محدودیت در تولید برق آبی‌ها
صنعت برق طی سال‌های اخیر توانسته است تابستان را با برنامه‌ریزی توامان عرضه و تقاضای برق بدون خاموشی برنامه‌ریزی شده سپری کند.
افزایش بیش از ۵ درجه‌ای دمای هوا سبب آغاز به‌کار زود هنگام کولرها و وسایل سرمایشی به‌خصوص در مناطق نیمه جنوبی کشور از فروردین ماه شده است؛ خشکسالی و کم بارشی، کاهش ۳۴ درصدی حجم آب مخازن نیروگاه‌های برق آبی نسبت به سال گذشته را موجب شده است.
این دو عامل منجر به افزایش مصرف برق ناشی از کارکرد وسایل سرمایشی، روشن شدن الکتروپمپ‌های چاه‌های کشاورزی و محدودیت تولید نیروگاه‌های برق‌آبی شده است. در سال‌های گذشته الکتروپمپ‌های چاه‌های کشاورزی برای آبیاری مزارع در اواخر اردیبهشت به مدار می‌آمد، ولیکن به دلیل کم بارشی از اواخر سال قبل روشن شده‌اند. حداکثر تولید نیروگاه‌های برق‌آبی در سال گذشته بیش از ۹۷۰۰ مگاوات بوده و پیش‌بینی می‌شود تابستان امسال حداکثر تولید این واحدها به ۶هزار مگاوات برسد که این مقدار خود نیازمند صیانت از منابع آبی در دو ماه اردیبهشت و خرداد است تا در تیر و مرداد تولید این نیروگاه‌های برق‌آبی از این محدودتر نشود.
لازم به توضیح است نیروگاه‌های برق‌آبی کشور ۱۴ درصد از ظرفیت نصب شده نیروگاهی در ایران را تشکیل می‌دهند و همه‌ساله تولید این نیروگاه‌ها در بازه اوج مصرف، بخشی مهمی از نیاز برق مصرف‌کنندگان را تامین کرده و در پایداری شبکه موثر هستند. بنابراین کاهش منابع آبی، صنعت برق را در تامین این بخش از انرژی با چالش جدی مواجه می‌کند. صنایع بزرگ کشور نیز سال ۱۴۰۰ را با رشد مصرف برق ۲۶ درصدی فروردین بسیار خوب آغاز کرده‌اند و تخمین مصرف مراکز مجاز و غیر مجاز استخراج رمز ارز هم حکایت از مصرف بیش از ۱۲۰۰ مگاواتی در این بخش دارد.
در هر صورت، رشد مصرف برق که همیشه اعداد ۵ تا ۷ درصد را داشته، فروردین به بیش از ۲۲ درصد رسیده است! اگرچه انتظار می‌رود این روند رشد مصرف برق در ماه‌های بعد تعدیل شود اما آیا به اعداد متعارف سال‌های قبل باز خواهیم گشت یا باید تجربه جدیدی را پشت‌سر گذاشت؟! از طرفی زمستان پرچالش گذشته، محدودیت سوخت نیروگاه‌ها و جا ماندن برخی از واحدها از برنامه تعمیرات پیشگیرانه، سبب شده است تولید واحدهای برق‌آبی در آن بازه زمانی بیش از میزان برنامه‌ریزی شده باشد تا شرایط برای تیر و مرداد سال جاری بسیار سخت شود. علاوه بر محدودیت منابع اولیه انرژی برای تامین برق، ظرفیت‌سازی ساخت نیروگاه و شبکه‌ها و زیرساخت‌های مورد نیاز برای پاسخگویی رشد اوج مصرف برق در تابستان نیز یکی دیگر از مشکلات اصلی صنعت برق است.
