تقلب در مقابله با آلودگی هوا
کاتالیست‌های تقلبی با یک‌سوم قیمت در بازار ایران فروخته می‌شوند تا میلیون‌ها ایرانی قربانی این سودجویی جدید شوند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، آلودگی هوا به‌زودی گریبان 45میـلیـون جمـعیت شهرنشین کشور را می‌گیرد و میلیون‌ها وسیله نقلیه نقش اصلی در آلوده‌تر کردن هوا را ایفا می‌کنند.
نهادهای ناظر با تعبیه قطعه «کاتالیست» برای خودروها تلاش دارند خروجی اگزوز وسایل نقلیه را برای آلودگی کمتر کنترل کنند، اما به‌تازگی 6تولیدکننده کاتالیست تقلبی در کشور شناسایی شده‌اند. این کلاهبرداری خطرناک طی بازرسی‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشف شد و مراتب برای تکمیل پرونده راهی دستگاه قضایی و سازمان بازرسی کل کشور شد.
بهزاد اشجعی، دبیر کمیته فنی صدور گواهینامه‌های زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست خبر از وجود کاتالیست‌های تقلبی در بازار داد و گفت: نخستین‌بار چند سال پیش در خطوط معاینه فنی تهران به کاتالیست‌هایی برخورد کردیم که فاقد الزامات آلایندگی بودند. پس از آن از تولیدکنندگان کاتالیست بازرسی صورت گرفت و در نمونه‌ها متوجه شدیم کاتالیست‌های تقلبی در حال افزایش در بازار هستند.
وظیفه کاتالیست
در موتور خودروهای بنزینی دستگاهی به‌نام کاتالیست وجود دارد که مسئولیت اصلی مقابله با آلودگی هوا را برعهده دارد. شرکت‌های خودروساز تا جایی که می‌توانند در چرخه احتراق تلاش می‌کنند با مدیریت فشار و دما خروجی سالم‌تری ایجاد کنند، اما برخی گازها از فرایند سوخت در موتور به هر ترتیب باقی می‌مانند که باید وسیله‌ای برای کنترل آن وجود داشته باشد. بدین‌ترتیب آلاینده‌های خروجی موتور در کاتالیست به دام می‌افتند و جذب می‌شوند. مکانیسم دستگاه اینطور است که در مسیر اگزوز منفذی برای خروجی تعبیه می‌کنند و اطراف آن را با یک پوشش سرامیکی می‌پوشانند که مقدار اندکی فلزات گرانبها نظیر رادیوم پلاتین و پالادیوم دارد. این فلزات نقش واسطه را ایفا می‌کنند و طی واکنش شیمیایی، مواد سمی را جذب می‌کنند و گازهای بی‌خطر برای خروج را وارد اگزوز می‌کنند.
جزئیات پرونده
تاکنون 6تولیدکننده داخلی شناسایی شده‌اند که کاتالیست‌های تقلبی تولید و روانه بازار کرده‌اند و ممکن است تعداد این متخلفان افزایش یابد. کاتالیست‌های تقلبی در ظاهر هیچ تفاوتی با قطعه اصلی ندارند، اما داخل آنها از هرگونه بخش سرامیکی و مواد کاتالیزور خالی است. بدین‌ترتیب قطعه مهم کاتالیست به قطعه‌ای نمایشی تبدیل می‌شود. تولیدکنندگان قطعه تقلبی در شهرهای مشهد، قم و تهران شناسایی شده‌اند که این قطعه را 500 تا 600هزار تومان و به یک‌سوم قیمت قطعه اصلی می‌فروشند. پیگیری‌ها مشخص کرد که قیمت یک کاتالیست اصلی، 1.5میلیون تومان است، اما سودجویان با قیمت‌گذاری قطعه‌های تقلبی، زمینه روی آوردن مردم به این قطعات را بیشتر کرده‌اند.
آنگونه که اشجعی، دبیر کمیته فنی صدور گواهینامه‌های زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست خبر داده است، این قطعه توسط برخی تولیدکنندگان داخلی تولید و عمدتا وارد بازار قطعات یدکی می‌شود؛ زیرا اگر به چرخه تولیدکنندگان خودرو برود، به‌راحتی قابل پایش، شناسایی و پیگرد قضایی است. از آنجا که قیمت پایینی هم دارد، مردم برای خرید این کاتالیست‌ها رغبت فراوانی پیدا می‌کنند، اما هنگام تست در مراکز معاینه فنی متوجه این کلاهبرداری می‌شوند. در چنین شرایطی بیشترافراد یکی از این 2 راه را انتخاب می‌کنند؛ اول اینکه بروند و با چند برابر هزینه بیشتر کاتالیست درست بخرند که کمتر این اتفاق می‌افتد و دوم آنکه برای گرفتن معاینه فنی، کاتالیست اجاره‌ای تهیه کنند.
