دو روی سکه صدور مجوز واردات لوازم خانگی خارجی / آیا سایه انحصار بر بازار لوازم خانگی هم سنگینی می کند؟
مجوز واردات لوازم خانگی اگرچه از سوی دولت هنوز صادر نشده، اما زمزمه‌های صدور آن، خواب برخی تولیدکنندگان انحصارگرا را آشفته کرده است؛ هر چند شکل‌گیری فضای گلخانه‌ای برای این صنعت به هیچ عنوان به صلاح نیست و باید درها را در شرایط مساعد ارزی، بر روی کالاهای وارداتی گشود تا رقابت شکل گیرد و بازار انحصاری، طنابی به گردن تولیدکننده و مصرف‌کننده نیندازد.
اقتصادآنلاین - محبوبه فکوری؛ بهمن سال 98 بود که کره‌ای‌ها، این رقبای سرسخت تولیدکنندگان ایرانی در صنعت لوازم خانگی و یکی از پیشگامان دنیا در این عرصه، بازار ایران را رسما ترک کردند. سال‌های سال بود که برندهای مطرح کره‌ای با تسخیر بازار ایران، نه تنها بخشی از اقتصاد را از آن خود کرده بودند، بلکه در ذهن و فرهنگ ایرانیان هم رسوخ کرده و توانسته بودند حتی جای برندهای اروپایی را هم در بازار ایران تنگ کنند.
کرکره کره‌ای پایین آمد، لوازم خانگی ایرانی جایگزین شد
با تشدید تحریم‌ها و خروج آمریکا از برجام ،کره‌ای ها رفتند و تولیدکنندگان ایرانی تصمیم گرفتند تا تابلوهای مزین به برندهای کره‌ای را که بزرگترین میراث‌داران آنها در بازار لوازم خانگی ایران و چهارراه معروف «امین حضور» بود، از سر در مغازه‌ها پایین بکشند تا بلکه مصرف‌کنندگان هم بتوانند یاد و خاطره آنها را فراموش کنند و در ذهنشان، نام ایرانی حک شود.
حالا ماهها از این ماجرا می‌گذرد و تولیدکنندگان لوازم خانگی ایرانی تا حدودی موفق شده‌اند تا علاوه بر اینکه بخش عمده‌ای از بازار را با کالاهای خود پوشش دهند؛ تابلوها و نمایندگی‌های رسمی فروش خود را هم جایگزین همتایان کره‌ایشان کنند و مردم را در تامین نیازهای خود یاری رسانند؛ اما هنوز نتوانسته‌اند بر نامی که برندهای کره‌ای در ذهن مردم حک کرده‌اند، مسلط شوند و این خود خطری بزرگی است که نباید از آن غافل شد.
آیا کره‌ای ها برگردند، خریداران باز هم لوازم خانگی ایرانی می‌خرند؟
در این میان صحبت با خریداران لوازم خانگی این گونه در ذهن تداعی می‌کند که اگر دسترسی به لوازم خانگی برندهای کره‌ای برای آنها دوباره میسر شود، باز هم به سمت خرید آن خواهند رفت؛ اگرچه در برخی از اقلام، تولیدکنندگان ایرانی به لحاظ طراحی ظاهری، قیمت و کیفیت توانسته‌اند جای پای خود را در سبد خرید خانوارها محکم کنند؛ اما در برخی اقلام کلیدی هنوز هم جای کار بسیاری وجود دارد.
البته اگر سری به کارخانجات تولیدکننده لوازم خانگی بزنیم، به طور قطع تنوع محصولات آنها به لحاظ شکل ظاهری، قیمت، رنگ و مدل بسیار بیشتر از آن چیزی خواهد بود که در بازار مشاهده میشود و شاید دلیل آن هم، نبود شوروم‌های حرفه‌ای و در دسترس از سوی تولیدکنندگان لوازم خانگی باشد؛ به علاوه اینکه تبلیغات موثری هم در این حوزه انجام نشده و مردم هنوز اطلاعات دقیقی از مجموعه اتفاقاتی که در صنعت لوازم خانگی ایران ظرف یکسال و نیم گذشته رخ داده، ندارند.
حالا نبود برندهای خارجی در بازار ایران سبب شده تا نه تنها میزان فروش لوازم خانگی ایرانی در بازار با شیب تندی بالا رود، بلکه میزان تولید نیز به موازات بالا رفته و اشتغال نیز افزایش یافته است؛ هر چند برخی معتقدند که هنوز به اندازه این شیب تند، کیفیت ارتقا نیافته؛ ضمن اینکه برخی شبه‌انحصارهای ایجاد شده در این حوزه نیز، به ضرر مصرف‌کنندگان بوده و کالاها با قیمت بسیار بالایی به دست مصرف‌کنندگان می‌رسند که با توجه به اینکه تولیدکنندگان از انرژی ارزان بهره می‌گیرند، به نظر می‌رسد هنوز خطوط تولیدی آنقدر اقتصادی نیستند که بتوانند به موازات رشد تولید، قیمت را هم بهینه کنند.
