راه فرار از خشکسالی

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، سازمان مدیریت بحران کشور دیروز در این‌باره اعلام کرد که 7هزار روستا با مشکل کم‌آبی مواجه هستند و این بحران برای بخش مصرف خانگی و کشاورزی وجود دارد.

هم‌اکنون نیز پیشنهاد اختصاص ۳هزار میلیارد تومان برای مقابله با خشکسالی و جلوگیری از تنش آبی و تامین آب شرب به دولت داده شده است. اما برای جلوگیری از برداشت بی‌رویه سفره‌های آب زیرزمینی هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است.

پیام هشدار از کانادا

علی ناظمی، پژوهشگر دانشگاه مونترال کانادا که یکی از 3نویسنده مقاله هشدار‌دهنده برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب‌ زیرزمینی ایران در نشریه نیچر است، در گفت‌وگویی اختصاصی می‌گوید: این تحقیق به مردم ایران تقدیم شده و امید است که بتواند مورد توجه تصمیم‌گیرندگان در ایران قرار گیرد. محاسبات پیش‌رو نشان می‌دهد که برداشت از ذخایر آب زیرزمینی طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ حدود ۷۴کیلومترمکعب بوده و اثر تخلیه در ذخایر آب زیرزمینی ایران هم‌اکنون با برداشت بیش از حد در 77درصد از زمین‌های ایران و رشد شوری خاک و افزایش فراوانی و میزان فرونشست زمین در سراسر ایران آشکار می‌شود.

ناظمی می‌افزاید: ما هشدار می‌دهیم که این پدیده در بعضی از مناطق استراتژیک قابل توجه است و اقدامات فوری برای معکوس‌کردن این روند لازم است. در مکانی مانند حوضه کارون که بالاترین تغییر در شوری را در بین حوضه‌های ایران نشان می‌دهد، آب زیرزمینی اصلی‌ترین تأمین‌کننده آب در ۱۶شهر و تعداد بیشتری روستا‌ست. شوری خاک و کاهش آب‌های زیرزمینی تأثیر مستقیم بر امنیت آبی این مناطق خواهد گذاشت.به‌گفته این پژوهشگر ایرانی در دانشگاه مونترال کانادا، ادامه مدیریت ناپایدار آب‌های زیرزمینی در ایران می‌تواند منجر به اثرات جبران‌ناپذیر بر امنیت آب، غذا و محیط‌زیست ایران شود.

لزوم اجرای تعهدات برنامه 5ساله ششم

در شرایطی که سفره‌های آب زیرزمینی کشور با چالش جدی مواجه هستند، باید بر راه‌حل‌های فوری تمرکز شود. محمد درویش، فعال محیط‌زیست و مسئول کمیته سلامت اجتماعی در کرسی محیط‌زیست یونسکو در تهران در این‌باره می‌گوید: شرایط موجود بی‌سابقه است به‌ویژه اگر درنظر بگیریم مجموع مخازن تمام سدهای کشور حدود ۵۰میلیارد مترمکعب گنجایش دارد. به بیان دیگر در مدت ۱۴سال گذشته ۲۲میلیارد مترمکعب بیشتر از ظرفیت تمام مخازن سدها از منابع زیرزمینی کشور، آب برداشت شده است.

درویش می‌گوید: نباید فراموش کنیم که ایران رکورددار فرونشست در کره زمین است و وقتی فرونشست در یک دشت اتفاق افتاد، آن منطقه به دشت مرده تبدیل می‌شود و دست‌کم ۵۰هزار سال زمان می‌برد تا دوباره تاب‌آوری خود را به‌دست آورد. بنابراین جبران فاجعه‌ای که در مدت ۱۴سال برای منابع آب زیرزمینی ایران رخ داده، چند‌هزار سال زمان برای جبران نیاز دارد.

درویش راهکار اقدام فوری برای کنترل بحران منابع آب کشور را اجرای تعهدات برنامه 5ساله ششم توسعه می‌داند و می‌گوید: در گام نخست میزان وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک باید کاهش یابد و دولت‌ها به سمت استحصال انرژی‌های پاک ازجمله انرژی بادی و خورشیدی بروند؛ دولت در برنامه 5ساله ششم موظف شده بود 5هزار مگاوات برق از انرژی‌های نو فراهم کند. اگر این مهم اجرا شود، فشار روی نیروگاه‌های حرارتی که یکی از عوامل عمده مصرف آب در کشور است، کاهش می‌یابد.

به‌گفته او، می‌توان با پولی که از محل فروش انرژی‌های پاک به همسایه شرقی به‌دست می‌آید، آب مورد نیاز از هیرمند را تأمین کرد تا بحرانی که اکنون شرق کشور را درگیر کرده است، کاهش یابد. همچنین باید برای نیروهای متخصص کشور شرایطی فراهم شود تا به سمت تولید محصولات ثانویه برویم و از خام‌فروشی که به‌شدت آب‌بر است، ممانعت کرد.

کاهش وابستگی به منابع آب و خاک

درویش با بیان اینکه زیرساخت‌های توسعه گردشگری پایدار در کشور باید فراهم شود، می‌گوید: از محل ارائه زیبایی‌های طبیعت و فرهنگ ایران می‌توان پول تولید کرد؛ ایران اکنون در برخی شهرها مانند اصفهان و یزد درآمد خوبی از محل توریسم دارد که باید اینها را تقویت کرد تا نه آب‌وهوا آلوده شود و نه فرونشست زمین بیشتر شود.

این فعال محیط‌زیست می‌گوید: ظرفیت‌های زیادی برای درآمدزایی و پیشرفت در کشور وجود دارد و به‌اصطلاح نباید همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد گذاشت؛ کشوری که میانگین ریزش‌های جوی آن یک‌سوم میانگین جهانی است و از یک سال به سال دیگر ممکن است تا ۸۰درصد ریزش‌های جوی آن تغییر کند، نباید چشم امیدش فقط به آسمان باشد، بلکه باید از استراتژی و راهبردهایی استفاده کند که وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک را کاهش دهد.

از سویی مدیریت حوضه‌ای آب به اراده سیاسی برخوردار از فهم بوم‌شناختی نیاز دارد. سال‌ها آب را براساس مرزهای سیاسی مدیریت کردند و سازمان‌های آب منطقه‌ای شکل گرفت. این رویکرد بسیار اشتباه بود. حالا امیدواریم وزارت نیرو بتواند این امر را محقق کند ولی داشتن این رویکرد به تنهایی کافی نیست، زیرا اجرای آن به یک اراده سیاسی نیاز دارد که از فهم بوم‌شناختی برخوردار باشند و به مقتضیات حوضه‌های آبریز تن دهند تا بتوان مشکلات موجود را رفع کرد.