وخیم‌ترین اوضاع کرونایی جهان / عدم همکاری کشورهای جهان برای توزیع عادلانه واکسن کرونا
یک سال قبل وقتی شیوع کووید – ۱۹ در جهان هنوز در مراحل ابتدایی بود، رییس سازمان بهداشت جهانی تاکید داشت که رویکرد جهانی تنها راه حل خروج از بحران کروناست.
اقتصادآنلاین – اکرم شعبانی؛ به گزارش سی‌ان‌ان، تدروس آدهانوم گبریسوس مدیرکل سازمان بهداشت جهانی، در یک جلسه توجیهی رسانه‌ای در آوریل ۲۰۲۰ اعلام کرد: راه پیشبرد همبستگی است، همبستگی در سطح ملی و همبستگی در سطح جهانی.
۱۲ ماه پس از این جلسه توجیهی و با مشاهده صحنه‌های ویرانگر در هند، کشوری که بیمارستان‌های آن غرق در موج جدید کووید – ۱۹ شده و هزاران نفر به دلیل کمبود اکسیژن با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند، تنها دلیلی که برای ادامه موج شیوع به نظر می‌رسد، عدم توجه کافی به هشدارهاست.
هند تنها نقطه دنیا نیست که با افزایش همه‌گیری کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، ترکیه پنجشنبه گذشته بار دیگر محدودیت‌های جدیدی اعلام کرد؛ اقدامی ناخواسته که ناشی از افزایش موارد ابتلا به بالاترین میزان در اروپاست. ایران هم دوشنبه گذشته بالاترین میزان مرگ و میر روزانه ناشی از کووید – ۱۹ را اعلام کرد؛ بسیاری از شهرها و شهرستان‌ها در ایران محدودیت‌های جزیی اعلام کرده‌اند، حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران گفته است که این کشور از شیوع موج چهارم ویروس کرونا رنج می‌برد.
تصاویر در بسیاری از کشورهای آمریکای جنوبی نیز تاثرانگیز است. بر اساس داده‌های دانشگاه جانز هاپکینز، برزیل با ابتلای بیش از ۱۴ میلیون نفر به کرونا و نزدیک به ۴۰۰ هزار قربانی همچنان بالاترین میزان روزانه مرگ و میر به ازای هر یک میلیون نفر در جهان را داراست.
با وخامت اوضاع، برخی از کشورها به سایر نقاط بحرانی کمک‌هایی ارائه کرده‌اند به عنوان مثال در چند روز گذشته محموله‌های کپسول اکسیژن، هواکش و برخی دیگر از تجهیزات پزشکی به سوی هند روانه شده است. اما همبستگی جهانی که یک سال مدیرکل سازمان بهداشت جهانی بر آن تاکید کرده بود و از آن زمان تاکنون بارها از سوی این سازمان و سایر نهادهای بهداشتی جهانی بر آن تاکید شده است، دست نیافتنی به نظر می‌رسد.
در حالی که برخی از کشورهای غربی در هفته‌های آینده به روال عادی زندگی بازمی‌گردند اما تصویر جهانی همچنان وخیم است. سازمان بهداشت جهانی روز دوشنبه گذشته اعلام کرد که تعداد موارد جهانی ابتلا به ویروس کرونا برای نهمین هفته متوالی و تعداد قربانیان برای ششمین هفته متوالی افزایش یافته است.
تدروس درباره شیوع موج جدید کرونا در سراسر جهان گفت: میزان ابتلا به ویروس کرونا در جهان تنها در طول هفته گذشته به اندازه میزان ابتلا در پنج ماهه نخست شیوع کرونا در سراسر جهان بوده است.
کوواکس، ابتکار جهانی توزیع واکسن که قرار است واکسن‌های تولید شده در جهان را با تخفیف و یا به صورت رایگان برای کشورهای کم درآمد توزیع کند، همچنان بهترین فرصت برای توزیع واکسن‌های تولید شده‌ای است که قرار است شیوع ویروس را در جهان کنترل کند.
در حالی که هند وعده تامین ۲۰۰ میلیون دوز واکسن کرونا را در طرح کوواکس را برای ۹۲ کشور فقیر یا کم درآمد جهان داده، اما شیوع بحرانی کرونا در این کشور باعث شده تا دهلی نو تمرکز خود را بر روی تامین واکسن داخلی و واکسینه کردن شهروندان خود بگذارد.
