تاثیر کووید 19 بر تجارت جهانی مواد مخدر

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، روزی که این تحقیق منتشر شد، تعداد مبتلایان کووید 19 در قاره امریکا یک میلیون و 542 هزار و 829 نفر، در قاره اروپا یک میلیون و 626 هزار و 37 نفر، در منطقه مدیترانه شرقی 229هزار و 198 نفر، در آسیای جنوب شرقی 81 هزار و 808 نفر و در قاره آفریقا 35هزار و 470 نفر گزارش شد. تا این روز، 247 هزار و 671 نفر بر اثر ابتلا به کووید 19 فوت کرده بودند، مرز زمینی تمام کشورها مسدود شده بود، نقل و انتقالات هوایی و دریایی متوقف شده بود، در بسیاری کشورها در 5 قاره، قرنطینه خانگی و محدودیت تردد برقرار شده بود و دولت‌ها، برای فعالیت بسیاری مشاغل، محدودیت‌های جدی اعمال کرده بودند. در این روز، ضخامت سایه  «کرونا» بر سر جهان، دیگر قابل قیاس با دهه اول ژانویه نبود. تعداد واحدهای کوچک و بزرگ صنفی و تجاری تعطیل شده در تمام کشورها و آمار بیکاری‌ها و اخراجی‌ها از مشاغل گرفتار رکود، هر روز افزایش می‌یافت و هیچ دولتی، چشم‌انداز روشنی درباره زمان مرگ این ویروس 120 نانومتری و بازگشت اقتصاد و سیاست و اجتماع به شرایط عادی نداشت. این بلاتکلیفی آمیخته با ترس از فروپاشی ساختار انسانی و اقتصادی و اجتماعی که تمام جهان را محاصره کرده بود، یک نتیجه بسیار خطرناک را رقم زد؛ کارتل‌های مواد مخدر در سراسر دنیا با مشاهده وضعیت جهان ترسیده از «کرونا» دست به کار شدند تا ضمن پذیرش خسارات مقطعی و ناگزیر، از خالی شدن موقت میدان مقابله با قاچاق مواد مخدر به دلیل سنگرسازی دولت‌ها در جبهه مبارزه با ویروس، بیشترین منفعت را ببرند و در اولین اقدام، آغوش خود را برای موج عظیمی از بیکاران تمام کشورها گشودند تا بازار کاری متشکل از هزاران نیروی تازه نفس برای تمام عرصه‌ها؛ تولید، فرآوری، بسته‌بندی، توزیع و فروش خرد، تشکیل شود. این اتفاق، اولین برد کارتل‌های مواد مخدر از شیوع ویروس کرونا بود که در ورودی تحقیق UNODC هم مورد هشدار قرار گرفته است. 

این تحقیق، تشدید فعالیت مافیای مواد مخدر و تقویت این تجارت غیرقانونی ظرف بازه 90 روزه دهه اول ژانویه تا مه ‌2020 را نتیجه مستقیم تمرکز دولت‌ها بر کنترل شیوع ویروس کرونا و غفلت ناخواسته از ادامه عملیات مقابله با جرایم سازمان یافته قلمداد کرده و بر این واقعیت تاکید دارد که برخلاف تصور عمومی، بسته شدن مرزهای زمینی و توقف مراودات دریایی و هوایی به دلیل جلوگیری از شیوع بیماری، اتفاقا به نفع کارتل‌ها و شبکه‌های قاچاق مواد مخدر بوده چون تمام زیرشاخه‌های مرتبط با این تجارت پرسود، از همین سکوت ناگزیر مقابله، سیراب شده است؛ شواهد این تحقیق نشان می‌دهد که تولید، توزیع و فروش انواع مخدرها و روانگردان‌ها در بازه دهه اول ژانویه تا دهه اول مه‌ 2020 رونقی بیش از مدت مشابه سال قبل داشته چون نیروهای مقابله در تمام کشورها، برای عقب راندن ویروس «کرونا» گسیل شده‌اند اما در این میان، مرتکب این اشتباه بوده‌اند که انسداد مبادی مرزی دریایی و زمینی را یک وظیفه پایان یافته تلقی کرده و از نقاط کور، غافل شده‌اند و از آنجا که بازگشت به شرایط عادی برای هیچ کشوری، حداقل تا زمان نامحدود متصور نیست. پس، بازار غیرقانونی عرضه مواد مخدر، که حالا به دلیل تشدید تاثیرات روانی مرتبط با شیوع ویروس کرونا- افزایش بیکاری و کاهش درآمدها و برهم خوردن ثبات و تعادل زندگی روزمره- با صف طویلی از مشتریان جدید و تقاضاهای رو به افزایش مشتریان قدیمی مواجه شده، در سایه خواب موقت نیروهای مقابله در سراسر جهان، با وجود زیان‌های خرد و ناچیز قابل جبران، در کوتاه‌مدت، رکورد بیشترین سود همه این سال‌ها را ثبت خواهد کرد. 

