رفت و برگشت خودروها در سایپا
با آغاز تحریم خودروسازی ایران و به‌دنبال آن قطع همکاری شرکای خارجی، خودروهای زیادی از خطوط تولید خارج شدند.
با آغاز تحریم خودروسازی ایران در سال ۹۷، خودروهای زیادی تا به امروز از خط تولید خارج شدند. این در حالی است که طی این دوران تنها چند محصول به تولیدات شرکت‌های خودروساز کشور اضافه شده است. در کنار خودروهایی که به واسطه تحریم حذف شدند، برخی محصولات نیز به‌دلیل ناتوانی در پاس کردن استانداردهای جدید، از «جاده مخصوص» رفتند که شامل پراید و پژو ۴۰۵ معمولی می‌شوند. برای این خودروها جایگزین خاصی معرفی نشد، اما خودروسازان اعلام کردند با افزایش تیراژ دیگر محصولات جای خالی آنها را پر خواهند کرد. به این ترتیب هرچند خودروسازی کشور در بیش از دو سال و نیم گذشته از تحریم، محصول حذفی کم نداشت، با این حال چند خودرو جدید نیز به سبد تولیدات آنها اضافه شد؛ از جمله تارای ایران‌خودرو و شاهین سایپا. چند خودرو دیگر نیز در راه هستند؛ همانند اطلس که طی سال آینده تولیدشان آغاز خواهد شد. در کنار اینها اما اگر تحریم‌ها علیه خودروسازی کشور لغو شوند، فضا برای ورود محصولات خارجی جدید باز خواهد شد.
وداع‌کننده‌ها با ایران‌خودرو
مرور آمار ایران‌خودرو در دوران تحریم به خصوص سال ۹۹، نشان می‌دهد این شرکت سوزوکی گرندویتارا، تندر-۹۰، دانگ‌فنگ و پژو ۲۰۰۸ را از خطوط تولیدی خود خارج کرده و در عوض، تنها تارا را به جمع تولیداتش اضافه کرده است. در این بین، نخستین محصولی که از ایران‌خودرویی‌ها جدا شد، سوزوکی بود. از همان اوایل تحریم کاملا مشخص بود ویتارا دیگر جایی در ایران‌خودرو نخواهد داشت؛ زیرا ژاپنی‌ها معمولا خیلی زود خود را با تحریم وفق دادند، به خصوص شرکت سوزوکی موتورز که پیش‌تر نیز نشان داده بود به هیچ وجه ریسک تحریم را نمی‌پذیرد. میهمانی سوزوکی گرندویتارا تا سال گذشته نیز البته با تیراژی بسیار اندک در سایت ایران‌خودرو خراسان ادامه داشت، اما طی امسال حتی یک دستگاه از شاسی‌بلند ژاپنی مونتاژ نشد. ایران‌خودرویی‌ها در دوران پسابرجام قصد داشتند سطح همکاری با سوزوکی را بالا برده و محصولاتی جدید از این شرکت را مونتاژ کنند، با این حال تحریم از راه رسید و اجازه گسترش مشارکت‌های دو طرف را نداد.
با حذف سوزوکی ویتارا از سایت خراسان ایران‌خودرو، محصول جدیدی جایگزین آن نشد و هرچند گمان می‌رفت برای جبران تیراژ از دست رفته این محصول، مونتاژ هایما افزایش یابد، این شاسی‌بلند چینی نیز خود درگیر تحریم شد. هایما که در دو مدل اس ۷ و اس ۵ مهمان ایران‌خودرو شد، همچنان در سایت خراسان مونتاژ می‌شود، منتها با تیراژی اندک. ایران‌خودرو چند ماه پیش اعلام کرد به‌دلیل مشکل تامین قطعات، مونتاژ هایما در این شرکت متوقف خواهد شد، اما فعلا (طبق آمار بهمن) این اتفاق رخ نداده است. البته با توجه به تیراژ بسیار ضعیف هایما در بهمن (تنها ۱۷ دستگاه)، احتمالا این شاسی‌بلند چینی نیز از آبی‌های جاده مخصوص جدا خواهد شد. با حذف هایما و در صورتی که خودروی جدید جایگزین آن نشود، سایت خراسان ایران‌خودرو با فقر محصول مواجه خواهد شد و باید با امثال پژو ۴۰۵ و پارس روزگار بگذراند.
