چالش‌های پیش‌روی جهان در سال 2021

ادامه همه‌گیری کرونا

ویروس کرونا در سال 2020 دنیا را زیرورو کرد. تقریبا تمام کشورها دوره‌های مختلف قرنطینه را تجربه کردند و فعالیت مردم برای مدت‌ها تعطیل شد؛ تعداد کشته‌ها در سراسر جهان تاکنون از مرز 1.7 میلیون نفر هم گذشته و هر‌گونه روند بهبود وضعیت اقتصادی احتمالا طولانی، غیرقابل اطمینان و همراه با ریسک خواهد بود. شاید جهان هرگز به حالت عادی قبل از همه‌گیری باز‌نگردد.

خبر خوب این است که تاکنون دو واکسن بسیار مؤثر مورد تأیید قرار گرفته‌اند و واکسن‌های دیگری نیز در راه هستند. اما توزیع واکسن‌ها به صورت گسترده، کارآمد و عادلانه ماه‌ها به طول خواهد انجامید و چالش‌های مهم لجستیکی ایجاد خواهد کرد و در این میان اقدامات غلط تقریبا اجتناب‌ناپذیر است.

موضوع واکسن می‌تواند بین آن دسته از کشورهایی که دسترسی به واکسن دارند و آنهایی که هنوز چنین امکانی ندارند، شکاف‌ها و تنش‌هایی ایجاد کند. انتظارات زیادی از «کواکس» (اتحاد بین‌المللی برای تولید و ارسال واکسن) وجود دارد. اما اگر کشورها واکسن‌های اضافی خود را ذخیره کنند یا از واکسن‌هایی که در اختیار دارند بی‌خردانه استفاده کنند، مشکل ایجاد خواهد شد.

هند و آفریقای جنوبی به دلایلی که احتمالا به منابع انسانی با منافع تجاری ارتباط داشته باشد، تلاش می‌کنند تا مانع از ایجاد مالکیت معنوی برای واکسن ویروس کرونا و دیگر داروهای مرتبط با این بیماری شوند. در این میان منتقدان نگران هستند که چنین اقدامی ممکن است انگیزه‌های کشف واکسن‌ها و درمان‌های دیگر در آینده را کاهش دهد. در همین حال، سؤالاتی درباره مدت ماندگاری مصونیت از ابتلا به ویروس کرونا یا زمان پایان واکسیناسیون همچنان باقی مانده است. آیا ممکن است شخصی که واکسینه شده است، ویروس را در بدنش نگهداری کند و سپس دیگران را آلوده کند یا خیر و اینکه آیا ویروس باز هم می‌تواند جهش پیدا کند یا خیر؟

در نتیجه، اقداماتی مانند استفاده از ماسک، فاصله‌گذاری اجتماعی، آزمایش و ردیابی تماس‌ها همچنان نقش اصلی را در مبارزه با شیوع ویروس کرونا در تمام روزهای سال 2021 و حتی شاید بعد از آن ایفا خواهد کرد.

آغاز  ریاست‌جمهوری بایدن

مراقب آنچه می‌خواهید، باشید. ممکن است با آغاز ریاست‌جمهوری «جو بایدن» به عنوان چهل‌وششمین رئیس‌جمهور آمریکا افراد خوش‌بین چنین جمله‌ای را به اطرافیان خود بگویند. بایدن یک سیاست خارجی آشفته و پرونده‌هایی بی‌شمار از اقداماتی که بلافاصله باید انجام دهد از «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری کنونی ایالات متحده به ارث می‌برد. در کنار این چالش‌ها مجموعه‌ای از مشکلات و چالش‌ها در داخل و تبعات همه‌گیری کرونا را هم باید اضافه کرد. به این ترتیب نباید در ابتدا چندان هم خوش‌بین باشیم. بایدن می‌خواهد با تجدیدنظر درباره توافق‌نامه آب‌وهوایی پاریس و بازگشت به سازمان بهداشت جهانی به‌سرعت به سمت تغییر سیاست دونالد ترامپ حرکت کند.

بایدن هم‌زمان با رایزنی درباره اعضای دولت خود و پیشرفت‌هایی که در این زمینه ایجاد شده امیدوار است قبل از آغاز رسمی کار خود در بیستم ژانویه 2012، جو ملتهب میان ایالات متحده و چین را تا حدی تلطیف کند تا شرایط برای پایان‌دادن به جنگ تجاری مهیا شود.

با این حال تمام تحولات ممکن است آن‌گونه که بایدن می‌خواهد پیش نرود. بایدن در روزهای ابتدایی حضور خود در کاخ سفید باید موضع خود در قبال پرونده هسته‌ای ایران، آزمایش‌های احتمالی موشکی یا هسته‌ای کره ‌شمالی و هک گسترده در سیستم‌های دولتی و شرکت‌های آمریکایی از سوی هکرهای مرتبط با حکومت روسیه را مشخص کند. سیاست‌های سخت‌گیرانه ترامپ در چهار سال اخیر برخی اهرم‌های فشار را در اختیار بایدن قرار می‌دهد.

بایدن برای اینکه میدان مانور بیشتری داشته باشد باید امیدوار باشد تا دموکرات‌ها در انتخابات دور دوم سنا در ایالت جورجیا به پیروزی برسند که با توجه به سابقه این ایالت و نظرسنجی‌ها، حداقل یک کرسی را رقبای جمهوری‌خواه کسب خواهند کرد و در این صورت اکثریت مجلس سنا همچنان در دست جمهوری‌خواهان قرار خواهد داشت. در صورت پیروزی حداقل یک جمهوری‌خواه در انتخابات ششم ژانویه در جورجیا، بایدن اولین رئیس‌جمهور از زمان جورج بوش پدر و اولین رئیس‌جمهور دموکرات از زمان «گروور کلیولند» خواهد بود که در حالی وارد کاخ سفید می‌شود که حزب او کنترل هر دو مجلس کنگره را در دست ندارد. در مجموع می‌توان گفت بایدن در موقعیتی غیرقابل حسادت نشسته است: انتظارات زیادی از او می‌رود در حالی که توانایی‌هایش محدود است.

چالش چین

عدم ارائه اطلاعات دقیق درباره چین و در ابهام نگه‌داشتن جهان از آنچه در درون این کشور می‌گذرد شعار مهم «دنگ شیائوپینگ» رهبر پیشین چین در حوزه سیاست خارجی بود. «شی جینپینگ» رئیس‌جمهوری فعلی، کم و بیش همین رویکرد را در پیش گرفته است.

چین در سال 2020 در حوزه سیاست خارجی بی‌پرواتر و ماجراجوتر شد. پس از آنکه استرالیا خواستار تحقیق مستقل درباره ریشه ویروس کرونا و منشأ احتمالی آزمایشگاهی آن شد، چین تهدید کرد که سیاست مجازات اقتصادی استرالیا را در پیش خواهد گرفت، با تحریک هند باعث بروز درگیری نظامی با این کشور در مناطق مرزی جنوب غربی خود شد، پیمان امنیت ملی در هنگ‌کنگ را نقض کرد و به سرکوب دموکراسی‌خواهان در این منطقه پرداخت و بارها به تهدید تایوان پرداخت تا مانع از تقویت روابط این کشور با ایالات ‌متحده شود.

واکنش‌های جهانی به این تحولات همراه با نگرانی بود. روشن است که چین به دنبال سلطه و نفوذ بیشتر بر سیاست‌های جهانی است. اکنون سؤال این است که آیا چین این نگرانی‌ها را درک می‌کند و یک مسیر همکاری با جامعه بین‌الملل ترسیم می‌کند؟ به‌خصوص اکنون که با رئیس‌جمهور جدیدی در ایالات متحده روبه‌رو خواهد شد. بایدن وعده مقابله با افزایش نفوذ و سلطه چین را داده است. اقتصاد چین نسبت به دیگر کشورهای جهان بهتر توانست بحران کرونا را مدیریت کند و انتظار می‌رود رشد اقتصادی این کشور در سال 2021 ادامه یابد.

به نظر می‌رسد چین به این نتیجه رسیده که در رقابت خود با غرب برنده است. بنابراین چین به جای جدی‌گرفتن هشدارها از سوی مقامات آمریکایی برای جداسازی دو اقتصاد اول جهان، گام‌های جداشدن از غرب را با شرایط و خواسته‌های خود می‌پیماید. به قول معروف، هرگز اسب برنده را عوض نکنید. بنابراین باید انتظار داشته باشیم در ماه‌های آینده تنش‌ها و رقابت‌های احتمالی میان دو طرف بیش از گذشته افزایش یابد.

زوال دموکراسی

دموکراسی در معرض تهدید است. بنیاد «فریدم هاوس» گزارش داده که حقوق سیاسی و آزادی‌های مدنی، امسال و برای چهاردهمین سال متوالی در سراسر جهان افت کرده است. رهبران پوپولیست در کشورهایی مانند برزیل، مجارستان، فیلیپین، لهستان و ترکیه طیف وسیعی از سیاست‌ها را تصویب کرده‌اند که موجب تضعیف نهادهای دموکراتیک این کشورها شده است. پکن با تحمیل و اجرای قانون جدید امنیتی که مانع از هر‌گونه اعتراض می‌شود، جنبش دموکراسی‌خواهی در هنگ‌کنگ را سخت تحت فشار قرار داده است. شورای قانون‌گذاری به عنوان هیئت حاکمه هنگ‌کنگ، قرار است در سال 2021 انتخابات برگزار کند، اما دیگر هیچ قانون‌گذار طرفدار دموکراسی در این انتخابات حضور ندارد.برخی از نقاط روشن هم هنوز در جهان وجود دارد. بعد از ادعای پیروزی «الکساندر لوکاشنکو» رئیس‌جمهوری بلاروس در انتخابات جنجالی این کشور در ماه آگوست، بلاروسی‌ها به خیابان‌ها ریختند. در روزهای پایانی سال، گمانه‌زنی‌ها مبنی بر کاهش حمایت نیروهای امنیتی از لوکاشنکو منتشر شد و این خبر خوبی برای حامیان دموکراسی خواهد بود.

جو بایدن، رئیس‌جمهور آتی آمریکا، قول داده است که احترام به ارزش‌های دموکراتیک را در صدر برنامه‌های خود قرار دهد و بر همین اساس می‌خواهد میزبانی یک اجلاس جهانی برای احیای دموکراسی با هدف تجدید روح و هدف مشترک ملت‌های جهان آزاد برگزار کند. اما مسئله این است که ایالات متحده ممکن است دیگر بهترین پیام‌‌رسان برای دموکراسی در جهان نباشد. حملات طولانی‌مدت و مداوم ترامپ به مخالفان و رسانه‌ها، همراه با امتناع او از به‌رسمیت‌شناختن پیروزی بایدن، ادعاهای دروغش درباره تقلب گسترده در انتخابات، تلاش برای ترغیب مقامات ایالتی برای لغو انتخابات و امتناع اکثر مقام‌های برجسته حزب جمهوری‌خواه از انتقاد از رفتار او، نشان می‌دهد که هنجارهای دموکراتیک در قدیمی‌ترین دموکراسی جهان فرسایش یافته است. وقتی بایدن خواستار احیای مجدد ارزش‌های دموکراتیک در سراسر جهان شده، ممکن است این پاسخ را بشنود: «اگر می‌توانی اول کشورت را شفا بده».