نابودی ۲۵میلیون مترمکعب آب زیرزمینی در آتش زاگرس

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری؛ هرسال معادل یک‌هشتم مخزن سد کرج و منابع آب زیرزمینی در آتش‌سوزی‌های زاگرسی از دست می‌رود که این معادل آب مصرفی 365هزار ایرانی در یک‌سال است. مسعودمنصور، رییس سازمان جنگل‌ها، زاگرس را ذخیره‌گاه ۴۰درصد آب شیرین کشور دانسته است. اما بررسی روزنامه از وضعیت حریق در جنگل‌های زاگرسی کشور مشخص کرده است که چگونه ذخایر آب شیرین کشور و سفره‌های آب زیرزمینی کاهش یافته است. این گزارش به خساراتی می‌پردازد که حریق جنگل‌های زاگرسی به سفره‌های آب زیرزمینی کشور وارد کرده است.

اطلاعات رسیده از سوی سازمان جنگل‌ها نشان می‌دهد در دهه اخیر، 70درصد حریق‌های جنگلی ایران در ناحیه رویشی زاگرس رخ داده است. از سال90 تا ابتدای سال1400 طی دوره 10ساله، به‌طور متوسط هر سال 18هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع ایران درگیر آتش می‌شوند. این یعنی طی دهه90، حدود 180هزار هکتار از منابع طبیعی ایران درگیر آتش شده است.

سهم منطقه زاگرسی از حریق جنگلی در دهه اخیر 126هزار هکتار بود و براساس پیش‌بینی‌ها سالانه 12.6هزارهکتار دیگر نیز به وسعت ازدست‌رفته زاگرس افزوده می‌شود. سال99 که سنگین‌ترین سال درگیری با حریق جنگل‌ها در ایران بود، ۲۱هزار هکتار از جنگل‌های کشور درگیر حریق شدند که سهم منطقه زاگرس 14.7هزار هکتار بود. همچنین بررسی آمار امسال تا نیمه مرداد نشان می‌دهد 8.5هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور دچار حریق شد که 6هزار هکتار از این رقم مختص جنگل‌های زاگرسی بود.

براساس آمار سازمان جنگل‌ها، هر هکتار جنگل زاگرسی، سالانه قادر به ذخیره‌سازی‌ 2هزار مترمکعب آب در خاک است. حال اگر به بررسی منابع آب ازدست‌رفته تنها در اثر حریق درختان زاگرسی بپردازیم، باید گفت، سالانه 25میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی در زاگرس از بین می‌رود. این عدد سال گذشته نزدیک به 30میلیون مترمکعب بود و امسال نیز 12میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی از دست رفته است. در 10سال اخیر نیز 252میلیون مترمکعب آب شیرین زیرزمینی کشور تنها در منطقه زاگرسی از دست رفته است.

مکانیسم حفظ آب

وسعت رویشگاه‌های زاگرسی در ایران ۶میلیون هکتار است. این مناطق جنگلی همانند یک کاتالیزور عمل می‌کنند که پس از هر بارندگی قطرات آب را درون خاک جذب می‌کنند. در این رویشگاه، هر کجا که پوشش جنگلی وجود داشته باشد، امکان نفوذ آب در سطح خاک، سرچشمه‌ها و قنوات را افزایش می‌دهد. به همین دلیل زاگرس از اهمیت بسیاری حتی در برخورداری کشور از منابع آب زیرزمینی برخوردار است. افزون بر این، جنگل‌های زاگرسی به‌عنوان بانک خزانه ژن گیاهی و جانوری ایران شناخته می‌شوند و ارزش اکولوژیک بالایی دارند.

بلای آتش بر آب و خاک زاگرس

طی سال‌های اخیر زاگرس بیشترین خسارت را در حریق جنگلی دیده است. وقتی سطح جنگل‌ها از بین برود، سرعت برخورد ‌قطره‌های باران به خاک افزایش یافته و خاکدانه‌ها از هم می‌پاشند، این مسئله باعث فرسایش خاک می‌شود. از سوی دیگر چون خلل و فرج‌های خاک گرفته شده و امکان نفوذ آب به خاک از بین رفته است سیل‌های ویرانگر نیز در این منطقه خودنمایی می‌کنند. بسیاری از مناطق جنگلی که طی سال‌های گذشته آتش گرفتند نیز شاهد بیشترین خسارات ناشی از جاری‌شدن سیلاب بودند. وقتی یک حریق جنگلی رخ می‌دهد، درختان ممکن است در هر بخشی آسیب ببینند و گاه برخی پس از چند ماه، دوباره جوانه می‌زنند اما شرایط برای جذب آب مفید آنها تا سال‌ها ممکن نخواهد شد.

