راه اندازی چه خط کشتیرانی برای صادرات به روسیه مناسب تر است؟
مرز مشترک آبی ایران و روسیه از طریق دریای خزر، فرصت بسیار مناسبی است تا امکان صادرات به این کشور از طریق مسیر آبی ارزان که متاسفانه تا به حال آن چنان مورد توجه نبوده است، فراهم شود.
در حال حاضر مسیر اصلی صادرات به روسیه از طریق حمل زمینی توسط کامیون‌ها است که به دلایل و موانع مختلف هزینه و کرایه حمل آن بسیار بالاست و مشکلات متعددی مانند دیر رسیدن محموله‌ها و فاسد شدن آن‌ها را بوجود آورده است. این در حالی است که کشور روسیه بیش از 90 درصد از صادرات خود به ایران را از طریق حمل و نقل دریایی صورت می‌دهد و فرصت استفاده از این راه ارزان را از دست نداده است. بنابراین ضروری به نظر می‌رسد که امکان حمل و نقل دریایی برای صادرات محصولات ایران به روسیه فراهم شود تا با کاهش هزینه‌های حمل و نقل، مقدمات افزایش هرچه بیشتر صادرات ایران به روسیه فراهم شود.
در این میان تقریبا همه تجار، صادرکنندگان و فعالین حوزه تجارت با کشور روسیه به این نتیجه رسیده‌اند که افزایش قابل توجه صادرات به همسایه شمالی، تنها از طریق حمل و نقل زمینی امکان پذیر نیست و نیازمند به کارگیری راه‌های دیگر حمل و نقل از جمله مسیر دریایی است.
اما موضوع مهمی که باید مورد بررسی قرار گیرد ساز و کار ایجاد و راه اندازی این خط کشتیرانی است که به مسائل فنی در این حوزه مانند مدل کشتی و بارگیری آن مرتبط می‌شود. توضیح بیشتر آن که باید دید با توجه به نوع محصولات صادراتی ایران به روسیه که اغلب محصولات و مواد غذایی تازه و فسادپذیر است چه نوع کشتی برای حمل و نقل مناسب تر خواهد بود؟ در این مورد دو نوع کشتی کانتینر بر و یا کشتی رو - رو، توسط فعالین این حوزه پیشنهاد می‌شود که هر کدام توجیه و دلایل خود را دارند. لذا در ادامه به بررسی مزایا و معایب هر کدام از این دو نوع کشتی و روش حمل و نقل آن پرداخته می‌شود.
کشتی رو - رو که در اصل کشتی حامل کامیون می‌باشد، ساز و کار آن بدین صورت است که در بندر مبدا – که بنادر شمالی کشور ایران هستند – با توجه به گنجایش خود تعدادی کامیون را درون خود بارگیری می‌کند و سپس در بندر مقصد (مانند بندر آستراخان یا بندر ماخاچ کالا در داغستان روسیه) تخلیه می‌کند و پس از آن کامیون‌ها به مسیر خود ادامه می‌دهند تا محموله خود را به مقصد نهایی برسانند. در این حالت با توجه به وسعت روسیه که کشوری پهناور است این امکان وجود دارد تا کامیون‌ها بتوانند به شهرهای مختلف روسیه که با بنادر روسیه در دریای خزر فاصله زیادی دارند، حرکت کنند؛ برای مثال شهرهای مسکو و سن پترزبورگ با بندر آستراخان و ماخاچ کالا فاصله قابل توجهی دارند و با این روش امکان رساندن محصولات با همان کامیونی که در ایران بارگیری شده است وجود دارد.
در روش دیگر که کشتی کانتینر بر محصولات را جابجا می‌کند، صرفا کانتینرهای حاوی محصولات به بندر مبدا انتقال داده شده و پس از بارگیری درون کشتی، به بندر مقصد منتقل می‌شوند. در این حالت اگر مقصد اصلی این کانتینرها شهرهای دیگری باشد، توسط کامیون‌های کشور مقصد و یا از طریق ریل منتقل می‌شوند. در مورد صادرات ایران به روسیه از این طریق اغلب کانتینرها باید یخچالدار باشند و با توجه به این که اکثر صادرات ایران به شهرهای مرکزی روسیه مانند مسکو و سن پترزبورگ است این کانتینرها به همراه بارشان به این شهرها حمل می‌شوند.
اما درباره مقایسه این دو مدل باید گفت که در روش کشتی رو - رو باید معطلی و منتظر ماندن کامیون‌ها در کشتی و مسئله حضور رانندگان در کشتی را مد نظر قرار داد چرا که در این حالت به طور کلی هزینه‌های اضافی متحمل حمل و نقل کالا و محصولات خواهد شد. اما در حالت دوم صرفا کانتینر به بندر کشور مقصد حمل دریایی می‌شود و در صورت نیاز، با کامیون‌های کشور روسیه حمل خواهد شد. به نظر می‌رسد به دلیل انجام حمل و نقل توسط ناوگان روسی که صرفا در خاک این کشور هم صورت می‌گیرد هزینه حمل و نقل زمینی آن نیز به صرفه‌تر باشد. اما در این حالت هم نیاز به گردش بالای کانتینرهای یخچالدار است.
به طور کلی و با توجه به این که اغلب صادرات ایران به روسیه محصولات و مواد غذایی تازه است این حساسیت ایجاد می‌شود که محموله هر چه زودتر به مقصد برسد. همین امر ایجاب می‌کند کشتی از بنادر شمالی ایران به سرعت بارگیری و پر شده و سریعا حرکت خود را آغاز کند که این امر نیز به ایجاد یک شبکه تامین یکپارچه و منظم نیاز دارد.
باید به این نکته نیز توجه داشت که کشور روسیه در نیمه دوم سال به دلیل سرمای شدید و عدم تولید محصولات و مواد غذایی تازه مانند انواع میوه‌ها، کالاهای بیشتری از این دست وارد می‌کند و به تبع آن، صادرات ایران به روسیه نیز در فصول پائیز و زمستان با افزایش بسیار بیشتری روبرو خواهد شد. لذا باید از هم اکنون با بررسی‌های دقیق، هر چه زودتر خط کشتیرانی صادراتی به روسیه از طریق دریای خزر راه‌اندازی شود تا با افزایش صادرات در نیمه دوم سال موانع و مشکلاتی مانند معطلی محصولات و فاسد شدن آن‌ها و افزایش کرایه حمل، که سال گذشته متحمل تجار و صادرکنندگان به روسیه شد بار دیگر گریبان گیر آن‌ها نشود.
همچنین از طرفی جمهوری اسلامی ایران در حال پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به عنوان عضو دائم است و کمتر از دو سال فرصت دارد تا زیرساخت‌های مختلف آن را فراهم کند تا به این اتحادیه اقتصادی منطقه‌ای ثابت کند عزم ایران برای حضور فعال و دائمی در آن راسخ است. قطعا یکی از مهمترین این زیرساخت‌ها مسئله حمل و نقل و ترانزیت است که در این زمینه باید حمل و نقل دریایی – که بیش از 90 درصد از نقل و انتقالات کالاها در دنیا از این طریق انجام می‌شود – مورد توجه ویژه قرار گیرد و بستر ایجاد آن هر چه زودتر فراهم گردد. این مهم امکان افزایش صادرات به کشور روسیه که مهمترین و اصلی‌ترین عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا است را محقق خواهد کرد.
*کارشناس گروه اقتصاد بین‌الملل، اندیشکده سیاست‌گذاری تهران
