توزیع رانت؛ اهرمی سیاسی در دست برخی نمایندگان / از قیر رایگان برای موفقیت در انتخابات استفاده می شود

اقتصاد آنلاین - سهند اینانلو؛ توزیع رانت در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران، پس از خروج ایالات متحده از برجام وارد فاز تازه‌ای شد چرا که پای ارز ۴۲۰۰تومانی به اقتصاد کشور باز شد و بسیاری از افراد سودجو با سوءاستفاده از محدودیت‌های پیش آمده برای دولت، به آنچه «کاسبی تحریم» خوانده می‌شود، دست زدند. 

یکی از ده‌ها مورد توزیع رانت که باعث برکشیده شدن گروه‌های ذینفع متعدد و پرقدرتی در کشور شده، به موضوع حواله‌های قیر رایگان بازمی‌گردد. پای این حواله‌ها زمانی به لایحه بودجه باز شد که دولت به دلیل تحریم‌های کمرشکن از پرداخت بدهی خود به پیمانکاران عاجز شد و در عوض مجبور شد تا با توزیع رانت اقدام به پرداخت بدهی خود کند. 

با وجود آن‌که قیر رایگان تبدیل به یکی از اهرم‌های سیاسی برای عده‌ای از نمایندگان مجلس شده بود، اما مجلس دهم در اقدامی مثبت، نسبت به حذف این رانت گسترده از بودجه تلاش کرد تا اینکه در نهایت با ورود نمایندگان دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی، بار دیگر قیر رایگان در بین سطور بودجه جای پای خود را محکم کرد.

قیر رایگان؛ بار اضافه بر دوش دولت

ابراهیم نکو، نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی نسبت به هزینه‌های تخصیص قیر رایگان برای دولت توضیح داد و به اقتصاد آنلاین گفت: قیر رایگان برای دولت هزینه‌های دیگری را به هزینه‌های جاری اضافه می‌کند؛ قیری که در واقع می‌توانست به صورت یک منبع درآمدی برای دولت محسوب شود و هم دست دولت را بگیرد و به صورت هدفمند و منطقی توزیع شود، در حال حاضر هزینه‌های زیادی را بر دوش دولت گذاشت.

وی ادامه داد: قطعا با توجه به توانمندی مراکزی که از قیر رایگان استفاده می‌کنند می شد اقدام به تخصیص منطقی و درست این کالا کرد اما متاسفانه چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد؛ نظارت درستی بر نحوه توزیع رانت و امکاناتی از این دست به شهرداری‌ها، دهداری‌ها و سایر مراکز مورد اشاره، وجود ندارد. این در حالیست که باید با توجه به پیشرفت پروژه‌ها و همچنین نیازهای ضروری مراکز، اقدام به تخصیص قیر رایگان شود ولی چنین سازوکاری برای این امر وجود ندارد. 

تشدید نظارت‌ها کارساز است؟

این نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی ادامه داد: اگر چنین سیستم نظارتی وجود داشته باشد، قطعا شاهد زد و بندهایی که در حال‌حاضر در جریان است نخواهیم بود. توزیع قیر رایگان از یک حیث اگر به صورت هدفمند و به صورت قانونمند و از مسیر کانال‌های نظارتی انجام شود می‌تواند مثبت باشد.

وی در ادامه یادآور شد: ولی حقیقتا در بسیاری موارد اصلا لزومی برای توزیع قیر رایگان در مراکز مختلف وجود ندارد؛ در بسیاری از این مراکز با توجه به سرمایه‌های هنگفتی که دارند و باتوجه به درآمدهای خوبی که کسب کی‌کنند ضرورتی برای حیف‌ومیل کردن این محصول ارزشمند نیست. بنابراین دولت و مجلس می‌توانند از طریق هدفگذاری دقیق و اصولی، این منابع را به برخی مناطق کم‌برخوردار، با سرانه درآمدهای پایین و مناطق محروم اختصاص دهند.

نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی توضیح داد: اما همانطور که گفته شد این امر نیز باید با نظارت کمیته‌ای مرکب از مجلس و دولت و نهادهای دیگر انجام شود. برای مثال در استان‌ها و شهرهای با سرانه درآمدی بالا و همچنین بهره‌مند از امکانات رفاهی دیگر نیازی برای تخصیص قیر رایگان وجود ندارد. 

اما به این دلیل که نظارت‎‌هایی از این دست که دامنه وسیعی را شامل می‌شود نمی‌تواند به شکلی که برنامه ریزی شده انجام شود، شاهد اتفاقاتی خواهیم بود که پیشتر نیز مشاهده شده است. متاسفانه در مسئله قیر رایگان نیز به اندازه‌ای ماجرا پیچیده و گسترده است که نمی‌توان به این سادگی به همه مراحل کار نظارت دقیق داشت. 

کاهش سطح کیفی جایگاه نمایندگان مجلس، از دوره‌ای به دوره دیگر 

نکو ضمن اشاره به روی کار آمدن نمایندگان در مجلس یازدهم به اقتصاد آنلاین گفت: نکته ای که به آن اشاره می کنم نظر شخصی است و نمی‌توان آن را به فرد یا افراد خاصی تعمیم داد اما وقتی به دوره‌های گذشته مجلس نگاه می‌کنیم شاهد کاهش سطح کیفی جایگاه نمایندگی هستیم.

وی ادامه داد: متاسفانه نمایندگان که شأن و منزلت و جایگاهی که برایشان در قانون اساسی تعریف شده، این جایگاه را رفته رفته از دست می‌دهند. این در حالیست که هر نماینده باید از جایگاه و اعتبار یک وزیر برخوردار باشد و بتواند در راستای وظایفی که برایش در قانون پیش‌بینی شده اقدام کند. اما هر چه جلوتر می‌رویم نمایندگان به‌راحتی حاضر می‌شوند برای بدست آوردن پست‌های اجرایی پایین‌تر از جایگاه نمایندگی لابی کنند. بسیاری از نمایندگان حاضرند پست‌هایی مانند سفارت، معاونت وزارتخانه‌ها و... را بپذیرند و مجلس را ترک کنند. 

این نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی بیان کرد: اما نباید فراموش کرد به دلیل رانت قابل تاملی که در حوزه سیاست وجود دارد، برخی نمایندگان به جای پرداختن به وظایف مهم و اصلی خودشان از جمله؛ قانونگذاری و نظارت بر حسن اجرای قوانین سعی می‌کنند برای به دست آوردن محبوبیت و افزودن بر نفوذ خود دست به کارهای نمایشی و عوام‌فریبانه بزنند. 

نکو در پایان خاطرنشان کرد: البته من کسی را متهم نمی‌کنم و روی سخنم با فرد خاصی نیست اما توزیع قیر رایگان به عنوان یکی از مصادیق همین موضوع، بدل به یک ابزار سیاسی شده که برخی از نمایندگان مجلس برای دستیابی به مطامع سیاسی برخی دیگر، مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد.