۲۰۲۰؛ سال بازگشت چراغ‌خاموش داعش
شبکه‌های زیرزمینی داعش در سایه انفعال آمریکا و شبه‌نظامیان کرد بار دیگر فعالیت‌های تروریستی خود در خاک سوریه را از سر گرفته‌اند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، یکی از بـزرگ‌تــرین غافلگیری‌های سال2020 برای منطقه خاورمیانه، بازگشت تدریجی داعش به مناطق صحرایی سوریه بود؛ آن‌هم درحالی‌که گفته می‌شد با سقوط آخرین پایگاه‌های این گروه تروریستی در شرق فرات و دیرالزور، دست‌کم برای یک دهه خبری از داعش نخواهد بود. اما گذر زمان غلط‌بودن این پیش‌بینی را ثابت کرد. داعش هم‌اکنون در بخش قابل‌توجهی از مناطق صحرایی تحت سیطره ائتلاف آمریکا و شبه‌نظامیان کرد، عملا شبکه‌های پیشین را بازسازی کرده و حتی به مواضع دشمنان خود حمله می‌کند.
خبرنگار شبکه بی‌بی‌سی عربی چندی پیش با انتشار گزارشی جنجالی از این مناطق گفت: گروه‌های مسلح کرد مدعی هستند نیرو و تجهیزات کامل برای سیطره بر تمام نقاط صحرا را در اختیار ندارند. از سوی دیگر، نیروهای آمریکایی نیز صرفا در مناطق نفتی سوریه حضور داشته و هیچ مسئولیتی در قبال حفظ امنیت مناطق صحرایی نمی‌پذیرند. به این ترتیب، می‌توان گفت زمینه لازم برای ازسرگیری فعالیت‌های داعش در این مناطق از اواخر سال2019 مهیا شده است. جالب آنکه بر اساس این گزارش، منابع مالی داعش از طریق برخی «شبکه‌های مالی غیرقانونی» در کشورهای عربی خلیج‌فارس و همچنین «دریافت زکات» از ساکنین محلی تامین می‌شود.
روزنامه العربی الجدید نیز در گزارش خود با اشاره به این موضوع، دلایل اصلی بازگشت داعش در سوریه را «بحران کرونا» و «جنگ قدرت» عنوان کرده است. در این گزارش آمده: بحران کرونا توان دولت‌ها و نیروهای نظامی را بیش از آنچه تصور می‌شد درگیر خود کرده است. از سوی دیگر، تمرکز نیروهای نظامی مستقر در سوریه بر مناطق ادلب و جولان باعث شده پس از 5سال، فضای امنی بی‌سابقه در اختیار فرماندهان بازمانده از داعش برای بازگشت به مناطق صحرایی دیرالزور و شرق فرات قرار داده شود؛ مناطقی که فعلا هیچ نیرویی تمایل به اعمال سیطره خود بر آن ندارد. تمام اینها در حالی است که به‌گفته دیده‌بان حقوق بشر سوریه، احتمال توسعه حوزه نفوذ داعش به حاشیه حماه، حلب و بخش‌های جنوبی رقه در سال میلادی جدید نیز وجود دارد.
اگر بخواهیم ابعاد فعالیت‌های جدید داعش در سوریه را بهتر درک کنیم، باید به عملیات‌های این گروه تروریستی در سال گذشته و البته نتایج آن نگاهی داشته باشیم. براساس آماری که هفته قبل توسط دیده‌بان حقوق بشر سوریه منتشر شد، داعش در سال2020 «بیش از 480عملیات تروریستی» انجام داده است. این عملیات‌ها شامل بمبگذاری، کمین، ترور و حمله مستقیم می‌شود که بخش عمده آن نیز در دیرالزور، حسکه، رقه و جنوب منبج در شرق فرات صورت گرفته است. همچنین در اثر این حملات، بیش از 300نیروی نظامی (عمدتا نیروهای کرد و ارتش سوریه) و 86غیرنظامی جان باخته‌اند. در جریان یکی از مهم‌ترین حملات یادشده در پاییز سال2020، داعش موفق شد با کارگذاری بمب کنارجاده‌ای، کاروان حامل ژنرال ویادژیسلاو گلادیخ، فرمانده نظامی روسیه را مورد هدف قرار داده و او را به قتل برساند.