بی تعادلی شوکه کننده
طی دو ماه گذشته کشورهای غربی به شدت به دلیل ذخیره سازی واکسن کرونا مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. بر این اساس برخی از کشورها از جمله ایالات متحده، کانادا و انگلیس بیش از میزان نیاز خود واکسن سفارش داده‌اند. مت هانکوک وزیر بهداشت انگلستان در گفت‌وگویی هفته گذشته خبر داد که اکنون این کشور در مرحله واکسینه کردن افراد سالم در رده سنی چهل سالگی است و حداقل یک دوز واکسن به همه شهروندان سالمند و آسیب‌پذیرتر تزریق کرده اما واکسن اضافی برای ارسال به هند در اختیار ندارد. دولت انگلیس در عین حال اعلام کرده که در مراحل بعدی دوزهای اضافه واکسن کرونا را تقسیم خواهد کرد.
هانکوک عنوان کرد: گروه SII بیش از هر سازمان دیگری واکسن تولید می‌کند و بدیهی است که این سازمان بیش از هر کشور و یا نهاد دیگری واکسن‌های مورد نیاز هند را در اختیار آنها قرار دهد. وی در عین حال افزود: هند می‌تواند واکسن مورد نیاز خود را بر اساس فناوری انگلیس تولید کند و این بزرگترین سهمی است که انگلستان می‌تواند به هند بپردازد.
بر اساس اطلاعات روز جمعه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، اکنون افراد بالای ۱۶ سال، واجد شرایط دریافت واکسن کرونا هستند و تا به امروز نزدیک به ۳۰ درصد از افراد به صورت کامل واکسینه شده‌اند. در اوایل هفته گذشته، کاخ سفید اعلام کرد که طی ماه‌های آینده و پس از انجام بررسی‌های ایمنی فدرال، حداکثر ۶۰ میلیون دوز واکسن آسترازنکا – که ذخیره آن هنوز مجاز نیست – از سوی این کشور اهدا خواهد شد.
همچنین گفتنی است که اکنون بیش از نیمی از جمعیت اسراییل واکسینه شده‌اند و این کشور قصد دارد تا محدودیت‌های کرونایی خود را به زودی کاهش دهد.
از اوایل آوریل سال جاری، تنها ۰.۲ درصد از ۷۰۰ میلیون دوز واکسن کرونا در جهان به کشورهای کم درآمد اختصاص یافته است؛ در حالی که به گفته تدروس کشورهای با درآمد بالا و متوسط بیش از ۸۷ درصد از واکسن‌های تولید شده را خریداری کرده‌اند.
در کشورهای کم درآمد، از میان بیش از هر ۵۰۰ نفر تنها یک نفر موفق به دریافت واکسن شده، این در حالی است که در کشورهای با درآمد بالا از هر ۴ نفر، یک نفر واکسن کرونا دریافت کرده است. این موضوعی است که تدروس از آن تحت عنوان "بی تعادلی شوکه کننده" یاد می‌کند.
تدروس روز ۱۵ آوریل در یک رویداد جهانی عنوان کرد: تعدادی از ۹۲ کشور با درآمد پایین همچنان هیچ واکسنی دریافت نکرده‌اند، هیچ کدام از این ۹۲ کشور موفق به دریافت واکسن کافی نشده‌اند و برخی از کشورها موفق به دریافت دوز دوم واکسن کرونای خود در زمان تعیین شده نمی‌شوند. ما نشان داده‌ایم که کوواکس در زمینه توزیع واکسن موثر بوده است اما برای تحقق پتانسیل کامل آن نیاز به همکاری همه کشورها داریم که تعهدات سیاسی و مالی مورد نیاز برای تامین بودجه کامل کوواکس و پایان دادن به همه‌گیری را اجرا کنند.
در حالی که بسیاری از کشورهای ثروتمند وجوه تعهدی خود را پرداخت کرده‌اند اما تعداد کمتری از آنها حاضر می‌شوند از دریافت واکسن مورد نیاز خود صرف نظر کنند. هفته گذشته، فرانسه نخستین کشوری بود که مقادیری از واکسن آسترازنکای عرضه داخلی خود را به کوواکس اهدا کرد.
مایکل هد محقق ارشد تحقیقات بهداشت جهانی در دانشگاه ساوتهمپتون انگلیس در این باره گفت: مشکل این است که عمدتا افراد قدرتمند، همان دولت‌های ملی هستند. اگرچه سازمان بهداشت جهانی راهنمایی‌های لازم را در این باره ارائه می‌کند اما قدرت زیادی برای اجرایی کردن این سیاست‌ها ندارد. سازمان جهانی بهداشت بر روی مواردی همچون عدالت متمرکز است تا اطمینان یابد که جهان تا جایی که می‌تواند در برابر کرونا ایمن باشد.