تولید یک میلیون و 470 هزار دستگاه لوازم خانگی در 4 ماهه 1400
بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، در 4 ماهه ابتدای سال 1400، یک میلیون و 470 هزار دستگاه انواع لوازم خانگی تولید شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، از رشد 17 درصدی برخوردار بوده است، اما در این بین، تولید برخی اقلام از جمله ماشین لباسشویی و یخچال فریزر به ترتیب از رشد 36.2 درصدی و 20.4 درصدی در 4 ماهه ابتدای سال جاری برخوردار بوده‌اند؛ در حالیکه تولید تلویزیون نسبت به مدت مشابه سال قبل، 4.3 درصد کمتر شده است.
کیوان گردان، مدیرکل دفتر صنایع برق، فلزی و لوازم خانگی وزارت صنعت، معدن و تجارت البته می‌گوید که در سال گذشته بیش از ۱۵ میلیون دستگاه لوازم خانگی تولید شده و اشتغال مستقیم در این حوزه به ۳۰۰ هزار نفر رسیده و از همه مهمتر آنکه، اکنون صنعت لوازم خانگی، یک صنعت با گردش مالی سالانه 6 میلیارد دلاری است.
او به این نکته هم اشاره می‌کند که بازار لوازم خانگی کشورهای همسایه یک ظرفیت 37 میلیارد دلاری دارد که اگر ایران بتواند تولید خود را ارتقاء دهد، به طور قطع مسیرهای هموارتری را پیش روی خود برای تولید و فروش خواهد داشت؛ به خصوص اینکه اگر صادرات رونق گیرد، به موازات کیفیت هم رشد چشمگیری را تجربه خواهد کرد؛ چراکه محصولات باید با هم رقابت جدی در این عرصه داشته باشند.
حالا وزارت صنعت، معدن و تجارت صحبت از تدوین یک سند راهبردی و برنامه عملیاتی برای صنعت لوازم خانگی و توسعه زنجیره آن دارد؛ چراکه این صنعت یک صنعت پیشران بوده و می‌تواند اگر از رونق مناسبی در تولید و فروش برخوردار باشد، حتما سایر صنایع پایین‌دست و بالادست خود را به تحرک وادارد و این درست همان چیزی است که اقتصاد ایران این روزها به آن نیاز مبرم دارد.
زمزمه بازگشت لوازم خانگی وارداتی، موافقان و مخالفان
در این میان، چند هفته‌ای هست که صحبت از احتمال واردات لوازم خانگی خارجی به کشور افزایش یافته و اخبار منتشر شده حکایت از آن دارد که ممکن است باز هم برندهای کره‌ای، آلمانی و ایتالیایی به بازار لوازم خانگی ایران برگردند؛ موضوعی که نگرانی‌های بسیاری برای تولیدکنندگان ایجاد کرده؛ به خصوص آن دسته از تولیدکنندگانی که نه تنها برنامه‌های افزایش تولید و فروش خود را پیش برده‌اند؛ بلکه جذب تعداد بالایی نیروی انسانی متخصص و غیرمتخصص را در برنامه خود دارند.
این نگرانی در شرایطی است که قرار است بخشی از پول‌های بلوکه شده ایران در برخی کشورها از جمله کره را با واردات کالاهای ساخته شده از جمله خودرو و لوازم خانگی پس داده شود و این امر، نگرانی بسیاری از تولیدکنندگان را برانگیخته است؛ اگرچه به نظر می‌رسد باید سطح کیفیت تولیداتشان به اندازه‌ای رسیده باشد که بتوانند نسبت به این چنین اتفاقاتی، واکنش کمرنگ‌تری نشان دهند؛ چراکه به هر حال راه آینده صنعت لوازم خانگی در شرایطی به مقصد مطلوب خواهد رسید که رقابت در بازار بین برندهای داخلی و خارجی شکل گیرد؛ نه اینکه یک فضای گلخانه‌ای برای این بخش از صنعت کشور فراهم شود و مجدد، تجربه تلخ ممنوعیت واردات و انحصاری که شرکتهای خودروسازی و قطعه سازی در ایران به راه انداخته‌اند، تکرار شود.
البته باید توجه داشت که در شرایط کنونی که صنعت لوازم خانگی ایران ابتدای مسیر خودکفایی و رونق تولیدات و حضور در بازار داخلی است، حفاظت دولت از دستاوردهای حاصل شده یک الزام به شمار می‌رود؛ هر چند که نباید از آثار منفی قاچاق و ورود لوازم خانگی به کشور از طریق روش‌های غیررسمی، کوله‌بران و مرزنشینان غافل شد؛ اما اینکه به یکباره، واردات آزاد شود هم نمی‌تواند راهکاری منطقی باشد؛ به خصوص اینکه در شرایط کنونی، هنوز کشور به منابع ارزی سرشاری دسترسی نداشته و همین منابع محدود نیز باید در شرایطی بهینه مصرف شوند؛ نه اینکه بخش عمده‌ای از آن، صرف واردات کالاهایی شود که حداقل، توان تولید آنها در کشور وجود ندارد.
