قیر رایگان، زمینه ساز فساد است / توزیع رانت، به دلیل ناتوانی دولت در پرداخت بدهی

اقتصادآنلاین – سارا محسنی؛ بحث توزیع قیر رایگان، چند سالی است که در بودجه مطرح می‌شود و موافقان و مخالفان زیادی دارد. حمیدرضا صالحی، نایب رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران درباره این موضوع، به ارائه توضیحاتی پرداخت.

با توجه به اینکه بحث توزیع قیر رایگان در مجلس یازدهم و بودجه مطرح شده و رانت زیادی را ایجاد کرده، توضیح دهید که این ماجرا از چه زمانی شروع شده است؟

از زمانی که دولت در پرداخت بدهی‌های خود به پیمانکاران با مشکل مواجه شده بود و بودجه‌های عمرانی برای پرداخت بدهی‌های دولت کفایت نمی‌کرد، موضوع قیر رایگان مطرح و در بودجه برخی سال‌ها نیز آورده شد تا امکان تامین مالی از پالایشگاه‌ها یا مجموعه‌های دولتی فراهم شود. 

این در حالی است که پس از واگذاری‌هایی که دولت انجام داده، دیگر زیرمجموعه‌های دولتی زیادی وجود ندارد و دلیلی برای مطرح کردن قیر رایگان در محاسبات وجود ندارد. اما این موضوع برای پرداخت بدهی دولت به پیمانکاران مطرح شده است.

برخی مواقع، دولت قصد دارد مشکلات را حل کند، اما موضوع قیر رایگان، فسادزا است و ایجاد رانت گسترده‌ای می‌کند. این رانت و فساد وارد فضای کسب‌وکار شده که به تبع آن، آفات بسیاری در این فضا ایجاد می‌کند، فعالان حوزه تولید و سرمایه‌گذاران آسیب می‌بینند و تمام مناسبات نیز مختل می‌شود. 

در حالی که همه در پی محدود کردن دامنه رانت در کشور هستند، شاهدیم که نحوه توزیع قیر باعث شده هر سال رانت بیشتری توزیع شود. زیرا کسب و کار برخی افراد در این حوزه تعریف می‌شود که می‌توانند از این فرصت استفاده کرده و سفته‌بازی، واسطه‌گری و شغل‌های کاذب جدیدی ایجاد کنند.

از زمانی که دولت مجبور به پرداخت بدهی انبارشده خود به پیمانکاران به خصوص در حوزه راهسازی، انرژی و دیگر حوزه‌ها شد، حواله‌های قیر را تحویل داد تا پیمانکاران بتوانند با فروش قیر به قیمت آزاد، بخشی از طلب خود را دریافت کنند. تا جایی که من به یاد دارم، ۵ یا ۶ سال است که طرح توزیع قیر رایگان مطرح است. 

پس از جنگ و در دوران سازندگی نیز، این موضوع مطرح بوده است و از «وکیوم باتوم» شروع می‌شود تا به قیرسازان و حواله‌های صادرشده می‌رسد. در حال حاضر، اصلی‌ترین حلقه مشکل کجاست؟ برای حل این مشکلات، از چه نقطه‌ای باید شروع کرد؟ آیا حذف آن از بودجه کافی است؟

دولت، رقم زیادی به پیمانکاران، بدهکار است. این موضوع را می‌تواند از طریق اوراقی که تعریف می‌کند، حل کند یا وضعیت فعلی را ادامه دهد. اما به نظر می‌رسد که اوراق، وضعیت بهتری را ایجاد کند. زیرا موجب عدم شفافیت و ایجاد رانت می‌شود و اثر خود را بر اقتصاد می‌گذارد. 

اما اینکه چرا بدهی‌های این چنینی برای دولت ایجاد می‌شود، به این موضوع باز می‌گردد که دولت می‌خواهد مدیریت بسیاری از امور را برعهده بگیرد. اما اگر اقتصاد به سمت آزادسازی برود و دولت تنها در موضوعات کلان نقش ایفا کند و به بسترسازی بپردازد، پروژه‌ها به سمت تجاری شدن پیش خواهند رفت و بدهی دولت نیز کم خواهد شد.

مسیر اشتباهی که دولت طی می‌‎کند، مالکیت در بسیاری از پروژه‌ها است. زیرا این تفکر وجود دارد که از طریق زیرمجموعه‌ها، امکان تعریف پروژه وجود دارد. اما این مسیر درست نیست و آسیب‌های فراوانی را ایجاد می‌کند. 

ذی‌نفعان اصلی از طرح توزیع قیر رایگان چه اشخاصی هستند؟

ذی‌نفعان اصلی، پیمانکاران هستند که قیر رایگان را به جای بدهی خود دریافت می‌کنند. زمانی، فلزات و سیمان رایگان اختصاص داده می‌شد و نوبت به قیر هم رسید که در بودجه نیز مطرح می‌شد. اما من دلیل این نوع از تهاتر دولت را درک نمی‌کنم و نمی‌دانم چرا باید قیر به صورت مجانی توزیع شود. زیرا ما شاهد این موضوع هستیم که برای مثال، بسیاری از بخش‌های دولت به جای بدهی خود به پیمانکاران، سیمان در اختیار آنها قرار می‌دهند و پیمانکاران نیز، سیمان را در بازار آزاد به فروش می‌رسانند. مثال دیگر، اختصاص آلومینیوم، شمش یا فولاد است که بخش خصوصی از این طریق، درآمد خود را کسب می‌کند. اما تمام این موارد، از جمله توزیع قیر رایگان و قرار دادن آنها در بودجه، کار درستی نیست و نباید در اقتصاد، مبحثی به نام رایگان مطرح شود.

اگر شرایط به این نحو ادامه پیدا کند، بودجه معنای خود را از دست می‌دهد. بودجه باید با شرایط روز، خود را وفق دهد و قیمت‌ها و اعداد به صورت واقعی اعمال شوند. این موضوع، بیانگر غیر عملیاتی بودن بودجه است و از سوی دیگر، می‌توانند راهکارهای دیگری را اتخاذ کنند تا توزیع قیر رایگان در بودجه مطرح نشود.