پایان عصر پوپولیسم راست‌گرا
بولسونارو، اوربان و اردوغان با یک مشکل غیرمنتظره که کتاب بازی سیاسی‌شان پاسخ آسانی برای آن ندارد، روبه‌رو شده‌اند: «تورم».
برای همه کسانی که در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده برزیل، «ژایر بولسونارو» را به چالش می‌کشند- از جمله مطبوعات، دادگاه عالی و لیبرال‌ها- رهبر جناح راست که در وسط معرکه است پاسخی این‌گونه دارد: «فقط خدا می‌تواند مرا برکنار کند.» اما ممکن است بولسونارو با یک مشکل غیرمنتظره که کتاب بازی سیاسی او پاسخ آسانی برای آن ندارد، کنار زده شود: «تورم».
قیمت‌ها سریع‌تر از دو دهه اخیر در برزیل افزایش می‌یابند؛ کشوری که سابقه نسبتا جدیدی از دوره‌های تورمی فاجعه‌بار دارد. ارزش پول این کشور به‌طور پیوسته در حال کاهش است و تنها در ۶ماه گذشته تقریبا ۱۰درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است. اقتصاد (در این بزرگ‌ترین اقتصاد آمریکای لاتین) در سه ماه سوم به رکود بازگشت. این باعث ناراحتی افرادی مانند «لوسیا رجینا داسیلوا» شده است. او که یک کمک پرستار بازنشسته ۶۵ساله و حامی سابق بولسونارو بود، در سال گذشته شاهد بود که افزایش قیمت‌ها قدرت خرید مستمری ماهانه او را کاهش داده است.
«مت فیلیپس»، «کارلوتا گال» و دیگران در گزارش ۱۳ دسامبر در نیویورک تایمز به نقل از «دا سیلوا» نوشتند، صبح یکی از روزهای اخیر درحالی‌که او یک سبد خرید عمدتا خالی - که چند قطعه سبزی و برخی محصولات شخصی تمام آن چیزی بود که می توانست بخرد - را در راهروهای «کمپائو» که یک سوپر مارکت زنجیره ای ارزان در ریودوژانیرو است هل می‌داد، گفت: «معتقد بودم که این دولت زندگی ما را بهبود می‌بخشد؛ اما چنین نبود و نشد.» بولسونارو در زمره نسلی از پوپولیست‌های دست راستی است که در یک و نیم دهه گذشته در دموکراسی‌هایی مانند ترکیه، برزیل و مجارستان به قدرت رسیده‌اند و دوران زمامداری‌شان- حداقل در ابتدا- با دوره‌هایی از ثبات در عملکرد اقتصادی این کشورها همزمان شده است. آنها با دامن زدن به احساسات ناسیونالیستی و ایجاد شکاف‌های عمیق در میان رای‌دهندگان با موضوعات داغ فرهنگی در قدرت باقی مانده‌اند. در این راه، آنها با رسانه‌های خبری همراهی کرده و مخالفان را ترسانده‌اند.
اکنون این افراد قدرتمند - از جمله بولسونارو، ویکتور اوربان (نخست وزیر مجارستان) و رجب طیب‌اردوغان (رئیس‌جمهور ترکیه) - با افزایش قیمت‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند؛ درحالی‌که طی دو سال آینده با انتخابات ملی روبه‌رو هستند. خطری جدید و غیرمنتظره یعنی همان «تورم» تهدیدی برای سازماندهی و برانگیختن اپوزیسیون سیاسی در کشورهای این سه رهبر است؛ به‌گونه‌ای‌که چند ماه پیش کمتر کسی چنین پیش‌بینی می‌کرد. در مجارستان، جایی که قیمت‌ها برای مصرف‌کننده با سریع‌ترین سرعت از سال ۲۰۰۷ در حال افزایش است، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که اوربان در سال آینده با سخت‌ترین انتخابات روبه‌رو خواهد شد؛ زیرا هزینه زندگی و دستمزدهای پایین به اصلی‌ترین نگرانی رای‌دهندگان تبدیل شده است. رای‌دهندگان در جمهوری چک - که با تورم روزافزون و هزینه‌های فزاینده انرژی مواجهند - به تازگی «آندری بابیس» نخست‌وزیر راست‌گرای میلیاردر و پوپولیست این کشور را با اختلافی اندک برکنار کردند.