از سوی دیگر، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این ممنوعیت واردات باید موقتی بوده و صنایع لوازم خانگی نیز باید گام به گام با فضای رقابتی جهانی پیش روند تا اگر روزی درهای واردات به روی لوازم خانگی سایر کشورها هم باز شد، آنقدر آشفتگی و برافروختگی را تجربه نکنند.
واقعیت آن است که اگرچه اسامی تعداد بالایی از تولیدکنندگان در صنعت لوازم خانگی به ثبت رسیده و وزارت صنعت، معدن و تجارت این صنعت را یک صنعت غیرانحصاری و با بازیگران بسیار می‌داند؛ اما انحصار یا حداقل شبه‌انحصار در این صنعت وجود دارد و نباید اجازه داد که با ممنوعیت واردات، فضای گلخانه‌ای مسموم کننده حول آنها شکل گیرد؛ بلکه بالاخره باید درهای واردات باز شود تا بتوان امیدوار بود که صنعت لوازم خانگی ایران همچون سایر صنایع در رشته‌های مختلف صنعت غذا، به طور واقعی رقابتی شود؛ همانطور که اکنون، اگر حتی برخی کالاهای خارجی وارد بازار ایران شوند، باز هم مصرف‌کنندگان ایرانی در برخی حوزه‌های صنعت غذا ترجیح می‌دهند طعم کالای ایرانی را بچشند؛ چراکه بازار رقابتی، اجازه رشد صنایع داخلی را داده و کیفیت آنها هم اکنون قابل رقابت با رقبای خارجی است.
اکنون بازیگران صنعت لوازم خانگی را سه تا چهار شرکت تشکیل می‌دهند که بخش عمده‌ای از بازار را در چنگ خود دارند؛ هر چند اگر تاکیدی بر عدم واردات لوازم خانگی صورت می‌گیرد، باید بیشتر از جنبه جلوگیری از خروج ارز برای کالاهای مصرفی غیر از مواد اولیه تولید و تجهیزات و ماشین‌آلات باشد.
نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، آن است که باید از منابع ارزی در کره یا هر کشور دیگری برای خرید سایر دارایی‌ها هزینه شود که گزینه اول می‌تواند، ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز حتی صنعت لوازم خانگی باشد؛ ضمن اینکه اکنون نباید یک شبه همه دستاوردها را به باد داد و با واردات کالای ساخته شده در این صنعت، صنایع داخلی را تحت تاثیر منفی قرار داد.
در دو سه سال اخیر به نظر می‌رسد که بیشتر از همه به لطف افزایش نرخ ارز، صنعت لوازم خانگی رشد را تجربه کرده است؛ بنابراین حالا که کشور برای رشد این صنایع هزینه کرده است، بهتر است که روند کیفی هم به موازات رشد تولید پیش رود تا کالاهای مشابه خارجی که چه به صورت رسمی و چه به صورت غیررسمی وارد کشور می‌شوند، قابلیت رقابت با کالاهای تولید داخلی را نداشته باشند و مزیتی برای ورود در بازار ایران نبینند؛ ضمن اینکه تولیدکنندگان نیز باید به این موضوع توجه داشته باشند حالا که به مدد افزایش نرخ ارز، این رشد را تجربه کرده‌اند، در سمت دیگر خواستار سرکوب نرخ ارز از سوی دولت نباشند؛ چراکه به طور قطع، اگرچه ممکن است آنها را در تهیه مواد اولیه خارجی خود کمی یاری دهد، اما به موازات زمینه را برای قاچاق و رقابت ناسالم کالاهای خارجی با محصولاتشان فراهم خواهد کرد.
در نهایت اگر اصرار بر این وجود دارد که واردات با پول های بلوکه‌شده ایران صورت گیرد، باید موضوع به سمت واردات تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز صنایع پیش رفت، اما اگر باید در استفاده از این منابع از ارزهای بلوکه شده استفاده گردد، واردات خودرو به عنوان یک کالای سرمایه‌ای در اقتصاد ایران(نه در اقتصاد دنیا) بهتر از واردات لوازم خانگی به عنوان یک کالای صرفا مصرفی است؛ این در حالی است که برخی ممکن است با آزادشدن واردات خودرو، فشار کمتری بر بازار ارز برای حفظ ارزش دارایی خود وارد نمایند و با توجه به اینکه واردات این کالا، نیازی به خروج ارز ندارد، بخشی از منابع ریالی دارندگان سرمایه، برای خرید این کالای وارداتی هزینه خواهد شد.
