ساخت پالایشگاه ضروری‌تر است یا پتروپالایشگاه؟
مطالعات بازار آینده فراورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی نفتی و مزایای پتروپالایشگاه‌ها نسبت به پالایشگاه موجب شده که بسیاری پروژه‌های چند ساله اخیر دنیا به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها پیش بروند. از مزایای پتروپالایشگاه‌ها می توان به کاهش هزینه‌های جاری به علت ادغام واحدها و تبادل جریان‌های انرژی و مواد، افزایش حاشیه سود در واحد بشکه از ۷ دلار به بیش از ۱۵ دلار و امکان شکل‌گیری واحدهای شیمیایی در زیرمجموعه پتروپالایشگاه‌ها برای تکمیل زنجیره ارزش اشاره کرد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایسنا، به اعتقاد کارشناسان، خام فروشی نفت ساده‌ترین راهکار کسب درآمد از این سرمایه خدادادی است که در ازای سادگی مضراتی را برای کشور به همراه دارد. بودجه جاری کشور را وابسته می‌کند، به راحتی تحریم‌پذیر است و از همه مهم‌تر کشور را از عواید تولید فراورده‌های با ارزش نفتی محروم می‌کند.
در مقابل رویکرد توسعه ظرفیت پالایشی بجای خام‌فروشی موجب رونق صنایع مرتبط آن می‌شود، اشتغالزایی‌های مستقیم و غیر مستقیم به همراه می‌آورد، نقدینگی را به سمت تولید هدایت می‌کند و همچینین به علت معاملات خرد و متنوع امکان فروش و بازاریابی آن چه در شرایط تحریم و غیر تحریم راحت‌تر از نفت خام وجود دارد.
به‌طور کلی فراورده‌های اصلی یک پالایشگاه نفت شامل گاز مایع، بنزین، گازوئیل و نفت کوره می‌شود. این نسل از پالایشگاه‌ها قدمت بالایی داشته و کم کم جای خود را به پتروپالایشگاه می‌دهند. در یک پتروپالایشگاه بخشی از نفت خام ورودی بجای تولید سوخت به مواد شیمیایی پایه تبدیل می‌شود. از این‌رو به‌عنوان مثال بجای تولید گاز مایع و بنزین، با احداث واحدهای اولفین و آروماتیک می‌توان این مواد را که ابتدای زنجیره ارزش مواد شیمیایی هستند را تولید کرد.
نگاهی به تغییرات سرانه مصرف شیمیایی در کشورهای دنیا و همچنین تغییر سوخت وسایل نقلیه نشان می‌دهد رویکرد تغییر از پالایشگاه به پتروپالایشگاه کاملاً استراتژیک و آینده‌بینانه است. با افزایش جمعیت کره زمین و تغییر سبک زندگی افراد به خصوص در کشورهای توسعه یافته، مصرف مواد شیمیایی مشتقات نفتی روند کاملاً رو به رشدی دارد. اما از سوی دیگر با پیشرفت فناوری وسایل نقلیه و ملاحظات محیط زیستی، سوخت خودروها در حال تبدیل شدن به سوخت‌های پاک است.
در این میان با توجه به مطالعات ارائه شده در کنگره جهانی پالایشگاه و پتروشیمی تقاضای بنزین و نفت کوره در سال‌های آینده با کاهش قابل توجهی در اروپا و شمال آمریکا مواجه خواهند بود اما در کشورهای غرب آسیا و آفریقا همچنان با افزایش تقاضا روبرو هستند.
در نمودار زیر که توسط وبسایت معتبر IHS ارائه شده‌است پیش‌بینی تقاضای رشد تقاضای فراورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی مقایسه شده است. همانطور که مشخص است از سال ۲۰۳۰ رشد تقاضای محصولات پالایشی ثابت و از سال ۲۰۴۰ به بعد با روند کاهشی مواجه خواهد شد. درحالیکه رشد تقاضای محصولات پتروشیمیایی همواره روند صعودی دارد. گواه دیگری براین ادعا، نمودار شکل ۲ است که روند تولید و تقاضای مواد پایین‌دست پتروشیمی است که توسط موسسه iea ارائه شده است. همانطور که در این نمودار مشخص است تقاضای مواد پایین‌دست پتروشیمیایی تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۵۰ درصد رشد خواهد کرد به‌طوریکه همواره فاصله تقاضا از تولید در حال بیشتر شدن است و تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۲۵ درصد مقدار تولید خواهد بود.