به گفته وی بدیهی است که دولت‌های ملی برای منافع شهروندان خود تلاش می‌کنند و در شرایط همه‌گیری، رفتارهای خودخواهانه برای حفاظت از شهروندان امری معقول و منطقی به نظر می‌رسد.
تنها راه حل جهانی
گوی Gavi ابتکاری به رهبری سازمان بهداشت جهانی و ائتلافی برای آمادگی در برابر همه‌گیری است که بر همین اساس، کوواکس سال گذشته با اطمینان از دسترسی عادلانه جهانی به واکسن‌های کووید – ۱۹ به عنوان «تنها راه حل جهانی» در برابر همه گیری اعلام شد.
به گفته گوی هدف اولیه از این طرح دستیابی به ۲ میلیارد دوز واکسن تا پایان سال ۲۰۲۱ بود که باید برای محافظت از افراد در معرض خطر و آسیب پذیر و همچنین کارمندان مراقبت‌های بهداشتی در سراسر جهان تامین می‌شد اما در مقابل احتکار واکسن کشورهای ثروتمند و نیز اختلال در تامین واکسن، کوواکس تلاش کرد تا در برنامه تحویل‌ها دقیق‌تر عمل کند.
کوواکس اولین سری دوز نخست واکسن‌های کووید را ۲۴ فوریه به غنا تحویل داد و تاکنون ۴۹.۵ میلیون دوز واکسن به ۱۲۱ کشور ارسال کرده که بیانگر عقب ماندن قابل توجه از برنامه توزیع ۱۰۰ میلیون دوز واکسن تا پایان ماه مارس ۲۰۲۱ است.
سخنگوی گوی در این باره اعلام کرد: هدف اولیه ما دستیابی به ۲۰ درصد از جمعیت با تمرکز ویژه بر روی ۹۲ کشور کم درآمد بوده است. اگرچه شرایط محدود عرضه در بازارهای جهانی منجر به این مساله شده که در نیمه نخست سال تاخیر در تامین واکسن مورد نیاز کشورها ایجاد شود. ما معتقدیم با تامین اعتبار درست، می‌توان ۱.۸ میلیارد دوز واکسن کرونا به ۹۲ کشور فقیر و کم درآمد تا پایان سال ۲۰۲۱ اختصاص داد. استقامت در برابر طرح کوواکس مثال گویایی از موانع پاسخ جهانی هماهنگ در شرایط همه گیری است، چرا که هر کشوری منافع خود را در اولویت قرار می‌دهد.
کوواکس با خرید نمونه کارهای واکسن کرونا به صورت عمده و با قیمت کمتر از شرکت‌های دارویی تولیدکننده واکسن و تخصیص این واکسن‌ها به کشورهای کم درآمد فعالیت می‌کند. این در حالی است که کشورهای با درآمد بالاتر می‌توانند واکسن‌ها را به قیمتی کمتر از آنچه کوواکس پیشنهاد می‌دهد تامین و برای خود خریداری کنند.
با این حال، از همان ابتدا کوواکس تلاش کرده است تا واکسن را از تولیدکنندگان دریافت کند زیرا کشورهای ثروتمند از طریق معاملات دو جانبه با شرکت‌های دارویی تلاش داشتند تا در عرضه جهانی واکسن خلل ایجاد کنند. طبق اطلاعات جمع آوری شده در دانشگاه دوک، در حال حاضر کشورهای با درآمد بالا، ۴.۷ میلیارد دوز واکسن تامین کرده‌اند در حالی که کوواکس تنها موفق به تامین ۱.۱ میلیارد دوز واکسن شده است.
علاوه بر این، فقط واکسن‌های مورد تایید سازمان بهداشت جهانی می‌تواند از سوی کوواکس خریداری شود و همین مساله میزان واکسن تامین شده را محدود کرده است. تاکنون تنها واکسن‌های فایزر- بایون‌تک، آسترازنکا، مدرنا و جانسون اند جانسون برای استفاده اضطراری از سوی سازمان بهداشت جهانی تایید دریافت کرده‌اند.