شواهد میدانی UNODC نشان می‌دهد که با وجود مسدود شدن گذرگاه‌های مرزی بین‌المللی ظرف ماه‌های اول شیوع ویروس کرونا در جهان و کاهش مراودات مالی در تمام صنوف، درصدی از پویایی بازارهای غیرقانونی مواد مخدر کاسته نشده چون برخلاف تصور، مشکلات اقتصادی فراگیر در سراسر دنیا و آسیب‌های روانی این اتفاق به عنوان پیامدی غیرقابل گریز، لغزش دوباره بهبودیافتگان، افزایش قیمت خرده‌فروشی مخدرها و روانگردان‌ها و حتی تغییر الگوی مصرف به سمت مخدرهای سنگین همچون هرویین را سبب شده است. محققان دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، حتی مصداق‌هایی در این زمینه هم برشمرده‌اند:«در ایتالیا و کشورهای آسیای میانه، دولت‌ها از کاهش شدید کشفیات مواد مخدر گزارش داده‌اند، در نیجر، عملیات مقابله با قاچاق مواد مخدر، به کلی متوقف شده و گزارش‌های رسمی از حوزه بالکان، از افزایش جرایم سایبری مرتبط با عرضه و تقاضای مواد مخدر و رشد قاچاق داروها خبر می‌دهد. قیمت کوکایین در بسیاری شهرها افزایش یافته و دشواری دسترسی، مهم‌ترین علت این گرانی بوده است.»

بخش دیگری از این تحقیق، نحوه تامین و دسترسی به مواد مخدر و روانگردان‌ها در دوره اپیدمی کووید 19 را مورد بررسی قرار داده و تاکید کرده که تغییر رفتار دولت‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا، حتی الگوی دسترسی به مواد مخدر و روانگردان را هم متاثر کرده چنانکه در کشوری همچون مصر، نیروهای مقابله، با افزایش عرضه خیابانی مواد مخدر مواجه شده‌اند در حالی که در کشوری همچون نیجریه، قاچاقچیان، ظرفیت شبکه پست را برای توزیع خرد مخدرها و روانگردان‌ها انتخاب کرده‌اند. این تغییرات در حالی است که بنا به گزارش رسمی UNODC در بازه زمانی ژانویه 2017 تا آوریل 2020 شبکه توزیع برای جابه‌جایی مخدرها و محرک‌ها از یک مدل عرف و معمول پیروی می‌کرده چنانکه در این بازه 3 ساله، جابه‌جایی 92 درصد اپیوییدها(مخدرهای بر پایه تریاک) 45 درصد مشتقات حشیش و 56 درصد مواد روانگردان، از مرزها و مبادی زمینی بوده اما در سوی مقابل 88 درصد محموله‌های کوکایین، از مبادی دریایی منتقل می‌شده است. 

در حالی که تحقیق دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، جزیی‌ترین تغییرات بازار عرضه و تقاضای مخدرها و محرک‌ها در دوره شیوع ویروس کرونا را فهرست‌بندی کرده، آنچه می‌تواند سرفصلی برای تحلیل آینده اعتیاد در جهان پس از کرونا باشد، نگاهی به تغییرات در کانون‌های تولید تریاک و کوکایین است؛ مخدر و محرکی که می‌توانند مدل و حتی روایت بازار عرضه و تقاضای کل جهان را تغییر داده و متاثر کنند. 

