۱۰کودتا در ۱۰سال؛ جهان روی خط بحران
بازخوانی ۱۰کودتایی که ظرف یک‌دهه اخیر سرنوشت مردم در ۱۰کشور آسیایی و آفریقایی را تغییر داده‌اند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، آسیا و آفریقا 2قاره‌ای به‌حساب می‌آیند که هنوز در جریان فرایند انتقال قدرت شاهد پدیده «کودتا» هستند؛ پدیده‌ای که عبارت است از مداخله مستقیم نظامیان برای تغییر حاکمان یک کشور. کودتای روز دوشنبه ارتش میانمار علیه حزب حاکم، بار دیگر توجه رسانه‌ها و افکار عمومی را به وقوع این پدیده در کشورهای آسیایی و آفریقایی جلب کرده است. تنها ظرف یک‌دهه گذشته، 10کودتا در این دو قاره رخ داده است.
میانمار؛ بازگشت ارتش به قصر
در ساعات پایانی روز یکشنبه به‌تدریج اخباری از کودتای ارتش علیه دولت میانمار و بازداشت آنگ سان سوچی، رهبر مورد حمایت مردم در این کشور منتشر شد. این اخبار غیررسمی سرانجام با پیام ستاد فرماندهی ارتش در صبح روز بعد رسمیت یافته و شرایط اضطراری برای مدت یک سال در این کشور برقرار شد. بهانه ارتش برای انجام کودتا، وقوع تقلب گسترده در انتخابات پارلمانی اخیر به نفع حزب حاکم بوده است. اگرچه اتحادیه ملی برای دمکراسی (حزب حاکم) این ادعا را بی‌اساس خوانده و خواستار آزادی فوری آنگ سان سوچی شده است، اما به‌نظر می‌رسد ارتش دست‌کم در آینده‌ای نزدیک، برنامه‌ای برای عقب‌نشینی از کودتا ندارد. البته بازداشت‌های کودتایی محدود به سوچی نبوده و بیش از 400تن از نمایندگان پارلمان، اعضای ارشد اتحادیه ملی برای دمکراسی و حتی وزرای دولت را هم شامل می‌شود.
کودتای اخیر ارتش میانمار، «کودتای سفید» نامیده می‌شود؛ چراکه بدون درگیری نظامی و کشتار شهروندان به وقوع پیوسته است. ژنرال مین آنگ هلینگ، فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح که اکنون عملا قدرت را در اختیار دارد در نخستین اقدام، شخصیت‌های جدیدی را به‌عنوان وزرای امور مالی، بهداشت، رسانه، امور خارجه، دفاع و کشور منصوب کرده است؛ شخصیت‌هایی که همگی یا نظامی‌اند یا از نیروهای نزدیک به ارتش شناخته می‌شوند. به‌نظر می‌رسد شرایط کرونایی و محدودیت رفت‌وآمد در شهرهای بزرگ، به برگزاری آرام و بدون دردسر کودتا توسط ارتش میانمار کمک کرده است. از صبح روز گذشته، شبکه مخابرات و خدمات عمومی پس از قطع یک روزه مجددا در سراسر میانمار فعال شده است، اما همچنان شبکه اینترنت با اخلال مواجه است. کودتای اخیر ممکن است انزوای حاکم بر میانمار و تحریم‌های بین‌المللی قبل از سال 2010را بار دیگر به این کشور بازگرداند. در عین حال، ناظران تحولات میانمار این کودتا را فرصتی برای افزایش نفوذ چین در این کشور به‌حساب می‌آورند.
اولین واکنش بین‌المللی به این کودتا از سوی آمریکا بوده است. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید روز گذشته در نشست خبری گفت: آمریکا تحریم‌های اقتصادی خود علیه میانمار را به‌دلیل پیشرفت این کشور به‌سوی دمکراسی لغو کرده است، اما بازگشت نظامیان به قدرت، می‌تواند سیاست آمریکا را تغییر داده و زمینه را برای اعمال مجدد تحریم‌ها مهیا کند. ارتش میانمار از سال 1948تا 2011قدرت را به‌طور مطلق در اختیار داشت؛ طی این سال‌ها میانمار در سطح جهانی به‌طور کامل منزوی و دچار عقب‌ماندگی اقتصادی شده بود.
مالی؛ کودتا، انتخابات و باز هم کودتا
ارتش مالی در سال گذشته با انجام کودتا، ابراهیم اوبکر کیتا، رئیس‌جمهور این کشور را از قدرت برکنار کرد. این کودتا پس از چندین‌ماه اعتراضات مردمی و بحران سیاسی در مالی رخ داد. البته این تنها کودتای مالی ظرف یک دهه گذشته نیست. در سال 2012نیز ارتش مالی، آمادو تومانی، رئیس‌جمهور وقت این کشور را به اتهام فساد اقتصادی بازداشت و دولت را منحل کرد. این حادثه منجر به سقوط شمال مالی در مقابل شبه‌نظامیان وابسته به القاعده شد. سرانجام در سال 2018و با توافقی ملی، ارتش حاضر شد با برگزاری انتخابات و روی کار آمدن دولتی قانونی موافقت کند؛ اگرچه عمر این دولت منتخب هم چندان طولانی نبود.