واکسن‌های فایزر و مدرنا اگرچه درصد موفقیت‌شان بیش از ۹۵ است اما نیازمند ذخیره سازی در دمای منفی هستند و بسیاری از کشورهای با درآمد پایین، امکان ذخیره و نگهداری از این واکسن‌ها را ندارند. بنابراین پیش از تایید واکسن جانسون اند جانسون از سوی سازمان بهداشت جهانی در ماه مارس، کوواکس به میزان زیادی به واکسن آسترازنکا وابسته بود که می‌تواند در دمای طبیعی یخچال نگهداری شود.
در اوایل ماه مارس، هدف آسترازنکا تامین ۲۳۷ میلیون دوز واکسن کرونا به ۱۴۲ کشور تا پایان ماه می تعیین شد، هدفی که با توجه به تاخیر ایجاد شده در تولید واکسن در هند اجرایی شدن آن بعید به نظر می‌رسد.
دیل فیشر استاد بیماری‌های عفونی دانشگاه نشنال سنگاپور عنوان کرد: اگرچه میزان زیادی واکسن آسترازنکا در هند تولید شده اما این کشور روزانه مبتلایان و قربانیان بسیاری به ثبت می‌رساند که این را می‌توان دلیل دیگری بر به چالش کشیده شدن کوواکس دانست.
برابری واکسن
سخنگوی گوی به سی‌ان‌ان گفت که انتظار می‌رود کلیه واکسن‌های تولید هند برای محافظت از شهروندان این کشور «حداقل در یک ماه آینده» صرف شود اما چنین مواردی از قبل پیش‌بینی شده و در نتیجه مذاکرات با دیگر تولیدکنندگان واکسن برای افزایش عرضه آغاز شده است.
واکسن بعدی در لیست انتظار تایید سازمان جهانی بهداشت، دو واکسن ساخت چین است که یکی از آنها توسط غول دارویی سینوفارم تولید شده و انتظار می‌رود تا پایان ماه آوریل تایید شود و واکسن دیگری که تولید شرکت دارویی سینوواک است و انتظار می‌رود تا پایان ماه مه به تولید انبوه برسد. همچون دو نمونه دیگر آسترازنکا و جانسون اند جانسون دو واکسن تولیدی چین هم تنها به دمای طبیعی یخچال برای نگهداری نیاز دارند.
چین تعهد فروش ۱۰ میلیون دوز واکسن به کوواکس داده است اما این میزان در مقایسه با ۱۰۰ میلیون دوز واکسنی که از طریق معاملات دو جانبه با دیگر کشورها داشته، رقمی ناچیز است. این معاملات اهدایی اگرچه حرکتی خوشایند است اما غالبا تحت تاثیر سیاست، لزوما منجر به دستیابی نیازمندترین کشورها به واکسن نخواهد شد.
توماس بولیکی مدیر برنامه بهداشت جهانی گفت: از ۶۵ کشوری که چین تعهد کرده به آنها کمک کند، به غیر از دو کشور، بقیه آنها در طرح کمربند و جاده، برنامه زیرساخت‌های جهانی و تجارت چند میلیارد دلاری پکن، مشارکت دارند.
وی افزود: اگرچه خوشحالم که چین اقدام به اهدای واکسن کرده اما نکته این است که این کمک‌ها با اولویت نخست جلوگیری از مرگ‌های غیرضروری و سپس پایان دادن به همه‌گیری کرونا در اسرع وقت توزیع نمی‌شود. به نظر می‌رسد توزیع واکسن‌های تولید شده در چین بر اساس منافع استراتژیک این کشور باشد.
بولیکی تاکید کرد: نگرانی دیگری که در مورد واکسن‌های تولید چین وجو دارد، در رابطه با عدم شفافیت هر دو واکسن است که نه سینوفارم و نه سینوواک اطلاعات کاملی از آزمایش‌های بالینی مرحله آخر منتشر نکرده‌اند.
حذف ثبت امتیاز
از آنجایی که در شرایط فعلی تقاضا بیش از عرضه است، شرکت‌های بزرگ دارویی خواستار حق ثبت امتیاز واکسن‌های خود شده‌اند تا به آنها امکان تولید بیشتر را بدهد اما بولیکی در این باره معتقد است که برای تولید واکسن در سطح جهانی آنچه که واقعا مورد نیاز است، انتقال فناوری است.
وی تصریح کرد: این تنها در رابطه با مساله مالکیت معنوی نیست، مساله انتقال دانش و فناوری نیز مدنظر است. اما در عین حال فکر نمی‌کنم شواهد روشنی از اینکه نشان دهد چشم پوشی از حق ثبت مالکیت معنوی بهترین راه برای انتقال فناوری است، وجود داشته باشد.