برنامه‌ریزی دقیق کلاهبرداران
کلاهبرداران کاتالیست‌های تقلبی حتی به چرخه بعد از فروش هم فکر کرده‌اند. آنگونه که اشجعی خبر داده است، اگر در خودروهای یورو4 به بعد کاتالیست خودرو خراب شود، چراغ چک پشت فرمان خودرو روشن می‌شود که برخی تعمیرکنند‌گان خودرو با دست یافتن به نسخه‌های پیشرفته دیاگ خودرو، می‌توانند این چراغ را برای همیشه خاموش کنند تا هیچ مشکلی متوجه خریدار کاتالیست تقلبی نشود. به همین راحتی دست‌کم یک‌سال چنین خودرویی می‌تواند در شهر تردد کند و هوا را به‌راحتی و چند برابر یک خودروی استاندارد آلوده کند. چرخه دیگری که در بازرسی‌های اخیر کشف شد، افرادی هستند که کاتالیست خودروی خود را یک میلیون تومان می‌فروشند و کاتالیست تقلبی خریداری می‌کنند. آنها احساس می‌کنند 500هزار تومان در این معامله سود برده‌اند؛ درحالی‌که قطعه جدید یک تکه فلز خالی و بی‌اثر است که خودرو را بارها آلاینده‌تر از گذشته می‌کند.
همیشه پای یک سایت در میان است
یکی از بهترین سامانه‌های فروش کاتالیست‌های تقلبی سایت‌های فروش اینترنتی معروفی است که هیچ نظارتی در آن بر تقلبی یا اصل بودن قطعه نمی‌شود. آنگونه که سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده است، هم مردم عادی آگهی کاتالیست‌های تقلبی را در سایت‌های دست دوم‌فروشی می‌گذارند و هم برخی دست‌دوم فروش‌ها، بدین‌ترتیب به همین راحتی دامنه یک کلاهبرداری محیط‌زیستی وسعت می‌گیرد. قیمت فلزات گرانبهای موجود در کاتالیست‌های واقعی نیز طی سال‌های اخیر به‌صورت نجومی افزایش یافته است؛ تا جایی که هم‌اکنون یک گرم پالادیوم 60میلیون تومان قیمت دارد یا یک گرم پلاتین پایه 50میلیون تومان شده است. البته میزان بسیار اندکی از این فلزات در کاتالیست‌ها به‌کار گرفته می‌شود و نباید فراموش کرد که هراندازه قیمت یک کاتالیست افزایش یابد، قرار است هزینه سلامت افراد جامعه نیز بیشتر شود و نهادهای نظارتی باید با هدف اولویت‌بخشی به حفظ سلامت شهروندان به موضوع مقابله با کاتالیست‌های تقلبی در مقابله با آلودگی هوا توجه جدی کنند.
کاتالیست‌ها با آلودگی هوا چه می‌کنند؟
کاتالیست در بهترین حالت خود، تا 90درصد گازهای سمی خودرو را بی‌اثر می‌کند. در این دستگاه، هیدروکربن‌های نسوخته که از موتور خارج می‌شوند به آب و دی‌اکسید کربن تبدیل می‌شوند. علاوه بر این، اکسیدهای نیتروژن و گوگرد را به گاز نیتروژن تبدیل می‌کنند. ورود هیدروکربن‌های نسوخته به بدن، باعث بروز انواع بیماری‌های مختلف ازجمله انواع سرطان‌ها می‌شود. اکسیدهای نیتروژن و گوگرد نیز افزایش آسیب‌پذیری بدن در برابر عفونت‌ها را به‌دنبال دارد و بیشترین اثر را بر سیستم تنفسی می‌گذارد که در روزهای اپیدمی کرونا، بلایی به‌مراتب بزرگ‌تر در پی خواهد داشت. قطعه کاتالیست بر کاهش آلودگی هوا نیز مؤثر است. گرچه در نسخه جهانی، طول عمر مفید کاتالیست 60هزار کیلومتر است، اما مبدل‌های کاتالیست که هم‌اکنون روی خودروهای تولیدی در ایران نصب می‌شوند تا میزان آلایندگی آنها را کاهش دهند، طبق اعلام تولیدکنندگان خودرو، پس از 80هزار کیلومتر پر شده و عملا کارایی خود را از دست می‌دهند و میزان آلایندگی خودرو تا 5برابر نیز افزایش می‌یابد. متوسط عمر یک کاتالیست حدود ۴سال است.