جایگاه بولسونارو که به‌دلیل مدیریت بحران کووید از سوی دولت وی آسیب دیده، سقوط کرده است و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که او به‌شدت از رقیب احتمالی خود در سال ۲۰۲۲ یعنی رئیس‌جمهور سابق «لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا» عقب افتاده است. بر اساس پیش‌بینی‌ها، بولسونارو‌سازمخالف خود برای ایجاد مقدمه و زمینه‌سازی برای مخالفت با نتایج رای‌گیری سال آینده را شروع کرده است.
نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که اگر امروز انتخابات برگزار شود، او به‌شدت شکست خواهد خورد. بولسونارو در ماه سپتامبر در میان جمعیتی که در سائوپائولو که او تشویق می‌کردند، گفت: «می‌خواهم به کسانی که می‌خواهند مرا در برزیل غیرقابل انتخاب یا از گردونه خارج کنند، بگویم که فقط خدا می‌تواند مرا حذف کند یا کنار بزند.» به نوشته «فیلیپس- گال و دیگران» داسیلوا از قبل بحران اقتصادی را در کمپین اخیر خود گنجانده است. او در مصاحبه‌ای گفت: «دولت بولسونارو مسوول تورم است. تورم از کنترل خارج شده است.» وضعیت در ترکیه بسیار وخیم است؛ جایی که سیاست‌های اقتصادی غیرمتعارف اردوغان باعث ایجاد یک بحران ارزی تمام‌عیار شده است. ارزش لیر در سال جاری تقریبا ۴۵درصد سقوط کرده است و قیمت‌ها در حال حاضر با نرخ رسمی بیش از ۲۰درصد در سال افزایش می‌یابند که برخی برآوردهای غیررسمی حتی بالاتر از آن را نشان می‌دهند.
کشورهایی که رهبران پوپولیست دست راستی دارند، تنها کشورهایی نیستند که از ضربات تورم دچار گیجی شده‌اند. در ایالات متحده، قیمت‌ها با سریع‌ترین نرخ از سال ۱۹۸۲ در حال افزایش است. پوپولیست‌های چپ‌گرا، مانند کسانی که در آرژانتین قدرت دارند نیز با جریان‌های تورمی شدیدی که آنها را در حالت تدافعی قرار داده است، مبارزه می‌کنند. این افزایش نشان‌دهنده گسست ناگهانی از روند رشد کند و تورم ملایم است که تقریبا ۱۲ سال قبل از شیوع بیماری همه گیر کرونا بر اقتصاد جهانی حاکم بود. این پس‌زمینه رشد پایین، به بانک‌های مرکزی قدرتمند در ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا اجازه داد تا نرخ بهره را پایین نگه دارند. این تصمیمات پیامدهای بزرگی برای کشورهای فقیرتر در سراسر جهان داشت.
به همین دلیل که سیاست‌های «نرخ پایین» از سوی بانک‌های مرکزی مانند «فدرال رزرو» بازدهی را که سرمایه‌گذاران در کشورهای ثروتمند می‌توانند با خرید اوراق قرضه دولتی امن در کشورهای خود کسب کنند، کاهش می‌دهد و آنها را به سمت سرمایه‌گذاری‌های پرریسک‌تر در بازارهای نوظهوری سوق می‌دهد که بازدهی بالاتری را وعده می‌دهند.
اقتصاددانان می‌گویند که جریان پول به سمت کشورهای در حال توسعه ممکن است عنصری «نادیده گرفته‌شده» از موفقیتی باشد که رهبران پوپولیست راست‌گرا در سال های اخیر از آن برخوردار بوده‌اند؛ زیرا این جریان یک باد موافق اقتصادی و مطلوب را به همراه داشت که همزمان با دوران حضور آنها در قدرت بود. ترکیه که در سال ۲۰۰۹ دچار رکود شدید شد، به لطف افزایش استقراض از سرمایه‌گذاران خارجی که باعث افزایش رشد شد، توانست نسبتا سریع خود را ترمیم کند.
