بازار شفاف وکیوم باتوم به واسطه ساز و کار بورس کالا است

ظرفیت تولید وکیوم باتوم به عنوان ماده اولیه تولید قیر در کشور محدود بوده و حدود ۶ میلیون و ۴۰۰هزار تن وکیوم باتوم توسط پالایشگاه‌های کشور در بورس کالا عرضه می‌گردد.

با توجه به حجم تقاضا؛ الزام به عرضه وکیوم باتوم در بورس کالا چه مزایا و معایبی برای صنعت قیر در کشور داشته است؟

عرضه محصولات در بورس کالا مزایای فراوانی دارد. مشخص می‌شود که فروشندگان چه مقدار محصول و با چه قیمتی عرضه می‌کنند، چقدر تقاضا برای محصول مورد نظر وجود دارد، چه شرکت‌هایی مواد اولیه مورد نیاز خود را تهیه کرده‌اند و در نهایت محصول با چه قیمتی به دست مصرف‌کننده می‌رسد که تمام این موارد سبب شفاف‌سازی معاملات  محصول می‌شود.

از طرفی برخی معتقدند رقابت‌هایی که در بورس کالا رخ می‌دهد و باعث می‌شود قیمت وکیوم باتوم بالاتر از نرخ پایه به فروش برسد به علت سازوکار بورس کالا است؛ در حالی که از نظر بنده عملکرد و سازوکار بورس کالا در این مورد تاثیر چندانی بر رقابت‌ها ندارد و دلیل اصلی آن را باید در عدم توازن میان عرضه و تقاضا دید. در حقیقت اگر میزان عرضه و تقاضا با هم برابر باشند، طبیعتا رقابت هم ایجاد نخواهد شد.

از سویی دیگر میزان تولید وکیوم باتوم در کشور چیزی بین ۶ تا ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تن در سال است. در حالی که بیش از ۲۵ میلیون تن پروانه بهره‌برداری کارخانه قیر که بیش از چهار برابر کل ظرفیت وکیوم باتوم عرضه شده در بورس کالا است، صادر شده است. تمام این ظرفیت در حال حاضر فعال نیست، اما در زمان جذابیت بازار قیر این شرکت‌ها وارد بورس می‌شوند و در معاملات شرکت می‌کنند که این امر سبب اخلال در توازن عرضه و تقاضا می‌شود. لذا بورس کالا نقش قابل توجه‌ای در رقابت‌های ایجاد شده ندارد و عامل اصلی رقابت، عدم توازن در عرضه و تقاضا است. البته ممکن است نحوه مدیریت و چگونگی اجرایی کردن عرضه محصولات اثر ناچیزی بر این رقابت‌ها داشته باشد.

شیوه قیمت‌گذاری وکیوم باتوم در کشور چگونه است و آیا این شیوه نیازهای فعالان این بازار را تأمین می‌کند؟

در حال حاضر قیمت‌گذاری وکیوم باتوم هر ۱۵ روز یکبار توسط انجمن صنفی صنعت پالایش نفت و بر اساس فرمولی که سال‌ها قبل توسط شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی مشخص شده، انجام می‌شود.

مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر قیمت وکیوم باتوم قیمت فیول اویل ۳۸۰ فوب ( نفت کوره با ۳۸۰ PPM گوگرد – تحویل بارکشتی در سواحل ) خلیج فارس است که به صورت روزانه در مجله پلتس اعلام می‌شود. میانگین پانزده روزه این قیمت در فرمول قرار داده می‌شود و بهای دلاری وکیوم باتوم محاسبه می‌شود. این قیمت دلاری برای آنکه امکان عرضه در بورس بیابد، بایستی به ریال تبدیل شود. که در این شرایط میانگین نرخ خرید و فروش ارز در سامانه نیما نیز بر این  قیمت تاثیر خواهد گذاشت.

نکته حائز اهمیت در قیمت‌گذاری وکیوم باتوم این است که این قیمت تابعی از قیمت فیول اویل ۳۸۰ فوب خلیج فارس است و به طور مستقیم وابسته به قیمت نفت خام نیست که این امر خود مسائل و مشکلاتی را به همراه دارد. قیمت فیول اویل ۳۸۰ تابعی از بهای نفت خام است و از طرف دیگر چون خود این ماده به عنوان فراورده نفتی در بازار عرضه می‌شود، قیمت وکیوم باتوم تابعی از عرضه و تقاضای این ماده نیز خواهد بود.

در نتیجه ممکن است در برهه‌ای از زمان نوسانات نفت خام زیاد نباشد اما قیمت فیول اویل تغییرات زیادی داشته باشد و همین امر بر روی قیمت وکیوم باتوم تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود قیمت این ماده نوسان و تلاطم زیادی داشته باشد.