بثینه شعبان، مشاور رئیس‌جمهور سوریه چندی پیش در مصاحبه با شبکه المیادین ضمن ابراز نگرانی از این موضوع گفت: آمریکا از یک‌سو اجازه پیشروی ارتش سوریه و متحدان این کشور در شرق فرات را نمی‌دهد و از سوی دیگر، هیچ اقدام مؤثری برای جلوگیری از بازگشت داعش نیز انجام نداده است. به‌گفته شعبان، با تداوم وضعیت فعلی در مناطق صحرایی، احتمال ازسرگیری حملات تروریستی داعش در تمامی استان‌های سوریه تقویت می‌شود. این در حالی است که با پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، هیچ چشم‌اندازی برای خروج قریب‌الوقوع نیروهای این کشور از خاک سوریه وجود ندارد. از سوی دیگر باید توجه داشت که خطر بازگشت داعش تنها محدود به مناطق صحرایی دورافتاده نمی‌شود و بافت انسانی برخی گروه‌های مخالف دولت اسد را نیز دربر می‌گیرد. روزنامه العربی الجدید در این‌باره می‌نویسد: در پی تداوم فشارها و کاهش حمایت‌های مالی خارجی، بسیاری از گروه‌های معارضین در جنوب سوریه و استان ادلب با بحران‌های اساسی روبه‌رو هستند؛ این بحران‌ها می‌تواند فرصتی برای داعش به‌منظور جذب نیروهای سرخورده از نبردهای فرسایشی در جنوب و شمال سوریه باشد.
پیروزی عراق علیه داعش
برخلاف آنچه در سوریه می‌گذرد، مجموعه نیروهای امنیتی عراق، شامل ارتش این کشور، حشد شعبی و سازمان مبارزه با تروریسم به همراه ائتلاف مبارزه با داعش توانسته‌اند در سال میلادی گذشته ضربات مهمی را به پیکره سازمانی و میدانی داعش وارد کنند. به گزارش خبرگزاری العراقیه، این موفقیت شامل استراتژی جامع دولت عراق برای بازگشت امنیت به این کشور و مبارزه با تروریسم است. «تقویت شبکه اطلاعاتی در مناطق دورافتاده، نیروی نظامی همواره‌آماده برای اجرای عملیات، استفاده مؤثر از بازجویی‌های اطلاعاتی و حملات هوایی مداوم» ازجمله مهم‌ترین ارکان این استراتژی برای شکست داعش بوده است. روشن است که وجود نیروهای حشد شعبی، نقش مهمی در موفقیت این برنامه برای جلوگیری از تکرار وضعیت سوریه در عراق داشته است؛ نیرویی که مشابه آن در ساختار امنیتی سوریه دیده نمی‌شود.
به‌نوشته روزنامه العربی الجدید، بخش عمده محورهای عملیاتی نیروهای عراق برای مبارزه با داعش در مناطق صحرایی هم‌مرز سوریه و همچنین استان موصل متمرکز است. با وجود اعلام آمادگی دولت عراق برای همکاری‌های اطلاعاتی و عملیاتی با شبه‌نظامیان کرد در این مناطق، تاکنون پاسخ روشنی از طرف مقابل دریافت نشده است. احمد النعیمی، کارشناس امور امنیتی در این‌باره به العربی الجدید می‌گوید: بافت صحرایی میان سوریه و عراق با وجود خطوط مرزی از یکدیگر تفکیک‌ناپذیر است و بدون همکاری مؤثر میان نیروهای دولتی 2کشور، پیروزی نهایی علیه داعش حاصل نخواهد شد. با وجود این ائتلاف آمریکا و کردها تمایل جدی برای همکاری با دولت عراق در این زمینه از خود نشان نداده‌اند. این کارشناس امور امنیتی همچنین معتقد است بدون مهار داعش در خاک سوریه، همواره امکان ازسرگیری فعالیت‌های این گروه تروریستی در خاک عراق وجود دارد.
داعش در سال2014 با تصرف بیش از 40درصد از اراضی سوریه و عراق خلافت جعلی خود را اعلام کرد؛ خلافتی جعلی که به‌طور عمده در مناطق صحرایی غیرقابل دسترس برپا شده بود. اگرچه با گذشت زمان و شکل‌گیری ائتلاف‌های نظامی، اکثریت مطلق این مناطق از دست داعش آزاد شده، اما سایه بازگشت این گروه همچون تهدیدی دائم بر سر سوریه و عراق سنگینی می‌کند.