بولیکی ادامه داد: حق ثبت مالکیت معنوی برای واکسن به همان روشی که برای دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد، کاربرد نخواهد داشت. به عنوان مثال برای داروهای HIV، تولیدکنندگان کم و بیش قادر به اجرای مهندسی معکوس دارو بدون دریافت کمک قابل توجهی از توسعه دهنده اصلی بودند اما این فرآیندی متفاوت برای واکسن دارد، واکسن به همان اندازه که یک فرآیند بیولوژیکی محسوب می‌شود، یک محصول نیز هست و مقیاس بندی تولید در این فرآیند برای شرکت اصلی دشوار است و عملا تولیدکننده دیگری قادر به کشف این فرآیند نخواهد بود.
محقق دانشگاه ساوتهمپتون اما مساله بزرگتر را ظرفیت تولید می‌داند: سایت‌های زیادی وجود ندارند که قادر به تولید واکسن‌های مورد تایید در مقیاس وسیع باشند و مسلما واکسن‌هایی که تا به امروز تولید شده، برای جمعیت ۸ میلیارد نفری جهان کافی نیست. به اشتراک گذاشتن مالکیت معنوی در دوران همه‌گیری مساله‌ای است که باید اتفاق بیفتد اما راه حل مساله نیست.
هد همچنین تصریح کرد: کاهش صادرات واکسن هند به کوواکس و سایر کشورها، در حالی که این کشور با بحران کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، امری قابل درک است. اما بدیهی است که این موضوع عواقبی برای سایر کشورها به خصوص کشورهای فقیرتر جهان که به سختی بخشی از جمعیت خود را واکسینه کرده‌اند، در پی خواهد داشت. در واقع این فرآیند منجر به طولانی‌تر شدن همه‌گیری کرونا خواهد شد.
وی همچنین پیش بینی کرد هنوز تقاضا برای واکسن کرونا بالاست و شرکت‌ها برای دستیابی به مواد اولیه محدودیت‌هایی دارند. در حالی که همزمان برای افزایش تولید تلاش می‌کنند، به نظر می‌رسد اختلالات عرضه بین شش تا ۱۲ ماه آینده نیز ادامه داشته باشد.
سلطه واکسن
با توجه به مواردی که پیشتر مطرح شد، برخی از کشورها به دنبال راه‌های مختلفی برای دریافت میزان واکسن مورد نیاز خود هستند. فخرالدین کوجا وزیر بهداشت ترکیه روز چهارشنبه عنوان کرد که این کشور طی دو ماه آینده در تامین واکسن با مشکلاتی روبرو خواهد شد.
کوجا در یک سخنرانی اعلام کرد: علاوه بر امضای قرارداد خرید ۵۰ میلیون دوز واکسن اسپوتنیک-وی روسیه، همزمان تلاش برای تولید واکسن کرونا در داخل ترکیه آغاز می‌کنیم، انتظار می‌رود به زودی فاز ۳ آزمایش‌های واکسن ترکی به زودی آغاز شود.
کوبا نیز اعلام کرده است که از میان ۵ شرکت تولیدکننده واکسن، دو واکسن در مراحل نهایی آزمایش قرار دارند؛ به نظر می‌رسد پروژه سلطه واکسن با جدیت در کوبا دنبال می‌شود. گفتنی است کوبا مدتهاست تجربه تولید داروهایی را دارد که تنها تعداد کمی از کشورهای توسعه یافته، امکان تولید این داروها را در اختیار دارند.
به گفته هد افزایش ظرفیت تولید و تحقیقات در سراسر جهان در طول ماه‌های آینده برای کنترل شیوع ضروری خواهد بود: در دوران همه‌گیری باید برای بهبود زیرساخت‌ها تلاش کنیم. ما به چندین قطب بزرگ و سایت‌های تولید دارو در سراسر آفریقا، آسیای جنوب شرقی و آمریکای جنوبی نیاز داریم که امکان تولید واکسن و تشخیص روش‌های درمانی را داشته باشند.
وی در پایان تاکید کرد: ایجاد چنین ظرفیتی این اطمینان را می‌دهد که واکسن‌های تولید شده در چنین مراکزی، ابتدا کشورهای نیازمند اطراف خود را تامین خواهند کرد و در نتیجه این پروژه، کشورهای ثروتمندتر از پول و قدرت خود در معدود کارخانه‌های تولید واکسن استفاده نخواهند کرد.