دیگر محصول حذفی ایران‌خودرو در این دوران، دانگ‌فنگ است؛ خودرویی چینی که تا همین اوایل امسال نیز مونتاژ می‌شد. دانگ‌فنگ جزو خودروهای پسابرجامی بود که در سال ۹۵ میهمان ایران‌خودرو شد و هرچند اوایل خیلی مورد استقبال قرار نگرفت، اما رفته رفته خود را جا انداخت. طی سال‌جاری تنها ۹۴ دستگاه دانگ‌فنگ در ایران‌خودرو مونتاژ شده که مربوط به ماه‌های ابتدایی ۹۹ است. پس از تحریم خودروسازی ایران، انتظار می‌رفت چینی‌ها از جمله همین دانگ‌فنگ بمانند و فعالیت‌شان را ادامه دهند؛ اما تحریم‌های آمریکا آنقدر سختگیرانه بود که بیشتر شرکت‌های چینی نیز مجبور به ترک کشور شدند؛ از جمله همین دانگ‌فنگ. دانگ‌فنگ البته زمستان سال گذشته با خودروسازان بخش خصوصی وارد همکاری شد؛ هرچند آمار و ارقام نشان می‌دهند خودروساز چینی تیراژ بسیار ضعیفی طی سال‌جاری در ایران داشته است. با رفتن دانگ‌فنگ از ایران‌خودرو، محصول جدیدی جانشین آن نشد و حالا باید منتظر ماند و دید سال آینده و در صورت لغو تحریم، این خودروساز چینی به «جاده مخصوص» برمی‌گردد یا خودروساز دیگری جایش را خواهد گرفت.
از چینی‌ها بگذریم و به سراغ فرانسوی‌های رفته از ایران‌خودرو برویم، یعنی تندر-۹۰ رنو و پژو ۲۰۰۸. تندر-۹۰ تا سال گذشته نیز در ایران‌خودرو مونتاژ می‌شد، اما امسال با آبی‌های جاده مخصوص وداع کرد. تولید تندر-۹۰ در ایران‌خودرو از سال ۸۶ و تحت قرارداد پلت‌فرم مشترک X۹۰ آغاز شد. طبق برنامه اولیه قرار بود سالی ۳۰۰ هزار دستگاه تندر-۹۰ در ایران‌خودرو و پارس‌خودرو (دیگر میزبان تندر) به تولید برسد، با این حال این برنامه‌ریزی هیچ‌گاه به سرانجام نرسید. تندر-۹۰ در دهه ۹۰ دو بار درگیر تحریم شد که اولی را به سلامت پشت‌سر گذاشت؛ اما از شر دومی در امان نماند. در جریان تحریم‌های ابتدای دهه ۹۰، رنو فعالیت هایش را ایران محدود کرد؛ اما تولید تندر-۹۰ ادامه داشت. با لغو تحریم، اوضاع تولید تندر-۹۰ بهتر شد، با این حال بار دیگر و در سال ۹۷، تحریم از راه رسید و این بار رنو و تندر-۹۰ را با خود برد. رنویی‌ها ابتدا اعلام کردند با وجود تحریم در ایران می‌مانند، منتها سطح فعالیت خود را کاهش خواهند داد؛ اما در ادامه پشیمان شدند و رفتند. با توجه به فاصله سه ماهه بین خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و برجام و تحریم، ایران‌خودرو این فرصت را پیدا کرد که تا حد امکان قطعات تندر-۹۰ را وارد و ذخیره کند.
همین ذخایر قطعه‌ای بود که سبب شد تولید تندر-۹۰ تا اواخر ۹۸ ادامه پیدا کند، اما به سال ۹۹ قد نداد. با حذف تندر-۹۰، ایران‌خودرو یکی از باکیفیت‌ترین و محبوب‌ترین محصولات خود را از دست داد و فعلا نتوانسته جایگزینی برای آن پیدا کند. اینکه در صورت لغو تحریم طی سال آینده، تندر-۹۰ به خطوط تولید ایران‌خودرو برمی‌گردد، پرسشی است فعلا بی‌پاسخ؛ زیرا مشخص نیست سیاست آتی رنو در ایران چگونه باشد. البته بازگشت رنو به ایران بسیار محتمل است؛ اما اینکه تندر-۹۰ باز هم به تولید برسد یا محصول دیگری جانشین آن شود، چندان مشخص نیست. اما آخرین محصولی که تا به امروز از خطوط تولید ایران‌خودرو حذف شده، پژو ۲۰۰۸ است. ۲۰۰۸ یکی از میوه‌های خودرویی پسابرجام به شمار می‌رود که تولید آن از تابستان ۹۶ آغاز شد.
ایران‌خودرویی‌ها قرار بود سه محصول از پژو را در پسابرجام تولید کنند، با این حال تنها ۲۰۰۸ به مرحله تولید رسید و ۱۶ هزار دستگاه از آن پیش فروش شد. در فاصله سه ماهه خروج آمریکا از برجام و تحریم، ایران‌خودرو توانست قطعات موردنیاز را برای مونتاژ ۱۶ هزار ۲۰۰۸ ثبت‌نامی تامین و ذخیره کند. پژو ۲۰۰۸ تا دی امسال تولید شد، اما آمار بهمن نشان می‌دهد این خودرو در «جاده مخصوص» به خط پایان رسیده است. در عوض محصولاتی که ایران‌خودرو از دست داد، فعلا تنها یک خودرو جدید به خطوط تولید این شرکت اضافه شده است. این محصول تارا نام دارد و به نوعی یکی از همان محصولات پسابرجامی است که ایران‌خودرو قرار بود آن را مونتاژ کند. ایران‌خودرو در واقع تارا را روی پلت‌فرم پژو ۳۰۱ ساخت و تولید آن را به‌عنوان محصولی داخلی از پاییز امسال آغاز و اخیرا آن را پیش فروش نیز کرد.
