تأثیر ویروس کرونا بر فقر جهانی

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، براساس برخی پیش‌بینی‌های جدید، فقر مطلق جهانی (سهم جمعیتی که در روز با کمتر از یک دلار و ۹۰ سنت زندگی می‌کنند) از 8.2 درصد در سال ۲۰۱۹ به 8.6 درصد در سال ۲۰۲۰ یا از ۶۳۲ میلیون نفر به ۶۵۵ میلیون نفر افزایش می‌یابد. این میزان را می‌توان با کاهش ارقام پیش‌بینی‌شده از 8.1 درصد به 7.8 درصد در مدت مشابه سال قبل که در مطالعات موسوم به «چشم‌انداز اقتصاد جهانی» آمده بود، مقایسه کرد. سایر برآوردها به تفاوت از دامنه تأثیرگذاری کووید ۱۹ بر فقر مطلق ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ حکایت کرده‌اند. در اینجا مثال‌ها و مصادیقی از پیش‌بینی‌های متعدد و گاه متفاوت درخصوص ابعاد فقر جهانی پس از همه‌گیری کرونا ارائه می‌شود. نخست باید توجه داشت که جنبه‌هایی که ویروس بیشترین ضایعه را ایجاد کرده است در درجه اول به دو عامل بستگی دارند: اول تأثیر ویروس بر فعالیت اقتصادی و دوم تعداد افرادی که نزدیک به خط فقر بین‌المللی زندگی می‌کنند.

پروژه‌های صندوق بین‌المللی پول در اقتصادهای پیشرفته در سال ۲۰۲۰ حدود شش درصد کوچک شده‌اند. در همان حال بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه یک درصد کوچک شده‌اند. در همان حال که تعداد بیشتری از مردم در محدوده نزدیک به خط فقر بین‌المللی زندگی می‌کنند، کشورهای در‌حال‌توسعه، کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط با بیشترین عواقب، از نظر فقر شدید رنج می‌برند.‌ اگرچه در بهار امسال منطقه جنوب صحرای آفریقا از نظر بهداشتی از ویروس آسیب کمتری دید؛ اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که این منطقه از لحاظ افزایش فقر مطلق سخت‌ترین ضربه را متحمل می‌شود. پیش‌بینی می‌شود در جنوب صحرای آفریقا ۲۳ میلیون نفر از مردم و در آسیای جنوبی ۱۶ میلیون نفر تحت فشار فقر باشند. در سطح کشورها، تخمین زده می‌شود سه کشور دارای بیشترین تغییر در تعداد فقرا، هندوستان (۱۲ میلیون نفر)، نیجریه (پنج میلیون نفر) و جمهوری دموکراتیک کنگو (دو میلیون نفر) باشند. در کشوری مانند اندونزی پیش‌بینی شده که بیش از یک میلیون نفر به دلیل پیامدهای کووید ۱۹ در فقر شدید غوطه‌ور شوند. انتظار می‌رود که در آمریکای لاتین و کارائیب، شرق آسیا و اقیانوس آرام و خاورمیانه و شمال آفریقا حداقل ۱۰ میلیون نفر با معیشت روزانه کمتر از پنج‌ دلار و نیم دلار زندگی کنند. تحقیقات جدید منتشرشده توسط مؤسسه جهانی پژوهش توسعه اقتصادی دانشگاه ملل متحد UNU-WIDER هشدار می‌دهد که آسیب‌های اقتصادی ناشی از همه‌گیری جهانی کرونا می‌تواند فقر جهانی را تا حدود نیم‌میلیارد نفر یعنی هشت درصد از کل جمعیت بشر افزایش دهد. این نخستین باری است که فقر در 30 سال گذشته یعنی از سال ۱۹۹۰ به بعد در سطح جهانی در این حد افزایش می‌یابد. اندی سامنر و ادواردو اورتیز جوآرز از کالج کینگ لندن و کریس هوی از دانشگاه ملی استرالیا، در مطالعه خود دریافتند که عقب‌گردی در این ابعاد می‌تواند یک دهه پیشرفت در کاهش فقر را در سطح جهانی معکوس کند. این مطالعه نشان می‌دهد تحقق برنامه ۲۰۳۰ و به‌ویژه اهداف «توسعه پایدار جهانی بدون فقر و گرسنگی صفر»، در معرض تهدید قابل توجهی است. به نظر «کونال سن»، مدیر مؤسسه مزبور، نیاز فوری ما آن است که آژانس‌های توسعه، دولت‌های ملی، جامعه مدنی و بخش خصوصی را در یک تلاش جهانی برای حمایت از معیشت و زندگی