد.

مقامات آمریکایی با موضع جنگ‌طلبانه‌تر در قبال چین، از این ائتلاف با رویکرد دیپلماسی حمایت می‌کنند. اروپایی‌ها و ژاپنی‌ها هر دو خواهان یک رویکرد چندجانبه رسمی‌تر در قبال چین هستند. اما آمریکا بر این باور است که  واکنش سریع آنها نسبت به تهدید چین مهار خواهد شد.

همان‌طور که یکی از مقامات سابق تیم صادرات دولت باراک اوباما استدلال می‌کند، مشکل اصلی این است که هر چه آمریکا بخواهد قوی‌تر به تحرکات چین پاسخ دهد، بعید است که متحدان غربی و آسیایی آمریکا با این سیاست همسو شوند. بدون حضور متحدان آمریکا، موضع جدی‌تر آمریکا در صادرات، بیشتر شرکت‌های خود را تضعیف می‌کند. به این دلیل که شرکت‌ها سرمایه گذاری را به مکان‌هایی خارج از آمریکا هدایت می‌کنند، اما شرایط برای سازندگان تراشه چینی مناسب می‌ماند. آمریکا بین انتخاب یک مجموعه کنترل نرم‌تر که ممکن است در بلندمدت بهتر عمل کند، یا یک مجموعه سخت‌تر که می‌تواند در کوتاه‌مدت به فناوری چین آسیب بیشتری وارد کند، اما در کل ممکن است به صنعت آمریکا آسیب برساند، گیر کرده است. بدتر از آن، در صورتی که روزی روابط بهتری از سر گرفته شود، ممکن است دورنمای احیای تجارت چیپ‌ست چینی، صنعت آمریکا را از بین ببرد.

در حال حاضر دولت آمریکا به دنبال توافقی در جهت قطع دسترسی چینی‌ها به تراشه‌ها و ابزارهای ساخت تراشه است. به عنوان مثال، هوآوی را کاملاً از دریافت تراشه‌هایی که از تجهیزات شبکه ۵g استفاده می‌کنند منع می‌کند، اما به آنها اجازه می‌دهد فناوری‌های قدیمی‌تری را داشته باشد. به همین ترتیب SMIC می‌تواند ابزارهای قدیمی‌تر ساخت تراشه را دریافت کند، اما جدیدترین نسخه‌هایی را که می‌توان برای تراشه‌هایی که در آیفون‌ها و خودروهای خودران استفاده کرد را دریافت نمی‌کند. با این حال، هم پیمانان آمریکا هنوز با این مصالحه موافقت نکرده‌اند، اما به‌طور یک‌جانبه از طریق قوانین کنترل صادرات دولت آمریکا تحمیل می‌شود.

دولت آقای بایدن به هر حال تحت تاثیر سیاست‌های داخل کشور قرار گرفته است، صرف نظر از مسیر جدیدی که آمریکا ممکن است با چین بخواهد ترسیم کند. ریچارد تورستون که زمانی وکیل ارشد شرکت تولید نیمه هادی تایوان (TSMC) بود، می‌گوید: «بسیاری نسبت به این رویکرد بدبین هستند، زیرا مطمئن نیستند که بایدن دوره بعدی رییس جمهور باشد یا نه. او می‌گوید دولت ممکن است انگیزه خود را برای چیپ‌لوماسی از دست بدهد، زیرا می‌ترسد که اگر کنگره جمهوری‌خواه شود، هر توافقی که منعقد می‌کند اواخر امسال از بین برود.

آقای ترستون بر این باور است که به هر حال کنترل صادرات ماشین‌ها و قطعات خاص غیرعاقلانه است، زیرا هیچ شبکه‌ای از کنترل‌ها نمی‌توانند آنقدر محکم باشد که مانع از دستیابی یک کشور مصمم و قدرتمند به ابزارهای مورد نیاز شود. اما به هر حال برای چین دشوار خواهد بود که دانش استفاده از این ابزارها برای ساخت تراشه‌ها را در حجم‌های تجاری مناسب به دست آورد.

اما این دیدگاه رایجی در واشنگتن نیست، جایی که آقای بایدن به راحتی مورد حمله تیترهایی قرار می گیرد که از جریان تراشه‌ها و ابزارها به چین شکایت می‌کنند. با این حال یک واقعیت ناخوشایند این است که سازندگان ابزار نیمه هادی خود آمریکا هنوز هم چین را به عنوان یکی از بزرگترین بازارهای خود می‌دانند. 

 Applied Material، یک شرکت کالیفرنیایی است که ماشین‌هایی را برای حکاکی مدارهای دقیقه‌ای بر روی ویفرهای سیلیکونی (نیمه‌هادی‌هایی که برای ساخت تراشه‌ها، ریزتراشه‌ها و دستگاه‌های سیلیکونی استفاده می‌شود) استفاده می‌شوند، می‌سازد. این شرکت ابزارهایی به ارزش ۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به چین فروخت که بیش از هر بازار دیگری بود.

با همه اینها چین به پیشرفت خود ادامه می‌دهد. نسبت تراشه‌های جهانی فروخته شده توسط چین در حال افزایش است. علیرغم کمپین ترامپ برای از بین بردن صنایع بومی چین و تلاش‌های چندجانبه‌تر آقای بایدن برای رسیدن به همین هدف، باید گفت که تا این لحظه آنها موفق به اینکار نشده‌اند. آمریکا و متحدانش ممکن است در مورد چگونگی مهار جاه طلبی‌های نیمه هادی چین به توافق برسند. اما ممکن است ثابت شود که کنترل چنین صنعت پیچیده‌ای برای یک کشور بزرگ و مصمم، غیرممکن است. اگر چنین باشد، آمریکا ممکن است از تلاش خود برای مداخله پشیمان شود.