جنگی در اوکراین شکل نمی‌گیرد

اقتصادآنلاین - پرستو بهرامی راد؛ تنش روسیه و آمریکا بر سر اوکراین جامعه جهانی را نگران کرده و هر روز در صدر اخبار جهان نکته ای از روند پرتنش منطقه اوکراین است.

آمریکایی ها با طرح این موضوع که روسیه بیش از ۱۰۰ هزار سرباز را در مرزهای اوکراین مستقر کرده است، می‌گوید امکان حمله روسیه به اوکراین وجود دارد. با این حال روسیه بارها تاکید کرده است که قصدی مبنی بر عملیاتی علیه اوکراین را ندارد.

به تازگی بریتانیا مدعی شده که مسکو در حال توطئه برای نصب یک رهبر طرفدار روسیه در اوکراین است. همین موضوع شعله های تنش را بالا برده است. از طرف دیگر بروکسل امروز میزبان نشست وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا با حضور آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در مورد تنش در مرز روسیه و اوکراین است. جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجه اتحادیه اروپا ریاست این جلسه را بر عهده خواهد داشت و آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا به صورت مجازی در این نشست شرکت خواهد کرد.

این تنش ادامه دار کار را طبق گزارش روزنامه نیویورک تایمز به مرحله ای رسانده که جو بایدن در حال بررسی استقرار چندین هزار نیروی آمریکایی در کشورهای بالتیک و شرق اروپاست. از سوی دیگر وزارت امور خارجه آمریکا به شهروندان ایالات متحده آمریکا توصیه کرده که به اوکراین و روسیه سفر نکنند و همچنین به اعضای خانواده های کارکنان سفارت آمریکا در کی‌اف، پایتخت اوکراین، دستور داده شده است که از این کشور خارج شوند.

با اینکه دو مذاکره در ژنو تا به امروز در خصوص تنش بر سر اوکراین میان روس ها و آمریکایی ها برگزار شده، با این حال به نظر نمی‌رسد سطح تنش روند کاهشی داشته باشد. اوکراین در شرایط اضطراری قرار دارد و احتمال هر گونه جنگ و توطئه در این کشور وجود دارد.

در این بین برخی از شرایط مناسب برای ورود ایران به بازار گاز اروپا صحبت می‌کنند. با این حال مسائلی مطرح می شود که شاید روسیه از ورود ایران به بازار انرژی اروپا جلوگیری کند.

حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل روسیه در گفتگو با اقتصاد آنلاین در مورد احتمال جنگ در اوکراین و امکان ورود ایران به بازار اروپا به دلیل شرایط تنش در اوکراین صحبت کرده است.

بهشتی ‎پور در مورد اختلاف روسیه و آمریکا در اوکراین و بازیگران این جریان می‌گوید: «در موضوع اوکراین، بازیگرانی نظیر روسیه، اوکراین، آمریکا و به طور مشخص اتحادیه اروپا که اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم آلمان و فرانسه نقش تعیین کننده‌ای دارند. البته در سوی دیگر لهستان به عنوان همسایه غربی اوکراین، بازی خود را در این جریان دارد و احساس خطر بیشتری می‌کند. برخی بازیگران فرعی مثل لیتوانی، لتونی و... نیز حضور دارند که آنها هم به شدت نگران تحولات هستند.»

بهشتی‌پور در مورد روابط روسیه و اوکراین بیان می‌کند: «رابطه اوکراین و روسیه یک رابطه ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک است. رابطه ژئوپلتیک به دلیل مرز مشترک، سابقه تاریخی و ارتباط سرزمینی است. اگر ذره ای اوکراین ناامن شود بر امنیت غرب روسیه به شدت تاثیر می‌گذارد و اگر روسیه ناامن شود شرق اوکراین دچار مشکل خواهد شد. چیزی نزدیک به 17 درصد اوکراین را روس تبارها تشکیل می‌دهند که شرق اوکراین مستقر هستند. در طول تاریخ هم همیشه منافع دو کشور به هم گره خورده بود، طوری که امپراتوری روسیه در کی‌اف به وجود آمده و به امپراتوری مسکو-کی‌اف معروف می‎شود. دو کشور سال‌ها در کنار هم بودند و اوکراین خط مقدم جنگ علیه فرانسه بوده و روس ها آنجا هم جنگیده‌اند. در جنگ جهانی علیه هیتلر هم اوکراینی‌ها در خط مقدم بودند و روس‌ها در کنار آنها جنگیده‌اند. این یعنی پیوند از لحاظ سرزمینی، تاریخی و ژئوپولتیک وجود دارد. عمده نفت و گاز اروپا از طریق روسیه تامین می شود و خطوط لوله از روسیه سفید و عمدتاً اوکراین به سمت شرق و غرب اروپا می‌رود. روسیه اخیراً سعی کرده برای دور زدن اوکراین، نورد استریم (Nord Stream) شمالی و جنوبی را اجرا بکند، ولی در مواردی با موانعی روبرو شده است. بنابراین سرنوشت اوکراین روی اروپا هم تاثیر خواهد داشت.»