به سایپا و زیرمجموعه‌اش پارس‌خودرو برویم، دو شرکتی که در دوران تحریم خودروهای زیادی را از دست دادند؛ هرچند برخی از آنها دوباره بازگشتند. شاخص‌ترین محصولی که سایپا از دست داد، پراید بود، منتها نه به خاطر تحریم، بلکه به‌دلیل ناتوانی این محصول در پاس کردن استانداردهای جدید. پراید در انتهای تیر امسال برای همیشه از خطوط تولید سایپا و پارس‌خودرو حذف شد تا عمر آن پس از ۳۰ سال در «جاده مخصوص» به پایان برسد. محصولی جدید جایگزین پراید نشد، اما سایپا اعلام کرد جای خالی این خودرو را به واسطه افزایش تیراژ تیبا، ساینا و کوئیک پر خواهد کرد. در کنار پراید، سایپایی‌ها سراتوی مونتاژی را نیز از دست دادند، آن هم به خاطر تحریم. با مختل شدن تامین قطعات سراتو، سایپا مجبور شد مونتاژ این محصول را متوقف کند و این اتفاق در اوایل امسال رخ داد.
در سایپا چانگان و آریو هم جزو خودروهایی بودند که تحریم برای مدتی آنها را از نارنجی‌های جاده مخصوص دور کرد، با این حال آمارها نشان می‌دهند این دو مونتاژی چینی بازگشته‌اند. سایپا در ازای خودروهایی که از دست داد، محصولات جدیدی را معرفی کرد که در حال حاضر یکی از آنها (شاهین) به تولید می‌رسد و دو محصول دیگر نیز احتمالا تولیدشان سال آینده شروع خواهد شد. در این بین، آریا به‌عنوان مدل کراس اوور شاهین طی سال ۱۴۰۰ راهی خطوط تولید سایپا می‌شود و اطلس نیز که گویا نسل جدید کوئیک به شمار می‌رود تا چند ماه دیگر تولید آزمایشی‌اش آغاز خواهد شد.
اما پارس‌خودرو نیز در دوران تحریم مجبور به وداع با میهمانان رنویی‌اش شد. تندر-۹۰، پارس تندر و ساندرو خودروهایی بودند که در این دوران از سومین خودروساز بزرگ ایران جدا و در عوض آنها، کوئیک و ساینا میهمان این شرکت شدند. پارس‌خودرو در دوران تحریم، برلیانس را هم در مقطعی از دست داد، اما این خودرو چینی دوباره به خطوط تولید این شرکت بازگشت و در حال حاضر مونتاژ آن ادامه دارد.
حذف و اضافه بخش خصوصی
در بخش خصوصی نیز مانند خودروسازان وابسته به دولت، حذف و اضافه هایی رخ داد. بیشتر محصولات خودروسازان خصوصی را مدل‌های چینی تشکیل می‌دهند که با وقوع تحریم، تولید برخی از آنها متوقف شد. شاخص‌ترین محصولاتی که بخش خصوصی در این دوران از دست داد، مزدای ژاپنی و هیوندایی کره بودند که اولی در گروه بهمن مونتاژ می‌شد و دومی نیز در کرمان موتور. خودروی ژاپنی با مدل مزدا۳ مونتاژ می‌شد و هیوندایی نیز در مدل‌های اکسنت، النترا، آی ۲۰ و آی ۱۰. با حذف این محصولات، گروه بهمن و کرمان موتور نتوانستند جانشینانی هم سطح برای آنها پیدا کنند، هرچند دو سه مدل خودرو جدید چینی وارد خطوط تولید آنها شد، از جمله دیگنیتی.
در دیگر خودروسازان بخش خصوصی نیز بودند محصولاتی که تحریم آنها را گرفت. در این بین، کارمانیا که شروع نسبتا خوبی با بی‌وای دی چین داشت، نتوانست از پس تحریم برآید و به نوعی تعطیل شد، زیرا در حال حاضر هیچ تولیدی در این شرکت انجام نمی‌شود. دیگر خودروی حذفی بخش خصوصی، ام جی چین بود که در شرکت «صنعت خودرو آذربایجان» مونتاژ می‌شد و اتفاقا حواشی مربوط به عدم تحویل ام‌جی‌های ثبت‌نامی این شرکت همچنان ادامه دارد.
آذربایجانی‌ها هرچند در ارتباط دوباره با ام جی ناموفق بودند، اما توانستند با خودروسازی از تایوان با نام لوکسژن وارد همکاری شده و طبق آخرین آمار، تولید محصولی با نام لوکسژن۶ نیز در این شرکت آغاز شده است. بخش‌خصوصی اما قربانی‌های دیگری نیز در دوران تحریم داشت که از جمله آنها می‌توان به کوپا و جیلی (هر دو متعلق به چین) اشاره کرد. اگر سال آینده تحریم‌های خودروسازی لغو شوند، احتمال بازگشت چینی‌های رفته از بخش خصوصی بسیار زیاد است و حتی زمزمه هایی مبنی‌بر حضور دوباره هیوندایی در این بخش از صنعت خودروی کشور به گوش می‌رسد.
