ذخایر سدها آب می‌رود

 میزان بارندگی در سال آبی جاری از نصف سال قبل هم کمتر است، از سوی دیگر کرونا و افزایش دمای هوا نیز به ماجرا اضافه شده و مصرف آب را افزایش داده است. در این وضعیت، مدیریت انقباضی وزارت نیرو در رهاسازی آب غیرشرب از سدها ادامه دارد اما از آمارها چنین برمی‌آید که مشترکان آب شرب نیز باید اصلاح الگوی مصرف و صرفه‌جویی را در دستور کار قرار‌دهند و پیش از آنکه هشدار کم‌آبی به بحران تبدیل شود برای علاج آن اقدام کنند.

ادامه کم‌بارانی

از تابستان سال گذشته تاکنون شواهد کاهش بارندگی نمایان بود و عملاً از نیمه دوم سال قبل و با عقب‌ماندگی بیش از 30درصدی بارش‌ها، بروز خشکسالی نیز قطعیت پیدا کرد. آخرین آمارهای دفتر مطالعات پایه منابع آب وابسته به وزارت نیرو حاکی از این است که از ابتدای سال آبی 1400– 1399تاکنون (اول مهر 1399تا شامگاه 13شهریور 1400) میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی به 155میلی‌متر رسیده که در مقایسه با 313میلی‌متر بارندگی در دوره مشابه سال قبل بیش از 50درصد و نسبت به میانگین بارندگی 236میلی‌متری در دوره‌های مشابه نیم‌قرن اخیر 34درصد کاهش نشان می‌دهد.

براساس آمارها، در 348روز سپری شده از سال آبی جاری، همچنان حوضه آبریز دریاچه ارومیه با کاهش 17و 12درصدی بارش‌ها نسبت به سال قبل و دوره‌های بلندمدت، کمترین کاهش بارندگی را تجربه کرده و در مقابل حوضه آبریز مرزی شرق با سقوط 70درصد بارش‌ها نسبت به سال قبل و کاهش 57درصدی بارش نسبت به میانگین نیم‌قرن اخیر وخیم‌ترین شرایط را تجربه می‌کند. در سایر حوضه‌های آبریز نیز کاهش 32تا 65درصدی بارش نسبت به سال قبل و عقب‌ماندگی 19تا 53درصدی بارندگی نسبت به دوره‌های مشابه نیم‌قرن اخیر مشهود بوده و این آمارها به‌شدت در وضعیت ذخیره آب سدهای کشور نیز منعکس شده است.

سدهای تشنه

به‌دنبال کاهش بارش‌های جوی و باوجود افزایش سرعت ذوب ذخایر برفی در ارتفاعات، میانگین حجم آب موجود در مخازن سد‌های کشور در پایان هفته نخست شهریور 1400نزدیک به 31درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل بوده و این در حالی است که براساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، در پاییز امسال نیز باید برای بارش‌های کمتر از نرمال آماده باشیم. آنگونه که آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد، در هفته اول شهریور‌ماه، فقط 41.4درصد از مجموع ظرفیت 50.5میلیارد مترمکعبی سدهای کشور پر آب بوده و کل حجم آب موجود در مخازن سد‌های کشور به حدود ۲۰میلیارد‌و920میلیون مترمکعب رسیده است که نسبت به ذخیره 30میلیارد‌و300میلیون مترمکعبی سال قبل، 30.95درصد کاهش نشان می‌دهد.

این اتفاق نتیجه بلامنازع کاهش 47.3درصدی ورودی آب به سدهای کشور بوده که البته بخشی از آن با مدیریت در رهاسازی آب و حتی ندادن حقابه کشاورزان جبران شده اما همچنان وضعیت سدها را تا حد هشدار پیش برده است. براساس آمارها، از ابتدای سال آبی جاری تا هفته اول شهریور، کل آب ورودی به مخازن سد‌های کشور معادل ۲۸میلیارد‌و790میلیون مترمکعب بوده است که در مقایسه با ورودی 54میلیارد‌و690میلیون مترمکعب در مدت مشابه سال آبی قبل 47.3درصد کاهش نشان می‌دهد. در مقابل، کل خروجی آب از مخازن سد‌های کشور نیز در این دوره زمانی به ۳۴میلیارد‌و990میلیون مترمکعب رسیده که 33.8درصد کمتر از حجم خروجی ۵۲میلیارد‌و880میلیون مترمکعبی سال قبل بوده است. مقایسه میزان ورودی و خروجی آب از مخازن سدهای کشور در سال آبی جاری حاکی از این است که تراز آبی سدها یعنی مابه‌التفاوت ورود و خروج آب به آنها 6میلیارد‌و200میلیون مترمکعب بوده و به‌ناچار این میزان آب از ذخایر استراتژیک سدها کاسته شده است.

