زمزمه‌ دعوای چین و هند سر چابهار!

اقتصادآنلاین - مریم شکرانی؛ خرداد امسال سازمان بنادر اعلام کرد که قرارداد واگذاری ۱۰ ساله بندر چابهار به هند فعلا امضا نمی‌شود و علی اکبر صفایی، رییس سازمان بنادر و دریانوردی که آذر ۱۴۰۰ در نمایشگاه حمل و نقل حاضر شده بود به رسانه‌ها گفت که از عملکرد اپراتور هندی بندر چابهار رضایت نداریم و هندی‌ها در چابهار کار را به درستی پیش نمی‌برند.

از آن سمت برخی مدیران سازمان منطقه آزاد چابهار از سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین گفته و تاکید کرده بودند که چینی‌ها در بندر گوادر پاکستان سرمایه‌گذاری سنگینی انجام داده‌ و راغب هستند که در بندر چابهار حاضر شوند. 

این ماجرا با تاسیس سرکنسولگری چین در بندرعباس وارد فاز تازه‌ای شد و موضوع حضور گسترده چین در جنوب ایران و احداث نوار ساحلی از گوادر پاکستان به چابهار و جاسک تا اروندرود بار دیگر سر زبان افتاد. 

با این حال اس‌جِی‌شان کار، وزیر امور خارجه هند ادعای مسئولان ایرانی را رد کرد و گفت این کشور در حال توسعه بندر چابهار است و این پروژه هیچ ربطی به تحریم‌های آمریکا ندارد. لوکمَت نوشته است که وزیر امور خارجه هند در پاسخ به رتیش پاندی، نماینده مجلس هند گفت که مقامات ایرانی گفته‌اند اجرای این پروژه به خاطر تحریم‌ها با تاخیر جدی مواجه شده و چینی‌ها در تلاش هستند تا پس از اعمال تحریم‌های آمریکا پروژه راه‌آهن چابهار را به دست بگیرند اما جی‌شان کار گفت که این ادعاها حقیقت ندارد و هم‌اکنون ترمینال بندر چابهار به طور کامل عملیاتی شده و اخیرا ۶ جرثقیل بزرگ برای این بندر ارسال شده است.

سند ۲۵ ساله پای چینی‌ها را به چابهار باز نکرد

این مسائل در حالی طرح می‌شود که علی‌اکبر صفایی، رییس سازمان بنادر و دریانوردی ایران به اقتصاد آنلاین می‌گوید که بین هند و چین اختلافی در بندر چابهار وجود ندارد و سرمایه‌گذار هندی در بندر چابهار حضور دارد، هرچند که از عملکرد آنها رضایت نداریم.

اما بهروز آقایی، رییس اداره بنادر و دریانوردی چابهار به اقتصاد آنلاین توضیح می‌دهد که ایران تلاش می‌کند استقلال بندر چابهار را حفظ کند و چه سرمایه‌گذار هند باشد یا چین و هر کشور دیگری، آنچه که مهم است این است که منافع ایران لحاظ شود. 

او ادامه می‌دهد: هندی‌ها قرار بود ۸۵ میلیون دلار سرمایه به بندر چابهار منتقل کنند اما فقط ۲۵ میلیون دلار سرمایه آورده‌اند و این مبلغ سرمایه در حالی به بندر چابهار آورده شده است که ایران هنوز قراردادی با هندی‌ها امضا نکرده است. 

آقایی تاکید می‌کند که مذاکراتی با چینی‌ها برای بندر چابهار انجام شده است اما آنها هنوز برای ورود به بندر چابهار اقدام خاصی انجام نداده‌اند.

او در واکنش به اینکه این مذاکرات در چهارچوب سند ۲۵ ساله همکاری‌های ایران و چین انجام شده است؟ به اقتصاد آنلاین توضیح می‌دهد که سند ۲۵ ساله ایران و چین هنوز منجر به امضای قرارداد با چینی‌ها نشده است. 

چرا هند برای حضور در چابهار بازی درآورده است؟

با این حال به نظر می‌رسد که بدون رفع کامل تحریم‌ها نه چین و نه هند به صورت جدی وارد چابهار نخواهند شد و هر دو کشور تلاش می‌کنند که چابهار را به عنوان فرصتی بالقوه برای برنامه‌های آینده خود ببینند.

بهروز آقایی، رییس اداره بنادر و دریانوردی چابهار درباره علت تعلل هند برای شروع کار در چابهار به اقتصاد آنلاین می‌گوید که اپراتور هندی برای سودآوری نیاز دارد که ترافیک دریایی را به سمت بندر چابهار جلب کند اما تاکنون موفق نشده است. 