فقیرترین فقیران ممالک جنوب گرد هم آوریم. نتایج تحقیق نگرانی جوامع آسیب‌پذیر در سراسر جهان را برانگیخته است. این نتایج نیز توسط مؤسسه بین‌المللی «اکسفام Oxfam» در فراخوان خود به رهبران جهان برای اجرای «برنامه نجات اقتصادی برای همه، حفظ کشورها و جوامع فقیر» پیش از جلسات اصلی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول و وزیران دارایی گروه ۲۰ در نیمه اول ماه آوریل مورد استناد قرار گرفت. اکسفام از رهبران جهان می‌خواهد درباره بسته نجات اضطراری دوونیم تریلیون دلاری از طریق انصراف فوری یا به‌تعویق‌انداختن یک تریلیون دلار بازپرداخت بدهی، افزایش یک‌تریلیون‌دلاری در حقوق ویژه صندوق بین‌المللی پول (ذخایر مالی بین‌المللی) و پرداخت ۵۰۰ میلیارد دلار کمک اضافی توافق کنند. «مؤسسه جهانی پژوهش توسعه اقتصادی دانشگاه ملل متحد» در گزارش مالی خود براساس سناریویی که در آن مصرف سرانه ۲۰ درصد کاهش می‌یابد، از افزایش ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیون نفری فقر جهانی حکایت می‌کند. مطالعه همچنین افزایش فقر را برای کوچک‌ترشدن 10 درصدی و پنج درصدی اقتصاد برآورد می‌کند و اثرات فقر را بر حسب منطقه و در سطح جهانی نشان می‌دهد.

اندی سامنر، استاد توسعه بین‌المللی در کالج کینگ لندن و یک عضو ارشد پژوهشی میهمان در این مؤسسه، درباره این تحقیق می‌گوید: «ما از مقیاس گسترده سونامی فقر بالقوه که می‌تواند از کووید ۱۹ در کشورهای در‌حال‌توسعه تبعیت کند؛ شگفت‌زده شدیم. یافته‌های ما به اهمیت گسترش چشمگیر شبکه‌های رفاه اجتماعی در کشورهای درحال‌توسعه در اسرع وقت و به‌طور گسترده‌تر توجه بیشتر به تأثیر کووید ۱۹ بر کشورهای د‌رحال‌توسعه و نحوه کمک جامعه بین‌المللی اشاره می‌کند». ‌در این مطالعه تخمین‌هایی از تأثیر احتمالی اقتصادی کوتاه‌مدت کووید ۱۹ بر فقر پولی جهانی به‌واسطه کوچک‌ترشدن سرانه درآمد یا مصرف خانوار ارائه شده است. تخمین‌ها براساس سه سناریو است: انقباض جهانی کم، متوسط و زیاد به ترتیب در حد پنج، ۱۰ و ۲۰ درصد در درآمد یا مصرف سرانه. پژوهشگران تأثیر هریک از این سناریوها را بر مبنای فقر با استفاده شاخص‌های بین‌المللی فقر در محدوده‌های با درآمد روزانه 1.90 دلار آمریکا، 3.20 دلار آمریکا و 5.50 دلار محاسبه می‌کنند. برآوردها گویای آن است که کووید ۱۹ چالشی واقعی را در هدف پایان‌بخشیدن به فقر در اهداف توسعه پایدار تا سال ۲۰۳۰ ایجاد می‌کند؛ زیرا برای نخستین‌بار پس از سال ۱۹۹۰‌ با توجه به خط فقر چنین افزایشی توانست یک روند تقریبا معکوس را در پیشرفت 10ساله کاهش فقر نشان دهد.‌ در بعضی از مناطق اثرات منفی می‌تواند منجر به نوعی جهت‌گیری در سطح فقر، مانند آنچه ۳۰ سال پیش ثبت شده است، شود. براساس یک سناریوی بدبینانه با کاهش درآمدی یا کاهش مصرف سرانه تا ۲۰ درصد، تعداد افرادی که در فقر زندگی می‌کنند نسبت به آخرین آمار رسمی ثبت‌شده برای سال ۲۰۱۸، ممکن است بین ۴۲۰ تا ۵۸۰ میلیون نفر افزایش یابد. «هامی خاراس» و «کریستوفر همل» در مطلبی با اشاره به «چشم‌انداز اقتصاد جهانی» صندوق بین‌المللی پول، برآوردشان پس از کووید۱۹ آن است که میزان فقر با درجه شدید در جهان امسال در حدود ۵۰ میلیون نفر است که در مقایسه با پیش‌بینی اولیه برای سال ۲۰۲۰ و ۴۰ میلیون نفر تخمین در سال ۲۰۱۹ افزایشی را نشان می‌دهد. پیش‌بینی ۵۰ میلیون نفر درست در میانه محدوده پیش‌بینی‌شده توسط تیمی از اقتصاددانان بانک جهانی در ماه آوریل بود. کارشناسان