شکل ۱: مقایسه پیش‌بینی روند تقاضای محصولات پالایشی و پتروشیمیایی تا سال ۲۰۴۰
پیش‌بینی روند تولید و تقاضای مواد پایین‌دست پتروشیمیایی تا سال ۲۰۵۰
مطالعات بازار آینده فراورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی نفتی و همچنین مزایای پتروپالایشگاه‌ها نسبت به پالایشگاه موجب شده‌است که بسیاری پروژه‌های چندساله اخیر دنیا به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها پیش بروند. از دیگر مزایای پتروپالایشگاه‌ها کاهش هزینه‌های جاری به علت ادغام واحدها و تبادل جریان‌های انرژی و مواد، افزایش حاشیه سود در واحد بشکه از ۷ دلار به بیش از ۱۵ دلار و امکان شکل‌گیری واحدهای شیمیایی در زیرمجموعه پتروپالایشگاه‌ها برای تکمیل زنجیره ارزش است. علاوه براین ادغام واحدهای پالایشی و پتروشیمیایی موجب مدیریت واحد آن‌ها نیز می‌شود که خود نقش مهمی در افزایش بازدهی آن‌ها دارد.
لزوم حرکت طرح‌های پالایشی جدید کشور به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها
منافع گفته شده برای پتروپالایشگاه و همچنین موقعیت کشور ایران از جهت برخورداری از خوراک نفت، دسترسی به کریدورهای مهم جهان، بازار داخل و بازار کشورهای منطقه فرصت بسیار خوبی برای آن است که با احداث طرح‌های پتروپالایشی از عواید آن بهره‌مند شود.
دو مولفه مهم در این زمینه تکنولوژی و تامین مالی این طرح‌ها است. از لحاظ تکنولوژی کلیه واحدهایی که در یک پتروپالایشگاه وجود دارند از قبیل فرایندهای تصفیه برش‌های نفتی، واحدهای کراکر بخار، واحدهای آروماتیک و واحدهای شکست کاتالیستی مشابه آن‌ها در پتروشیمی‌ها یا پالایشگاه‌های کشور وجود دارند اما به صورت پتروپالایشگاه نیستند. علاوه براین دانش فنی یا لایسنس بسیاری از این طرح‌ها نیز حتی در زمان‌های تحریم توسط بعضی از پالایشگاه‌های داخلی از جمله اراک، اصفهان و طرح‌هایی مثل آناهیتا و بهمن گنو خریداری شده‌است.
از بعد تامین مالی نیز قانونی که اخیراً در مجلس شورای اسلامی تصویب شده است به طرح‌های پتروپالایشی که مجوز احداث گرفته‌اند در سال اول بهره‌برداری خوراک رایگان می‌دهد که موجب بازگشت مجموع هزینه سرمایه در همان سال اول می‌شود که خود نقش مهمی در افزایش جذابیت و نرخ بازده داخلی طرح‌ها دارد.
از این‌رو انتظار می‌رود جذابیت‌های احداث پتروپالایشگاه به دلیل حاشیه سود بالا و همچنین قانون مجلس برای تخصیص خوراک رایگان در سال اول بتواند به جذب نقدینگی مردمی و خصوصی از طریق ابزارهایی مانند سهام و فروش اوراق کمک شایانی بکند تا مسئله تامین مالی طرح‌ها نیز حل شود. این مهم نیازمند سیاست‌گذاری‌های وزارت نفت برای سوق دادن طرح‌های پالایشی جدید به سمت پتروپالایشگاه و همچنین کمک سایر نهادهای اقتصادی کشور برای تسهیل سرمایه‌گذاری در اینگونه طرح‌ها است.