از آنجا ‌که پیش‌بینی‌های هواشناسی، ادامه کم‌بارانی را حداقل در فصل پاییز تأیید می‌کند، باید اقداماتی برای حراست از ذخایر آبی سدها انجام شود که بخشی از آن متوجه مشترکان آب شرب به‌خصوص مشترکان پرمصرف است. پرهیز از هدردهی آب شرب برای نظافت و شست‌وشوی زمین و خودرو، آبیاری باغچه‌ها در ساعات اولیه شب، تعمیر شیرآلات و تأسیساتی که منجر به هدر‌رفت آب می‌شوند و همچنین رعایت الگوی مصرف در مصارف روزمره آب شرب اقداماتی است که می‌تواند بدون فشار به مشترکان، فشار به ذخایر آبی را کاهش دهد و از وقوع مشکلات و سختی‌های بزرگ‌تر جلوگیری کند.

نمای خشکسالی در استان‌ها

کاهش بارندگی گرچه با نسبت‌های مختلف در استان‌های 31گانه و 6حوضه آبریز اصلی به وقوع پیوسته اما روی همه سدهای کشور اثر منفی داشته است؛ به‌گونه‌ای که فقط 41.4درصد از مجموع ظرفیت 50میلیاردو500میلیون مترمکعبی سدهای کشور دارای آب است.

بر اساس آمارهای وزارت نیرو، از مجموع استان‌های دارای سد در کشور، ۹استان در هفته اول شهریورماه ۳۵ تا ۷۵درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل آب داشته‌اند؛ به‌عنوان‌مثال 10سد بزرگ استان خوزستان با کاهش ۳۱درصدی ذخایر آبی مواجه شده‌اند و درصد پرشدگی آنها حدود ۴۸درصد گزارش شده است. همچنین سدهای خراسان‌شمالی فقط به میزان 30درصد مخازن آب دارند و ذخیره سدهای کرمانشاه که وضعیت مساعدتری تجربه می‌کنند نیز در حال نزدیک شدن به نیمه است. در این میان ذخیره آب در سد زاینده‌رود حدود 18درصد اعلام شده که با توجه به تعهدات زیاد این سد برای تأمین آب شرب مناطق پایین‌دست، وضعیت نامساعدی محسوب می‌شود. در این میان سدهای پنجگانه استان تهران نیز با کاهش ۳۷درصدی حجم آب موجود در مخازن نسبت به سال قبل مواجه شده‌اند و درصد پرشدگی این سد‌ها از ۳۱درصد فراتر نمی‌رود.

 این وضعیت با توجه به مصرف بالای آب در کلانشهر تهران، زنگ خطری برای پایداری تأمین آب به شمار می‌آید. هفته گذشته، محمد شهریاری، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران از سخت‌تر شدن شرایط در سال آبی آینده خبر داده و به ایلنا گفته بود: بر اساس پیش‌بینی‌ها، 5سد تهران با کاهش ۳۱۰میلیون مترمکعبی ذخیره آب نسبت به سال قبل وارد سال جدید خواهند شد و این موضوع شرایط را برای ما شکننده خواهد کرد.

پایتخت کم‌آبی

میزان بارش‌های حوضه آبریز سدهای پنجگانه تهران در سال آبی جاری 34درصد کمتر از سال آبی قبل بوده و میانگین بارندگی این حوضه از 460میلی‌متر به 304میلی‌متر رسیده است. در این شرایط باوجود افزایش ذوب برف در ارتفاعات مشرف به سدهای تهران به‌دلیل گرمای هوا، ورودی‌ آب به این سدها با روند کاهشی تصاعدی مواجه بوده و با افت 40درصدی از 2میلیارد‌و۱۷۰میلیون  مترمکعب در سال آبی قبل به یک‌میلیارد‌و۲۹۶میلیون مترمکعب در سال آبی جاری رسیده است. حالا آخرین آمارها از وضعیت ذخایر آبی سدهای پنجگانه تهران حاکی از این است که میزان ذخایر آبی این سدها با 351میلیون مترمکعب کاهش، از 936میلیون مترمکعب در سال آبی گذشته به 585میلیون مترمکعب در سال‌جاری رسیده و البته برآورد می‌شود تا انتهای تابستان (پایان سال آبی 1400– 1399) میزان کسری آب در این سدها از 351میلیون مترمکعب به 310میلیون مترمکعب برسد اما بازهم شرایط آبی تهران در حد هشدار باقی خواهد ماند. به‌خصوص که طبق گزارش‌های هواشناسی، شرایط بارندگی حوضه آبریز سدهای تهران در ماه‌های مهر و آبان نیز همچنان کمتر از میانگین بلندمدت و در آذرماه در حد میانگین بلندمدت پیش‌بینی می‌شود.

مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران می‌گوید: به‌دلیل اینکه سدهای تهران در ابتدای سال آبی1400-1399 ذخایر آبی مساعدی از سال قبل داشتند، تاکنون شرایط نرمال و پایداری برای تأمین آب شرب شهر و استان تهران وجود داشته و این تا پایان تابستان نیز ادامه خواهد داشت؛ اما براساس پیش‌بینی‌ها، در ابتدای سال آبی آینده، ذخیره آبی سدهای تهران ۳۱۰میلیون مترمکعب کمتر از شهریور پارسال است و مطمئناً شرایط برای تأمین آب شکننده خواهد شد.