این کارشناس در ادامه می‌گوید: «چرا رابطه روسیه و اوکراین استراتژیک است؟ تحول در روابط اوکراین و روسیه یک تحول بین دو کشور نیست، بلکه تحول بلند مدتی است که در صحنه بین‌المللی تاثیر گذار خواهد بود و فقط به اروپا محدود نمی‌شود. بنابراین وقتی می گوییم جنگ، اینگونه نیست که در روسیه و اوکراین محدود بماند. احتمالاً به جنگ گاز و خطوط انرژی می‌کشد و جنگی پیچیده و چند وجهی می‌شود.»

حسن بهشتی‌پور در مورد سوال اینکه آیا روسیه به اوکراین حمله خواهد کرد یا فقط بازار گرمی رسانه‎‌ای است؟ بیان می‌کند: « اوکراین چندین قرن  نقش خط حائل روسیه را در برابر تهاجم خارجی ایفا کرده است. بنابراین اگر در این کشور یک دولت غرب‌گرا حاکم باشد و عضو ناتو بشود، تهدید برای امنیت ملی روسیه محسوب می‌شود. زیرا در این صورت ناتو به بغل گوش روسیه رسیده است. دوره‌ای بود که روسیه تعاملاتش با ناتو آنقدر قوی بود که در طرح مشارکت برای صلح همکاری می‌کردند. اما از سال 2005 ناتو و روسیه عملاً نتوانستند مثل گذشته با هم همکاری کنند و یک تقابل شکل گرفت. البته اگر منطقی فکر کنیم این تقابل مانند دوره شوروی نبود، ولی در سطح امنیتی روس‌ها ناتو را تهدیدی برای خود حس می‌کردند. در دوره ای که طرح سپر دفاعی مطرح شد که موشک‌هایی در لهستان و چک مستقر شود. آمریکایی‌ها گفتند ما این را برای ایران و کره شمالی درست می کنیم، اما روسیه می‌گفت لهستان و چک بغل گوش من است! در دوره اوباما این طرح اصلاح شد و به رومانی و ترکیه انتقال یافت. اختلافات بسیار جدی است و روسیه عضویت اوکراین در ناتو را تهدید جدی تلقی می کند و رسماً این را اعلام کرده است. بنابرانین منافع روسیه در درجه اول این است که در اوکراین دولتی متحد با روسیه سرکار بیاید، ولی نشد حداقل دولتی باشد که ضد روسیه نباشد. در حقیقت استقرار موشک های ناتو در خاک اوکراین تهدید ملی روسیه است. بنابراین منافع روسیه ایجاب می‌کند که برای امنیت داشتن در انتقال انرژی از طریق اوکراین و دادن حق ترانزیت ناچیز به اوکراین، دولتی نزدیک به روسیه بیاید.»

این کارشناس روسیه در ادامه اظهار کرد: « از طرف دیگر روس تبارهای اوکراین متحد راهبردی روسیه هستند. با توجه به این شرایط روسیه به اوکراین حمله نخواهد کرد. زیرا روسیه از نظر اقتصادی و ژئوپلیتیک در حدی نیست که وارد جنگ شود. از سوی دیگر اگر وارد جنگ شود هم معلوم نیست که بتواند به راحتی خارج شود، چون جنگ ابعاد گسترده ای پیدا خواهد کرد. بنابراین به نظر نمی رسد روسیه از نظر اقتصادی، سیاسی و امنیتی بتواند وارد جنگ شود. در حقیقت حداکثر یک جنگ نیابتی با پشتیبانی از روس تبارهایی که در اوکراین هستند، راه می اندازد.»

او در مورد اهمیت روسیه برای اوکراین می گوید: «برای اوکراین، روسیه اهمیت دارد و البته در یک دهه اخیر به تدریج این وابستگی کمتر و کمتر شده است؛ ولی با این وجود از نظر اقتصادی و سیاسی با روسیه روابطی دارد که روابط بسیار حساس و مهمی است. بعد از فروپاشی شوروی، اوکراین عملاً دو بخش دارد: یک بخش غرب اوکراین که به لهستانی ها نزدیک‌تر و دنبال پیوستن به اتحادیه اروپا هستند؛ روس ها هم با این پیوستن مشکلی ندارند. بخش دوم شرق اوکراین است که به دنبال رابطه با روسیه هستند. به خصوص روس تبارهایی که آنجا زندگی می کنند. این دوگانگی در اوکراین به وجود آمده است. به همین دلیل مشکلات در 30 سال اخیر به جای اینکه کم بشود، بیشتر هم شده است. با این حال اوکراین به دنبال جنگ نیست و می داند جنگ وضعیتش را دشوارتر از امروز می‌کند.»

