کاهش قیمت نفت بودجه را متزلزل کرد

روند نزولی قیمت نفت در سطح جهانی طی 4ماهه اخیر و رسیدن قیمت نفت به‌زیر 100دلار در حالی که دولت انتظار کاهش قیمت را نداشت بار دیگر اساس سست بودجه‌ریزی بر اساس درآمد‌های نفتی را نشان داد. کاهش قیمت نفت و رسیدن قیمت آن به‌زیر 100دلار پیش بینی شده در بودجه سال 93 نوید کاهش درآمدهای دولت از میزان پیش بینی شده در بودجه را می‌دهد، که در صورت ادامه یافتن آن باید منتظر اثرات نامطلوب آن بر اقتصاد ایران بود این مشکلات زمانی بارز‌تر می شود که اقتصاد ایران در شرایط فعلی برای خروج از رکود بیش از پیش نیازمند منابع مالی است. قیمت‌گذاری خوش‌بینانه قیمت نفت در بودجه سال 93 بر اساس پیشنهاد دولت در حالی 100 دلار تصویب شد که مرکز پژوهش‌های مجلس و اعضای کمیسیون تلفیق در زمان بررسی لایحه بودجه 93 معتقد بودند که قیمت 100دلار برای هر بشکه نفت خوش‌بینانه است اما گزارش وزیر نفت و معاون برنامه‌ریزی رییس‌جمهور در آن روزها تاکید داشت از آن روی که میانگین هر بشکه نفت تا میانه سال 92 رقمی معادل 106 دلار بوده است، یقینا رقم 100دلار برای هر بشکه در سال 93 دست یافتنی خواهد بود. در بودجه 93، میزان درآمدهای حاصل از نفت، به‌صورت مجموع درآمدهای بودجه‌یی حاصل از صادرات نفت خام یک میلیون بشکه در روز، صادرات میعانات گازی 297هزار بشکه در روز و همچنین فروش میعانات گازی به‌پتروشیمی‌ها 120هزار بشکه در روز مشخص شده است. البته باید در نظر داشت قیمت فروش میعانات گازی به پتروشیمی‌ها 18.5دلار برای هر بشکه در نظر گرفته شده است. بر این اساس درآمد دولت از محل صادرات نفت و میعانات گازی رقمی در حدود 51.5میلیارد دلار خواهد بود که از این میان به استناد «بند الف تبصره 2 ماده واحده قانون بودجه سال93 کل کشور» معادل ١٤,٥درصد ارزش صادرات نفت خام و میعانات گازی به شرکت ملی نفت ایران اختصاص می‌یابد. در نتیجه سهم شرکت نفت حدود 7.5میلیارد دلار خواهد بود. از سوی دیگر براساس لایحه تقدیمی به مجلس، سهم صندوق توسعه ملی از صادرات نقدی نفت خام و میعانات گازی طبق قانون برنامه پنجم ٢٩درصد صادرات نفت خام و میعانات گازی خواهد بود که با احتساب دودرصد بازپرداخت عیدانه، سهم صندوق در مجموع نزدیک به ١٤,٧میلیارد دلار می‌شود. و مابقی یعنی 29.4میلیارد دلار در دو ردیف بودجه به‌عنوان درآمد دولت شناسایی می‌شود. ورق بر می‌گردد کاهش ادامه‌دار قیمت نفت طی 4ماه اخیر به‌طوری که قیمت سبد نفتی اوپک روز 11سپتامبر سال جاری 95 دلار و 35 سنت معامله شده است، خبر از عدم تحقق درآمدهای مورد نظر دولت در بودجه می‌دهد. این در حالی است که امکان وصول نشدن بخشی از همین درآمدهای نفتی نیز بر اثر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل وجود دارد. کاهش درآمد‌های نفتی در شرایط امروز اقتصاد کشور مشکل مضاعف محسوب می‌شود زیرا خروج از رکود و فاصله گرفتن از رشد منفی حداقل در مراحل آغازین نیازمند ورود دولت به اقتصاد است همچنین کاهش منابع دولت احتمال اجرای تعهدات مربوط به‌پروژه‌های عمرانی دولت را کاهش می‌دهد. این موضوع به تنهایی می‌تواند یکی از عوامل دامن زدن به‌رکود باشد. اما سوال بزرگ این است چرا دولت در زمان تدوین لایحه بودجه 93 با علم به‌شرایط شکننده اقتصاد کشور اقدام به قیمت‌گذاری خوش‌بینانه 100دلاری کرده است، این موضوع زمانی آشکار‌تر می‌شود که بر اساس گزارش وزیر نفت در مورد عملکرد فروش نفت و میعانات گازی در سال 92 به کمیسیون برنامه و بودجه، میزان صادرات نفت خام و میعانات گازی 41میلیارد و 610میلیون دلار اعلام شده است. از سوی دیگر حتی پیش‌بینی‌های مراکز بین‌المللی نیز از کاهش قیمت نفت در سال 2014 خبر می‌دادند. به‌عنوان مثال اداره اطلاعات انرژی امریکا خبر از کاهش متوسط قیمت نقت سبد اوپک در سال 2014 به 100دلار از 105 دلار و 75 سنت سال 2013 داده است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تحت عنوان «چشم‌انداز وضعیت بازار نفت‌خام در سال 2014 و پیش بینی قیمت نفت خام در لایحه بودجه سال 1393 کل کشور» به این پیش‌بینی‌ها اشاره شده و با توجه به رشد بیشتر عرضه از رشد تقاضای نفت خام در سال 2014 این‌طور نتیجه‌گیری شده است که قیمت 100دلاری برای نفت خوش‌بینانه بوده و بهتر است دولت قیمت نفت را بین 90 تا 95 دلار در نظر بگیرد. حساب ذخیره ارزی، چاره فراموش شده تحت تاثیر قرار گرفتن بودجه کشورهای نفتی از نوسانات قیمت نفت و به تبع آن کل اقتصاد همواره از مشکلات ساختاری کشورهایی بوده است که درآمد حاصل از فروش نفت خام خود را در بودجه وارد می‌کنند، اما برای حل این مشکل در اکثر کشور‌های با شرایط مشابه از سازوکارهای ساده و جا افتاده‌یی که در ایران با عنوان حساب ذخیره ارزی معروف شده است، استفاده می‌شود. بر اساس ماهیت این حساب باید دولت در زمان افزایش قیمت نفت مازاد درآمد را به این حساب واریز کند که در زمانی که قیمت نفت نسبت به پیش بینی دولت کاهش پیدا کرد، استفاده کند. بر این اساس بار دیگر تکرار این نکته ضروری است که دولت باید از تکرار اشتباهات مکرر پرهیز کند و از تجربیات گذشته درس بگیرد. موردی که در فرایند اقتصاد سیاسی ایران مشکل به‌نظر می‌رسد.