به همین سبب هم در این تحقیق، تداوم فرمانبری بازار جهانی عرضه از موجودی انبارهای افغانستان؛ قطب تولید و تامین تریاک و هرویین جهان مورد سوال قرار گرفته و محققان ملل متحد، تاکید می‌کنند که محدودیت‌های مرتبط با کووید 19 می‌تواند تعادل بازدهی قطب‌های تولید یا بازار عرضه را برهم بزند و از افغانستان به عنوان الگوی همقدم با این تغییرات نام می‌برند. UNODC در گزارش سال 2018 هم این اشاره را داشت که خشکسالی‌های متناوب در سال‌های 2015 تا 2017 کاهش ۲۵ درصدی تولید تریاک را در افغانستان رقم زده و حالا هم محققان سازمان ملل، درباره کاهش تولید محصول خام می‌گویند با این توجیه که اعمال محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی مربوط به زمینگیری ویروس کرونا در افغانستان، با فصل برداشت تریاک- ماه مارس تا ژوئن- همزمان شده و این اتفاق، می‌تواند درآمد خام از برداشت 263 هزار هکتار مزرعه خشخاش در این کشور را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر این، کارگران برداشت تریاک هم که هرساله، از مناطقی خارج از مناطق کشت عازم مزارع می‌شوند، در این ایام به دلیل محدودیت‌های رفت و آمد و منع تردد در کشور یا حتی ابتلا به کووید 19 از رسیدن به مزارع بازمانده‌اند. اما این اتفاقات داخلی و تاثیرات ناشی از آن، باید از تاثیر محدودیت‌های بین‌المللی اعمال شده برای کند شدن چرخش ویروس کرونا، به خصوص در مبادی و نوارهای مرزی همسایگان افغانستان، منفک شود چراکه برداشت 7790 تن تریاک از 263 هزار هکتار زمین زیر کشت خشخاش تا پایان سال 2017 با وجود انتقال بیش از 6 هزار تن تریاک به لابراتوارهای تولید هرویین در افغانستان برای استحصال 486 الی 736 تن هرویین صادراتی با خلوص بالا، موجودی انبارهای تریاک نیازمند خواب را چنان افزایش می‌دهد که به نظر می‌رسد افغانستان حتی با فرض ماندگاری ویروس کرونا تا دو سال آینده هم، قادر به تغذیه بازار تریاک و هرویین جهان خواهد بود. اما غیر از داستان میزان تولید و انبارسازی تریاک و هرویین، مولفه‌های دیگری هم باید مورد توجه باشد. تریاک و هرویین تولید شده در افغانستان، از ولایات هلمند، قندهار، هرات و بدخشان، به سمت مرز زمینی پاکستان، ایران، تاجیکستان و چین، به مقصد روسیه، اروپای شمالی، آسیای جنوب شرقی، آفریقا، کانادا، ایالات متحده امریکا، خاورمیانه، ترکیه و اروپای شرقی ترانزیت می‌شود. جابه‌جایی داخلی محموله‌های تریاک و هرویین شاید بر اثر اعمال محدودیت‌های تردد توسط دولت افغانستان، کمی دشوار شده باشد اما مهم‌ترین تاثیر منفی بر درآمدزایی شبکه داخلی تولید مواد مخدر افغانستان و حتی درآمد شبکه جهانی قاچاق، انسداد چند ماهه مرزهای زمینی چین، پاکستان، ایران و تاجیکستان و در واقع، انسداد شاهراه‌های ورود پیش‌سازهای تولید هرویین و شیشه- انیدرید استیک و سودوافدرین- برای صدها لابراتوار مستقر در غرب و جنوب و شمال غربی افغانستان است آن هم در حالی که سال 2012 هیات بین‌المللی کنترل مواد مخدر INCB اعلام کرد که برای تولید هر کیلو هرویین 1.08 تا 4.32 کیلوگرم انیدرید استیک مورد نیاز است و شبکه مواد مخدر افغانستان که سالانه 500 الی 700 تن هرویین برای عرضه در بازار جهانی تولید می‌کند، برای تولید این میزان هرویین، حدود 3 هزار تن انیدرید استیک باید در اختیار داشته باشد که حالا، انسداد گذرگاه‌های مرزی و تعطیلی موقت ترانزیت محموله‌های قاچاق پیش‌سازها، حتما در کوتاه‌مدت، تاثیر محسوسی در تعادل بازار عرضه منطقه‌ای و جهانی تریاک و هرویین افغانستان، به سبب تغییر قابل توجه قیمت عمده‌فروشی و در نهایت، کاهش سود شبکه داخلی تولید مخدرها در این کشور خواهد داشت. 