بهشتی‌پور در مورد اینکه آیا آمریکایی‌ها که بازیگر دیگر این جریان هستند به دنبال جنگ می‌روند؟ بیان می‌کند: «من چنین موضوعی را بعید می‌دانم. زیرا آمریکا هم معلوم نیست که به خاطر اوکراین وارد درگیری با روسیه شود. این بسیار برای آمریکا سنگین و هزینه‌بر است. برای همین بایدن توضیح می‌دهد که ممکن است روسیه یک جنگ محدود راه بیاندازد، چون می‌داند اگر بخواهد یک جنگ تمام عیار به پا کند، جنگ جهانی جدید شروع می‌شود. بنابراین من با اینکه خیلی‎ها مطرح می‌کنند که آمریکایی‌ها به دنبال جنگ است، مخالف هستم. منافع آمریکا امروز ایجاب نمی‎کند که با روسیه بجنگد. پس تحرکات رسانه‌‌ای برای چه است؟ برای باج‌گیری. یعنی با عوامل متعدد سعی دارند به روسیه فشار وارد کنند.»

این کارشناس از نقش اروپایی‌ها در موضوع اوکراین می‌گوید: «اتحادیه اروپا به خصوص آلمان و فرانسه بازیگران دیگر این جریان هستند. آلمانی ها و فرانسوی ها سرمایه‌گذاری سنگینی در روسیه کردند، یعنی با توجه به همه تحریم های روسیه از سوی اروپا به دلیل اشغال کریمه، رابطه تنگاتنگی بین اقتصاد آلمان، فرانسه با روسیه وجود دارد. اما بریتانیا دیگر جزء اتحادیه اروپا نیست و مواضعش به آمریکایی‌ها نزدیک است. اما آلمانی‌ها و فرانسوی‌ها عمدتاً از ایوان لوینسکی دفاع می‌کنند. آنها می‌خواهند یک دولت متحد غرب در اوکراین حاکم باشد نه اینکه جنگ با روسیه صورت گیرد. بنابراین وقتی تمام بازیگران این تنش به دنبال جنگ نیستند، قاعدتاً نباید جنگی صورت گیرد، اما در عالم سیاست هر چیزی امکان‌پذیر است، ولی به نظر می‎رسد به شکلی این بحران مدیریت می‌شود. زیرا اگر در این زمستان اروپا با مشکل گاز و نفت روبرو شود، مشکلات بسیاری پیدا می‌کند.»

در خصوص وجود تنش در اوکراین و ورود ایران به بازار انرژی اروپا در این بلبشو حسن بهشتی‌پور می‌گوید: «ما زمانی می‌توانیم گاز به اروپا صادر بکنیم که مصرف داخلی خودمان را تهیه کنیم. الان در مصرف داخلی مشکل داریم. اگر تحریم ها علیه ایران لغو شود، می توانیم امیدوار باشیم که در عسلویه سرمایه‌گذاری کنیم و وارد بازار صادرات گاز شویم. در حال حاضر چون مصرف کننده عمده گاز هم هستیم، نمی‌توانیم وارد صادرات بشویم. مسائلی که باید رسیدگی شود، تولید گاز در درجه اول و بعد سرمایه‌گذاری در بحث خطوط لوله و تامین گاز مصرفی داخل ایران و کنترل مصرف است. یک مجمع جهانی گاز با روسیه، قطر و... تشکیل دادیم، ولی پیگیری نشد. نفت صادراتش خیلی راحت است و قیمت مشخصی دارد ولی در مورد گاز اینگونه نیست. اینکه برخی می‌گویند روسیه نمی‌گذارد ما وارد بازار انرژی اروپا شویم، غلط است. روسیه نه قدرتش را دارد و نه تمایلش را دارد. در بازار جهانی چنین روندی امکانش نیست. ما اگر بتوانیم تولید گازمان را افزایش دهیم، قطعاً می‌توانیم وارد معادلات شویم. مگر روسیه توانسته جلوی قطر را بگیرد؟ شاید روس ها فقط بتوانند مشارکت کنند. برای مثال چند سال پیش یک خط لوله به ارمنستان کشیدیم و روسیه با ارمنی‌ها مشارکت کرد. اما چرا صادر نکردیم؟ زمانی بود که مصرف خودمان آنقدر زیاد بود که نتوانستیم صادر کنیم. در فصل بهار و تابستان از ارمنستان برق دریافت می کنیم و گاز صادر می کنیم و در زمستان برعکس. باید اول مصرفمان را بهینه کنیم و بعد سرمایه‌گذاری در منابع گاز انجام شود تا بتوانیم صادر کننده جدی باشیم که به دلیل تحریم ها و این شرایط فعلاً امکانش نیست.»