میثم لاجوردی، کارشناس صنعت حمل و نقل به اقتصاد آنلاین می‌گوید که معافیت‌های تحریمی بندر چابهار محدود است و فعلا کشتی‌های بین‌المللی نه تنها در آبهای هیچ یک از بنادر ایران که در بندر چابهار هم حاضر به پهلوگیری نیستند و به همین دلیل اپراتور هندی نمی‌تواند متناسب با سرمایه‌گذاری که در این بندر انجام می‌دهد به سودآوری برسد.

از آن سمت زیرساخت‌های بندر چابهار کامل نیست و این بندر نه تنها به راه‌آهن سراسری متصل نشده است که زیرساخت‌های جاده‌ای بسیار ابتدایی دارد و کامیون‌ها و ناوگان جاده‌ای کمتر حاضر می‌شوند که بار را از اسکله گرفته و به سایر نقاط کشور حمل کنند.

از آن گذشته فرودگاه چابهار هم هنوز درست و حسابی راه نیفتاده و تعداد پروازهای هفتگی به این منطقه بسیار محدود است. 

آیا چابهار واقعا برای چین جذاب است؟

از آن سمت چین هم گرچه راغب است که برای احیای راه ابریشم و حضور در پروژه‌های نفت و گاز جنوب ایران، جای پای خود را در بندر چابهار محکم کند اما به خوبی می‌داند که بدون رفع تحریم‌ها این اتفاق به راحتی ممکن نیست و انتقال سرمایه بدون دسترسی ایران به شبکه بانکی جهانی تقریبا نشدنی است و از آن سمت اگر ایران بخواهد هند را از بندر چابهار حذف کرده و چین را جایگزین کند، آمریکا معافیت تحریمی بندر چابهار را برمی‌دارد. 

گذشته از این با تسلط طالبان در افغانستان معادلات چابهار برای هند و چین تغییرات اساسی کرده است. حالا آمریکا به عنوان شریک استراتژیک هند از افغانستان رفته است و این کشور زیر نفوذ طالبان و پاکستان است که با هند اختلافات اساسی دارند. 

برنا کریمی، سفیر سابق افغانستان در کانادا به خبرآنلاین گفته است که بندر چابهار نه تنها اولویت طالبان نیست که به نظر می‌رسد حاکمان جدید افغانستان بازار کالاهای ایرانی را به رقبای ایران واگذار کنند. رقبایی مانند پاکستان که شریک نزدیک طالبان است و در بازارهای نفت و گاز هم احتمالا امتیازات ایران به قطر و عربستان می‌رسد.

او به بندر رقیب چابهار ایران یعنی بندر گوادر اشاره کرده و گفته است که طالبان به عنوان عامل بی‌ثبات‌کننده منطقه، جایگاهی متفاوت پیدا کرده است و با از بین رفتن ناامنی در مرزهای پاکستان، گوادر سرنوشت متفاوتی پیدا می‌کند. 

کریمی گفته است که تنها راه چین برای مهار خطر طالبان، سرمایه‌گذاری کلان در افغانستان است و احتمالا چینی‌ها مکتب کپنهاگ را در این کشور اجرا می‌کنند تا با سرمایه‌گذاری سنگین در افغانستان و گرفتن نبض اقتصادی این کشور، طالبان را به سمت اهداف سیاسی مدنظر خود بکشانند. 

علی ضیایی، تحلیلگر صنعت حمل‌ونقل هم با تایید این موضوع به اقتصاد آنلاین گفته بود که چین سرمایه‌گذاری کلانی در بندر گوادر و زیرساخت‌های حمل‌ونقل این کشور انجام داده است که با ظهور طالبان در افغانستان، منافع هر دو کشور یعنی چین و پاکستان به سمتی است که بندر گوادر فعال شود و چین احتمالا مسیر راه ابریشم را از افغانستان به سمت بندر گوادر بکشاند و هند به دلیل اختلاف با پاکستان احتمالا از بازار افغانستان حذف می‌شود و دیگر سرمایه‌گذاری این کشور در بندر چابهار توجیهی ندارد. چرا که این کشور در گذشته به دنبال آن بود که بدون استفاده از بندر گوادر به دریای عمان و سپس به افغانستان برسد و درحال‌حاضر اگر آنها بخواهند سرمایه‌گذاری خاصی در بندر چابهار انجام دهند، بدون شک منتظر می‌مانند که ببینند طالبان چه رفتاری با آنها در پیش می‌گیرند.

با این شرایط به نظر می‌رسد که فعلا و بدون رفع تحریم‌ها چابهار حتی برای چین جاذبه چندانی ندارد و باید منتظر ماند و دید که گفتگوهای وین آینده چابهار را به کدام سمت و سو خواهد برد؟