عمدتا در تابستان در بازه زمانی کوتاهی در سال، تقریبا ۵۰۰ ساعت یا ۵ درصد ساعات یک‌سال، اوج بار اتفاق می‌افتد و پاسخگویی به آن نیازمند هزینه‌های سرمایه‌گذاری سنگینی است که در بیشتر زمان سال بدون استفاده خواهد بود. بنابراین مدیریت رشد اوج مصرف از مهم‌ترین اقدامات صنعت برق است، اگرچه برای تامین برق مشترکان جدید(متوسط سالانه یک میلیون) و صنایع جدید باید نیروگاه ساخته شود. با هدف تامین برق پایدار در تابستان ۱۴۰۰، از اوج بار سال ۱۳۹۹ تا اوج بار سال ۱۴۰۰، احداث ۲۵۰۰ مگاوات برنامه‌ریزی شده است که البته توان عملی قابل اتکای این نیروگاه‌ها برای تولید در اوج بار پیش‌رو، تقریبا ۱۷۰۰ مگاوات خواهد بود. همچنین با احداث و توسعه شبکه برق کشور، طول خطوط انتقال و فوق توزیع در سال گذشته نزدیک به هزار کیلومتر و ظرفیت پست‌های برق نیز ۱۳هزار مگاولت‌آمپر افزایش یافته است.
جایگزینی نیروگاه‌های حرارتی با نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل کم‌بارشی‌هایی که در برخی سال‌ها رخ می‌دهد و همچنین تامین برق با رشد نیاز مصرفی در ابعاد رشد کنونی که میزان بی‌سابقه ۲۲ درصدی را نشان می‌دهد از لحاظ فنی و اقتصادی بسیار دشوار و غیراقتصادی است. بنابراین ضمن تعهد و اهتمام بخش برق به تامین نیاز مصرف مدیریت شده مشترکان، اقدامات مدیریت تقاضا و مصرف برق راهکار اقتصادی‌تری است. پتانسیل اصلاح مصرف به دلیل بالا بودن شدت مصرف حامل‌های انرژی مانند برق در ایران نسبت به متوسط جهانی زیاد است. به عبارت دیگر انرژی در کشور با بهره‌وری پایینی درحال مصرف است و شاهد رشد سالانه آن نیز هستیم که مصرف‌کنندگان، چالش‌های بخش عرضه انرژی را معمولا در اوج مصرف برق تابستان یا محدودیت مصرف به دلیل عدم تراز ظرفیت تولید و مصرف در ساعات اوج بار و از سال گذشته در زمستان به دلیل محدودیت تامین سوخت نیروگاهی درک می‌کنند.
برای اصلاح شدت مصرف انرژی در ایران، پایین‌بودن تعرفه فروش برق به نرخ تکلیفی است که بدون احتساب بهای سوخت نیروگاه‌ها تقریبا نصف هزینه تمام‌شده برای تولید و انتقال برق است. این عدم توازن که به معنای وجود یارانه عظیم پنهان در برق است، موجب عدم حساسیت برخی از مصرف‌کنندگان به چالش‌های سمت عرضه برق شده است. در این شرایط و با توجه به رشد بسیار زیاد مصرف برق از ابتدای سال تاکنون، صنعت برق ۴۵ برنامه عبور از اوج مصرف برق تابستان ۱۴۰۰ را تدوین کرده است. در این برنامه سقف الگوی مصرف برق هر استان در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تابستان تعیین شده تا با سازوکارهای تشویقی مشارکت و همکاری مشترکان برای مدیریت مصرف برق، مصرف استان در آن حد تامین شود که نیازمند هدایت، حمایت و همراهی استانداران محترم است.
همچنین در این برنامه استفاده از ظرفیت مولدهای خود تامین صنایع و کاهش جدی مصرف برق ادارات و شناسایی و جمع‌آوری مراکز غیرمجاز رمز ارز در دستور کار قرار گرفته است. بدون شک در تابستان پرچالش صنعت برق، همکاری و هماهنگی دستگاه‌های مختلف مسوول در بخش‌های نفت و گاز، صنعت و کشاورزی با برنامه‌های وزارت نیرو و همکاری مشترکان و مردم عزیز در اصول ساده مدیریت مصرف برق، برای تامین برق پایدار ایام گرم پیش‌رو بسیار راهگشا خواهد بود.