انتخاب بولسونارو در سال ۲۰۱۸ مصادف شد با فشار تازه برای کاهش نرخ بهره از سوی «فدرال‌رزرو» که سرمایه‌گذاران آمریکایی را بر آن داشت تا بدهی‌های بیشتری را در بازارهای نوظهور خریداری کنند و به سر پا نگه داشتن واقعی کمک کرد. دارون عجم‌اوغلو، استاد اقتصاد در موسسه فناوری ماساچوست که درباره وخامت دموکراسی‌ها مطالعه کرده است، می‌گوید: «از زمان رکود مالی جهانی، محیط اقتصاد کلان جهانی موهبتی الهی برای اقتدارگرایان بود. اساسا، با نرخ‌های بهره بسیار پایین، این امر بسیاری از کشورهایی را که دارای دموکراسی ضعیف یا نیمه استبدادی یا گاهی اقتدارگرای تمام‌عیار بودند، همچنان برای سرمایه‌های خارجی جذاب کرد.»
اما در سال جاری با شروع روند بهبود از بیماری همه‌گیر کرونا در اقتصاد جهانی، ترکیبی از اختلالات در زنجیره تامین، چاپ پول از سوی بانک مرکزی و مخارج دولت با هدف رمق دادن به روند بهبود، باعث افزایش شدید قیمت‌ها در سراسر جهان شد. این امر رهبران بسیاری از کشورهای در حال توسعه را بر آن داشت تا سیاست های خود را تغییر دهند و بسیاری از سرمایه‌گذاران جهانی را واداشت تا در سرمایه‌گذاری خود در این بازارها تجدید نظر کنند. «کلودیا کالیچ» رئیس بخش بدهی بازارهای نوظهور در M&G Investments در لندن، سال‌ها در اوراق قرضه دولتی ترکیه به لیر سرمایه‌گذاری کرده است.
اما کالیچ می‌گفت فشار عمومی فزاینده‌ای که اردوغان بر بانک مرکزی این کشور برای کاهش نرخ‌های بهره در سال جاری وارد کرد، باعث شد صندوق کل هستی خود را بفروشد. کالیچ گفت: «به محض اینکه دیدیم تغییرات امسال در جهت اشتباه، یعنی کاهش بیشتر نرخ‌ها پیش می‌رود، نگران ارز شدیم.» وی افزود: «این تاکنون یک واکنش سیاسی اشتباه بوده است و بله، ما بسیار خوشحال بودیم که از این موقعیت خارج شدیم.»
برای بازارهای نوظهور که با افزایش تورم و تضعیف ارزها سروکار دارند، گزینه‌های مطلوب سیاسی اندکی وجود دارد. اما به دلایلی، افزایش تورم برای پوپولیست‌هایی مانند اوربان، اردوغان و بولسونارو که همگی در سال‌های ۲۰۲۲ یا ۲۰۲۳ با انتخابات روبه‌رو هستند، یک حوزه سیاسی پیچیده و فریبنده‌ای به شمار می‌رود. رویکرد شخصی آنها به سیاست - و این واقعیت که همه آنها سال‌ها در قدرت بوده‌اند - شانه خالی کردن آنها برای پذیرش مسوولیت این وضعیت اقتصادی را دشوار می‌سازد.
در عین حال، برند آنها از پوپولیسم که بر رقابت‌های ناسیونالیستی تاکید می‌کند و در گذشته موثر بوده است، می‌تواند برای شهروندانی که استانداردهای زندگی‌شان به سرعت در حال سقوط است، دور از دسترس به نظر برسد. درمان سنتی تورم مستلزم ترکیبی از نرخ های بهره بالاتر از سوی بانک مرکزی و هزینه‌های کمتر دولت است؛ اما هر دو حرکت احتمالا حداقل در کوتاه‌مدت به رشد اقتصادی و اشتغال لطمه می‌زند و به‌طور بالقوه دورنمای انتخاب مجدد را بدتر می‌کند.
در ترکیه، اردوغان - که از زمان جان به در بردن از کودتای سال ۲۰۱۶ سبک رهبری اقتدارگرایانه فزاینده‌ای را در پیش گرفته است - چنین واکنش متعارفی را رد کرده است. در هفته‌های اخیر، بانک مرکزی ترکیه که اساسا تحت کنترل شخصی اردوغان است، بارها نرخ بهره را کاهش داده است. بسیاری از ناظران بر این باورند که اردوغان که با چشم‌انداز کاهش بیشتر نرخ بهره و کاهش ارز، سرمایه‌گذاران خارجی را مجبور به خروج پول خود از ترکیه می‌کند، وضعیت دشوار را بسیار بدتر کرده است.