بانک جهانی در ماه آوریل محدوده‌ای بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون نفر را برای فقیرترین افراد برآورد کرده بودند. اما کارشناسان بانک جهانی در ماه ژوئن، برخی بازنگری‌ها را در برآوردهای ماه آوریل خود در ارتباط با دامنه فقر مطلق (که در آن ماه بین۴۰ تا ۶۰ میلیون نفر پیش‌بینی شده بود) به عمل آوردند؛ با این استدلال که از آن زمان، مرکز همه‌گیری از اروپا و آمریکای شمالی به کشورهای جنوب منتقل شده است. این امر احتمالا موجب افزایش تعداد جان‌باختگان در کشورهای با درآمد کم و متوسط، قرنطینه طولانی‌تر و افزایش هزینه‌های اقتصادی همه‌گیری می‌شود. آنها پیش‌بینی‌های خود را بر مبنای دو سناریو استوار کرده‌‌اند: سناریوی پایه و سناریوی نزولی. فرض سناریوی پایه آن است که همه‌گیری کرونا در سطحی مشابه اواخر بهار ابقا می‌شود و فعالیت‌ها در اواخر سال جاری میلادی بهبود می‌یابند. درحالی‌که در سناریوی نزولی فرض آن است که گسترش بیماری طولانی‌تر از حد انتظار خواهد بود و دولت‌ها ناگزیر از حفظ یا احیای اقدامات قرنطینه‌ای خواهند شد. در صورت تحقق سناریوی نزولی، شرکت‌ها و مؤسسات تجاری آسیب‌پذیر از بازارها خارج خواهند شد؛ خانوارهای آسیب‌پذیر به‌شدت میزان مصرف خود را کاهش خواهند داد و کشورهای متعدد با درآمد پایین و متوسط فشارهای مالی بیشتری را تجربه خواهند کرد. در سناریوی پایه، روند کوچک‌شدن رشد جهانی در سال ۲۰۲۰ در حدود پنج درصد برآورد می‌شود. درحالی‌که در سناریوی نزولی روند مذکور معادل هشت درصد است. براساس سناریوی پایه، ۷۱ میلیون نفر به فقر مطلق (درآمد روزانه یک دلار و ۹۰ سنت) سوق داده می‌شوند. در سناریوی نزولی، این میزان به صد میلیون نفر افزایش می‌یابد. به این ترتیب این تعداد به مراتب کمتر از تخمین‌هایی است که در یک سناریو توسط سامنر و گروه نویسندگان همکارش مطرح شده است. آنها اعتقاد داشتند فقر می‌تواند از ۴۲۰ میلیون نفر به ۵۸۰ میلیون نفر افزایش یابد. در تحلیل نهایی تمامی این تخمین‌ها عدم قطعیت بالایی دارند؛ با‌این حال کووید ۱۹ هم به اقتصادهای نسبتا پیشرفته حمله کرده که در آنها شمار مطلق فقرای شدید اندک است و هم اقتصادهای آسیب‌پذیر را هدف قرار داده است. شاید در صورت بررسی تأثیر کووید ۱۹ بر فقر براساس شاخص‌های ملی خط فقر ملی در هر کشور، شمار فقرا از ارقام پیش‌گفته به‌مراتب بیشتر شود. ما درباره چگونگی تأثیر قرنطینه بر توزیع درآمد و اینکه تلاش‌های کارآمد دولتی برای تقویت شبکه تأمین اجتماعی چگونه باید باشد اطلاعات به‌روزشده کمی داریم. به عنوان مثال کرونا ممکن است برای کشاورزان معیشتی که به شکل کاملی با فقر شدید مشخص می‌شوند در مقایسه با کارگران شهری که در برابر فقدان دستمزد آسیب‌پذیرند از ویژگی تخریبی کمتری برخوردار باشد؛ اگرچه شرایط اولیه زندگی در کارگران شهری بهتر باشد. با فرض پذیرش سناریوی صندوق بین‌المللی پول برای سال ۲۰۲۰ همه پیشرفت‌ها در کاهش فقر از زمان طرح اهداف توسعه پایدار در سپتامبر ۲۰۱۵ از میان رفته است. ما به دهه فعالیت فقرزدایی ملل متحد وارد می‌شویم. تنها 10 سال برای کاهش فقر وقت داریم. برای فهم بهتر دورنمای موجود باید بدانیم که سال ۲۰۲۰ اولین مقطع در قرن حاضر است که در آن شمار فقرا در حال افزایش است؛ واقعیتی که می‌تواند به فوریت دیده شود، آن است که در آن بخش از جهان دستخوش فقر، جبران عقب‌ماندگی‌های ناشی از بحران کرونا مستلزم جد و جهدی بیشتر و تلاشی مضاعف در سطوح ملی و جهانی است.