ارتباط با روسیه به کدام راه خواهد رفت؟ / ترکمانچای یا تضمین منافع ملی
«ایرانی‌ها هر چه فحش می‌دهند، به دوران تزار است.» این گفته های کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه است که گفته مردم ایران خاطرات تلخی از دوران تزارها دارند. او شبیه‌سازی روسیه کنونی با روسیه تزاری را "ناشی از تهاجم رسانه‌ای و روانی گسترده و متمرکز ماشین عملیات روانی و تبلیغاتی انگلیسی‌ها و آمریکایی‌هاست" تا از اتحاد دو کشور جلوگیری کنند.
اقتصادآنلاین - موسی حسن وند؛ روسیه به عنوان یک قدرت جهانی که مانند یک چتر بر سر خشکی های جهان کشیده شده، همواره به کشورهای جنوبی به عنوان سپر امنیت ملی خود نگاه کرده است. برای همین حتی پس از شکست ایران در دو جنگ بزرگ با روسیه تزاری این کشور تا پایان دوره قاجار در ایران حضوری بی تعارف و مستقیم داشت و تنها آرمانگرایی انقلابی سرخ‌ها در ابتدای قرن جدید شمسی و نگرانی عمیق دستگاه سیاسی و مذهبی در داخل ایران از تفکرات کمونیستی، این کشور را تا دهه‌ها پشت دیوار آهنین ایران نگه داشت. پس از فروپاشی شوروی، روسیه ظرف ده سال توانست خود را بازیابد و در مسائل نظامی و امنیتی به دوران شوروی بازگردد، اما هرگز نتوانست به رهبری قطب دوم جهان بازگردد. از طرفی چین به عنوان یک قدرت در حال برآمدن، هر چند برای آمریکا چالش بزرگی ایجاد کرد، هیچگاه تمام قد در کنار روسیه نایستاد. اما وسعت جغرافیایی، دست برتر نظامی و قدمت طولانی در موازنه قدرت های اروپایی توانسته جایگاه این کشور را علیرغم همه مشکلات حفظ کند.
ایران هم پس از جنگ که مصادف با پایان جنگ سرد شد، تلاش کرد علاوه بر سازندگی داخلی، جایی در جهان تک قطبی برای خود ایجاد کند. طبعا درگیری با آمریکا باعث نزدیک تر شدن به روسیه و چین بود. خصوصا که در مساله هسته ای کشورهای اروپایی تعهدات خود را در ساخت نیروگاه و تامین سوخت انجام ندادند و ایران برای هر دو مورد به روسیه مراجعه کرد.
اما با افزایش ظرفیت های هسته ای ایران، روسیه هم به جمع تحریم کنندگان ایران پیوست و در قطعنامه های شورای امنیت حاضر نشد از ایران حمایت کند. دلیل این موضوع را شاید در استراتژی امنیت ملی روسیه و عدم علاقه این کشور به افزایش قدرت، هسته‌ای، نظامی و تاثیرگذاری منطقه ای ایران یافت. اما در برجام هم روسیه علاقه نداشت که ارتباط بین ایران و آمریکا به سوی تنش زدایی حرکت کند. جواد ظریف در فایل صوتی که از مصاحبه او منتشر شد، گفته بود: «روس‌ها فکر نمی کردند که برجام به نتیجه برسد. آنها در این ارتباط یک اقدامی کردند. ما در زمان مذاکرات برجام گفتیم که موضوع غنی سازی نطنز را برای بوشهر می خواهیم و آمریکایی ها این موضوع را پذیرفتند که غنی سازی متناسب با نیازهای ما صورت بگیرد و ما غنی سازی را برای بوشهر مطرح کردیم. در این موقع روسیه اولیه ضربه را به مذاکرات برجام زد و آن این بود که گفت ما مادام العمر سوخت بوشهر را می دهیم. ما در مذاکره گفتیم روس ها لطف می کنند که این موضوع را برای بوشهر مادام العمر می دهند ولی ما نمی خواهیم همیشه متکی به خارج باشیم. روسیه آمد و ضربه دوم را به ما زد و گفت ما هیچ وقت اجازه نمی دهیم که شما از سوخت خودتان برای بوشهر استفاده کنید و این روند ادامه داشت.»