بزرگ‌ترین ذخیره گاه آب کشور

زاگرس ذخیره‌گاه ۴۰درصد آب شیرین کشور است و از این منظر، بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه آب کشور محسوب می‌شود. مسعود منصور، رییس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، دیروز در این‌باره گفت: ۴۰درصد از آب شیرین کشور توسط پوشش گیاهی زاگرس ذخیره و به‌تدریج آزاد می‌شود. رشته‌کوه‌های زاگرس دیواره‌هایی دارد که رویشگاه‌ گیاهان مختلف است اما ۷۰درصد گیاه غالب این منطقه درختان بلوط هستند. برخی از این درختان ۴۰۰تا۵۰۰سال قدمت دارند و حتی در میان آنها درختان چندهزارساله هم به چشم می‌خورد. این جنگل‌ها تأثیر مهمی در هوای کشور دارند و روی بیوسفر اثر می‌گذارند. ازدست‌دادن این رویشگاه‌ها رطوبت هوا را پایین می‌آورد و هوا در کشور ما خشک‌تر می‌شود. این درختان تامین‌کننده سفره‌های زیرزمینی هستند و از آنها حفاظت می‌کنند. ازبین‌رفتن درختان باعث می‌شود که رواناب‌ها کنترل نشوند و سیل و ویرانی به‌وجود بیاید.

ارزش‌های بی‌بدیل زاگرس

رویشگاه زاگرس بیش از همه با درختان بلوط شناخته می‌شود. ارزش اکولوژیک یک درخت بلوط هم‌اکنون و براساس بررسی‌ها و ارزیابی‌های سازمان جنگل‌ها، حدود یک میلیارد تومان برآورد شده است. هر هکتار جنگل بلوط، سالانه تا ۲هزار مترمکعب آب را در فصل بارندگی ذخیره می‌کند که منبع قابل‌توجهی در شرایط کم‌آبی کشور محسوب می‌شود. منطقه زاگرس 30میلیون هکتار وسعت دارد که در این وسعت، 6میلیون هکتار جنگل است که تیپ غالب جنگل نیز درختان بلوط هستند. درخت بلوط، گونه مقاوم و خشکی‌‌‌پسند است که وجود آن در ایران قدمتی بیش از 5500سال دارد. فقط 7درصد مساحت کل کشور را پوشش‌های جنگلی تشکیل می‌دهند که 93درصد مابقی آن خشک و نیمه‌خشک و پوشش گیاهی آن نیز بسیار کم است؛ بنابراین وجود  هر یک درخت نیز اهمیت بسزایی دارد. هر درختی که در منطقه زاگرس، به دلایل مختلف، اعم از آتش‌سوزی‌‌های عمدی، غیرعمدی یا حتی قطع آنها از دست می‌رود، کشور به سمت بیابانی‌شدن سوق داده می‌شود.

معادل‌سازی‌

میزان آبی که حریق درختان زاگرسی مانع از ذخیره آن در سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود اگر معادل‌سازی‌ شود، عمق فاجعه مشخص‌تر می‌شود. برای معادل‌سازی‌ از 2مقیاس سد کرج و سرانه مصرف روزانه استفاده می‌کنیم. مخزن سد امیرکبیر کرج 205میلیون مترمکعب ظرفیت دارد. همچنین سرانه مصرف آب هر ایرانی در سال 690مترمکعب است. بدین‌ترتیب با درنظرگرفتن منابع ذخیره آب تخریب‌شده مشخص می‌شود که در آتش‌سوزی‌های زاگرسی  حدود یک هشتم حجم مخزن سد کرج منابع آبی از دست می‌رود که این معادل مصرف سالانه 36هزار ایرانی است. از سوی دیگر طی 10سال اخیر بیش از حجم مخزن سد کرج ، منابع ذخیره آب در کشور از دست رفته که معادل آب مصرفی 365هزار ایرانی در یک سال است.