سودان: کودتای دوستان علیه عمرالبشیر
اعتراضات مردمی سودان که در سال 2019با گران شدن قیمت نان آغاز شده بود، سرانجام کودتای ارتش و برکناری عمر البشیر از 30سال ریاست‌جمهوری سودان را به‌دنبال داشت. در جریان اعتراضات مردمی، بیش از 250نفر کشته شدند. اگرچه در ابتدا تصور می‌شد شورای انقلاب (متشکل از نمایندگان سندیکاها و انقلابیون) اداره دولت موقت را در دست می‌گیرند، اما با گذشت زمان روشن شد صحنه‌گردان اصلی، دوستان سابق عمر البشیر در ارتش هستند. البشیر هم‌اکنون در زندان است و هرازگاهی برای شرکت در جلسات فرمایشی دادگاه حاضر می‌شود.
زیمبابوه: وداع ابدی با موگابه
حکومت آهنین موگابه بر زیمبابوه، سرانجام پس از 37سال توسط نظامیان به پایان رسید. او از زمان استقلال زیمبابوه به‌طور بی‌وقفه بر این کشور حکومت و دیکتاتوری خوفناکی را بر قرار کرده بود. جالب آنکه کودتا، توسط نزدیک‌ترین شخصیت‌ها به موگابه، یعنی هسته مرکزی حزب اتحادیه ملی آفریقا-زیمبابوه و جبهه ملی مدیریت شد و در نهایت، امرسون منانگاگوا، معاون اول رئیس‌جمهور بر جای او نشست. موگابه پس از وقوع این کودتا به سنگاپور رفت و تنها 2سال بعد، به دور از وطن جان باخت.
ترکیه: کودتای ناکام
در میان کودتاهای رخ داده در جهان ظرف یک‌دهه گذشته، تنها مورد کودتای ناموفق مربوط به ترکیه بوده است. تعدادی از فرماندهان ارتش این کشور در سال 2016تصمیم گرفتند برای برکناری رجب طیب اردوغان و به‌طور کلی، اسلامگرایان از قدرت دست به کودتا بزنند. این فرماندهان، ازجمله نیروهای نظامی نزدیک به جریان فتح‌الله گولن، رقیب سیاسی اردوغان بوده‌اند. اگرچه در تاریخ معاصر ترکیه، کودتاهای متعددی علیه دولت‌های اسلامگرا رخ داده، اما این کودتا شکست خورد. دولت ترکیه پس از این واقعه، موج گسترده‌ای از بازداشت‌ها و برکناری‌ها در مراکز دولتی و امنیتی را آغاز کرد.
بورکینافاسو: از انقلاب تا کودتا
پلیز کومپاوی، رئیس‌جمهور بورکینافاسو در سال 2014با عقب‌نشینی مقابل انقلاب مردم این کشور از قدرت کناره‌گیری کرده و اداره دولت را در اختیار میشال کاواندو، سیاستمدار مورد حمایت احزاب ملی قرار داد، اما از آنجا که بدنه نیروهای امنیتی و نظامی از این تغییر راضی نبودند، نیروهای گارد ملی بورکینافاسو تنها یک سال بعد دست به کودتا زده و کاواندو را بازداشت کردند. البته این کودتا به‌دلیل ناتوانی نیروهای نظامی از جلب حمایت مردمی ناتمام ماند و کاواندو کمی بعد با مذاکرات سیاسی موفق شد به قدرت بازگردد.
تایلند: سریال ادامه‌دار کودتا
آخرین کودتای رخ داده در تایلند به سال 2014برمی‌گردد؛ وقتی اعتراضات خیابانی علیه دولت منتخب مردم به ریاست ینگلوک شیناوات، بیش از یک هفته ادامه یافت و ارتش بهانه لازم برای مداخله مستقیم در صحنه را پیدا کرد. این در حالی است که معترضان خیابانی به هیچ عنوان اکثریت مردم تایلند را نمایندگی نمی‌کردند. پیش از این، برادر شیناوات نیز سال 2006با کودتای ارتش از قدرت برکنار شد.
مصر: کودتای خونین
در سال 2013، ارتش مصر به فرماندهی عبدالفتاح سیسی (وزیر دفاع وقت) علیه دولت منتخب محمد مرسی کودتا کرده و به این ترتیب، نخستین دولت مردمی در این کشور پس از انقلاب سال 2011را ساقط کرد. حامیان دولت اسلامگرای مرسی در واکنش به این حادثه به خیابان‌ها آمده و بر حمایت خود از رئیس‌جمهور قانونی تأکید کردند، اما این تصمیم مردم، واکنش تند ارتش را به‌دنبال داشت؛ به‌گونه‌ای که ظرف 2روز، بیش از 800تن از شهروندان مصری به قتل رسیدند.
گینه بیسائو: ترور و کودتا
ارتش گینه در سال 2012و پیش از برگزاری دور جدید انتخابات ریاست‌جمهوری با انجام کودتا، رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر این کشور را برکنار کرد. این مستعمره پیشین پرتغال در سال 2008نیز شاهد کودتا برای انتقال قدرت توسط ارتش بود. جالب آنکه ریموند بریرا، رئیس‌جمهور برکنار شده توسط کودتای سال 2012، خود به‌دلیل ترور رئیس جمهور وقت این کشور در سال 2009به قدرت رسیده بود.
نیجریه: کودتا و انتظار برای انتخابات
مامادو تانجا، رئیس‌جمهور پیشین نیجریه در سال 2009و با هدف در اختیار گرفتن قدرت مطلقه، پارلمان این کشور را منحل کرد، اما این تصمیم به فاصله چند ماه، منجر به وقوع کودتای ارتش علیه او شد. اگرچه شورای نظامیان از آن زمان وعده برگزاری انتخابات برای انتقال مسالمت‌آمیز قدرت را داده، اما تا به امروز اقدام مؤثری برای تحقق این وعده صورت نگرفته است.