خواسته‌های روسیه
حالا همزمان با مذاکرات برجام و اجرای توافق 25 ساله با چین، ابراهیم رییسی به مسکو رفته تا بتواند با این قدرت هم به توافقاتی دست یابد. اما دو طرف به دنبال چیستند؟ برای روسیه مهم است که ایران به بمب اتم دست نیابد و وارد بازار گاز و انرژی اروپا نشود. روسیه ضمن حمایت از توافق وین، احتمالا تلاش خواهد کرد که ایران را از بازار جذاب اروپا برحذر دارد. البته روس ها از یک متحد قوی که اجازه ورود آسان آمریکا به منطقه ندهد استقبال می کند. هر چند نزدیک شدن به ترکیه، همکاری با عربستان در اوپک پلاس، ایفای نقش فعال در سوریه، تنوع‌بخشی به همکاری اقتصادی با چین، تقویت ارتباط با اسرائیل، حفظ صلح در قفقاز جنوبی، به همراه ارتباط با طالبان، نشان از آینده‌نگری روس ها در تقابل با ایالات متحده دارد. یعنی اگر امروز این کشور با رییس جمهور ایران دیدار می کند، باید آن را در یک استراتژی بلند مدت و در کنار بقیه بازیگران منطقه‌ای و جهانی دید.
ایران به دنبال چیست؟
از طرف دیگر ایران در شرایط فعلی نیاز به بازیگرانی دارد که بتوانند در برابر حملات ایالات متحده، یاری رسان باشند. هر چند هم ایران و هم آمریکا علاقمندند که تفاهم برجام به زودی به سرانجام برسد و اجرای قرارداد با چین و سفر به روسیه احتمالا مکمل احیای برجام خواهد بود. اما جدای از وین، آنچه ایران از روسیه انتظار دارد، احتمالا تسلیحات نظامی خواهد بود. در شرایطی که آمریکا به دلیل تحریم های اولیه و اروپا به بهانه جلوگیری از مسابقه تسلیحاتی در منطقه از فروش سلاح به ایران جلوگیری می کنند، روسیه به عنوان دومین صادرکننده بزرگ اسلحه در جهان می تواند تامین کننده خوبی برای نیازهای تسلیحاتی ایران باشد. سامانه های پدافندی و البته جنگنده در کلاس‌های مختلف می‌تواند یکی از اصلی‌ترین خواسته های ایران روی میز پوتین باشد. هر چند بازیگران دیگری که پیش از این به آنها اشاره شد در چگونگی این فروش موثر خواهد بود
نکته مهم این سفر را هم شاید بتوان در قصد ایران برای ایجاد موازنه بین قدرت های جهانی دانست. رفتار ایران در ماههای اخیر نشان می دهد مفهوم موازنه احتمالا معنایی جدید در مناسبات سیاست خارجی ایران پیدا کرده است. برای همین اصطلاح "نگاه به شرق" که این روزها زیاد در فضای رسانه ای فارسی زبان مطرح می شود، قطعا نمی‌تواند بازگو کننده سیاست خارجی ایران باشد. چراکه علاوه بر بستن دو قرارداد جداگانه با روسیه و چین که تنوع در سبد شرکای ایران محسوب می شود، ورود شرکای اروپایی در فضای پسابرجام، باعث متنوع‌تر شدن انتخاب‌های ایران خواهد شد. همچنین به نتیجه رسیدن مذاکره با عربستان، خیال ایران را تا حد زیادی از مرزهای جنوبی راحت می‌کند و همه اینها، یعنی سال 1401 می تواند نقطه پایانی بر ده سال تنش سیاسی، اقتصادی و امنیتی باشد. دورانی که حداقل 3 سال برای رسیدگی به موضوع آمریکا به ایران فرصت خواهد داد.
تلخ و شیرین ارتباطات بینالمللی
ایران از روسیه خاطرات تلخ همچون عهدنامه ترکمانچای و خاطرات شیرین همچون احداث صنایع سنگین را دارد. همچنان که از انگلستان، آمریکا، آلمان، فرانسه و کشورهای عربی خاطرات تلخ و شیرینی در افکار عمومی مردم و دولت ایران نقش بسته است. اما جهان جایی برای آموزه های اخلاقی نیست و اینکه قرارداد با روسیه یا چین یا آمریکا تا چه میزان می تواند منافع کشور ما را تامین کند، کاملا به بازی ما بستگی خواهد داشت.