اما در اغلب بازارهای جهان قیمت فیول اویل تابع مستقیمی از قیمت نفت خام است که این باعث ناهماهنگی در قیمت‌گذاری بازار داخل ایران و جهان می‌شود. اگر بتوان این فرمول را هماهنگ با بازارهای جهانی قیمت وکیوم باتوم و براساس ضریبی از قیمت نفت خام تخمین بزنیم نه براساس قیمت فیول اویل ۳۸۰، هماهنگی مناسبی در قیمت وکیوم باتوم و به تبع آن در قیمت قیر ایجاد خواهد شد.

مدتی است که مباحثی در خصوص انحصار یا حمایت از برخی شرکت‌ها در خرید وکیوم باتوم دیده و شنیده می‌شود. ضمن موشکافی این موارد لطفاً آخرین وضعیت معاملات وکیوم باتوم در بورس کالا را تشریح کنید.

سابقاً عرضه‌های وکیوم باتوم در بورس کالا از دو طریق صورت می‌گرفت. اول عرضه‌های مربوط به شرکت‌هایی که وکیوم باتوم را از طریق تانکر تحویل می‌گیرند و بعد از آن عرضه برای شرکت‌هایی که وکیوم باتوم  را از طریق خط لوله دریافت می‌کردند.

مکانیزم آن به این صورت بود که میانگین قیمت رقابت خورده شرکت‌هایی که عرضه آن‌ها با تانکر بود به عنوان قیمت پایه برای شرکت‌هایی که با خط لوله وکیوم را تحویل می‌گرفتند، در نظر گرفته می‌شد. که این امر اعتراض شرکت‌ها را به همراه داشت. از این جهت که مقدار عرضه وکیوم برای حالت تانکری معمولا کمتر از مقدار آن برای خط لوله بوده است و سبب بی‌عدالتی در زمینه توزیع خوراک بین شرکت‌ها شده بود.

بورس کالای ایران با توجه به سابقه برگزاری چند مرحله عرضه پرمیوم وکیوم باتوم پالایشگاه اصفهان و ایجاد شرایط یکسان برای همه خریداران بدون در نظر گرفتن امتیاز همجواری، از ابتدای اردیبهشت ماه سال جاری تصمیم به تجمیع عرضه‌های خط لوله و تانکر در کلیه پالایشگاه‌های کشور گرفته است. در این راستا تجمیع عرضه تانکر و خط لوله در پالایشگاه‌های بندرعباس، تهران و سایر پالایشگاه‌های کشور در حال انجام است. این امر باعث ایجاد شرایط کاملا یکسان و برابر برای تمام شرکت‌هایی که در عرضه‌های وکیوم باتوم شرکت می‌کنند، می‌شود و هیچ مزیتی برای شرکت‌هایی که به دلیل همجواری وکیوم باتوم را با خط لوله تحویل می‌گیرند، وجود ندارد. این روش با استقبال بسیاری از شرکت‌های تولید کننده قیر مواجه شده است.

این تصمیم نیز به نوبه خود از محاسن و معایبی برخوردار است که برای هرگونه قضاوت در مورد آن بایستی فرصتی برای آن در نظر گرفت تا نتایج آن در یک دوره زمانی مشخص آشکار گردد.

مباحثی در خصوص تغییر شیوه عرضه پالایشگاه ها مطرح شده؛ ضمن بررسی این مطلب؛ چه پیشنهادی برای بهبود ساز و کارهای قیمت گذاری و معاملات در حوزه وکیوم باتوم دارید؟

روال عرضه فعلی وکیوم باتوم که از ابتدای اردیبهشت در آن تغییر ایجاد شده است، با رقابت‌هایی در زمان عرضه آن همزمان شد. برخی معتقدند که این رقابت‌ها به خاطر تجمیع عرضه‌ها است که از نظر بنده این نظر صحیحی نیست. این رقابت‌ها به دلیل عدم توازن عرضه و تقاضا در بورس کالا است. اگر میزان عرضه و تقاضا در بورس کالا با یکدیگر هم‌خوانی داشته باشند، طبیعتا شاهد چنین رقابت‌هایی نخواهیم بود. رقابت زمانی ایجاد می‌شود که شما با کمبود عرضه مواجه باشید و در نتیجه تولیدکننده برای این که بتواند به مواد اولیه خود دست پیدا کند، ناگزیر است که رقابت کند و این رقابت باید به میزانی باشد تا بتواند قیمت تمام‌شده محصول خود را به حدی برساند تا قادر باشد آن را در بازار صادراتی به فروش برساند.

بنابراین این روالی که بورس کالا در پیش‌ گرفته، روش صحیحی است و برای این که از حجم این هیجانات در بازار وکیوم باتوم کاسته شود، لازم است تا میزان عرضه وکیوم باتوم توسط پالایشگاه‌ها در بورس کالا افزایش یابد. این امر باعث می‌شود از میزان رقابت در این بازار کاسته شود و وکیوم باتوم با قیمت منصفانه و واقعی خود به دست تولیدکنندگان قیر برسد.