در این میان، ضرردهی شبکه قاچاق افغانستان، یک فرصت استثنایی برای دو تولید‌کننده در سایه فراهم می‌کند؛ میانمار و مکزیک. میانمار بعد از افغانستان، رتبه دوم تولید تریاک را دارد و سلطان مثلث طلایی(بزرگ‌ترین منطقه تولید تریاک در آسیای جنوب شرقی شامل میانمار، لائوس و تایلند) است. به استناد گزارش 2019 دولت میانمار که در دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد هم ثبت شده، در این سال 33 هزار و 100 هکتار از زمین‌های میانمار زیر کشت خشخاش بوده که از هر هکتار 15.4 کیلو تریاک به دست آمده و شبکه قاچاق، موفق شده در این سال، حدود 52 تن هرویین فرآوری شده در جنوب تایلند-محل استقرار لابراتوارهای تولید استحصال مرفین از تریاک برمه و تبدیل به هرویین و آماده‌سازی برای ترانزیت- در بازار چین، تایوان، هنگ‌کنگ، مالزی، سنگاپور، استرالیا و امریکا عرضه کند. اگرچه کیفیت تریاک تولید شده در برمه، به هیچ‌وجه قابل مقایسه با کیفیت تریاک به عمل آمده در مزارع افغانستان نیست اما تفاوت‌های اقلیمی در جنوب شرقی آسیا، این شانس را به کشاورزان داده که محصول خشخاش خود را پیش از ژانویه 2020 و آغاز همه‌گیری کووید 19 برداشت کرده و به انبارها بفرستند و در ماه‌های آینده در بازار جهانی، حرف بیشتری برای گفتن داشته باشند. در مکزیک؛ بازیگر سوم عرصه تولید تریاک جهان که نسبت به همتای آسیایی خود، کم کارتر بوده، سال 2018 28 هزار هکتار زمین برای کشت خشخاش اختصاص یافته و از هر هکتار هم 16.1 کیلو تریاک به دست آمده است. با این حال، شبکه داخلی مواد مخدر مکزیک هم، این برگ برنده را در دست دارد که ظرف 6 ماه گذشته، دولت این کشور محدودیت قابل توجهی برای ترددهای جاده‌ای در کشور اعمال نکرده و بنابراین، کشت خشخاش و استحصال تریاک در این کشور امریکای شمالی در این ایام با مشکل خاصی روبه‌رو نشده است. اما تریاک و هرویین، تنها مخدرهای پرمصرف دنیا نیستند. محققان دفتر مقابله مواد مخدر و جرم ملل متحد، در این تحقیق، نگاهی هم به وضعیت تولید توزیع و خرده‌فروشی کوکایین در این روزهای ویروسی دارند؛ گران‌ترین ماده محرک که در قاره امریکا، اروپا، آسیا، آفریقا و حتی در منطقه مدیترانه شرقی و خاورمیانه، با وجود محبوبیت غیرقابل رقابت هرویین و حشیش، بسیار محبوب است علاوه بر آنکه یکی از مهم‌ترین منابع درآمدزایی گروه‌های درگیر جرایم سازمان یافته هم به شمار می‌رود هر چند که به دلیل تاثیر قابل توجه بعد مسافت مبدا تولید- کلمبیا، پرو و بولیوی- تا کانون‌های عرضه بر قیمت نهایی خرده‌فروشی، در گزارش 2016 UNODC کوکایین در جدول 7 گانه پرمصرف‌ترین مخدرها و محرک‌های جهان، در ردیف چهارم و بعد از حشیش قرار گرفت اما حتی این تنزل درجه هم باعث نشد که ظرف این سال‌ها از تعداد مصرف‌کنندگان کوکایین در کشورهای انگلیس، اسپانیا، اسکاتلند، امریکا، استرالیا، اروگوئه، برزیل، شیلی، هلند و ایرلند کاسته شود. بنا به گزارش 2018 دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، تا پایان سال ۲۰۱۷ تعداد مصرف‌کنندگان تمام انواع مواد اعتیادآور ۲۷۱ میلیون نفر(۵.۵ درصد جمعیت جهان) گزارش شده که از این تعداد، بیش از ۱۲۸ میلیون نفر، مصرف‌کننده مخدرهای بر پایه تریاک و آمفتامین‌ها بوده‌اند و ۱۸ میلیون نفر مصرف کوکایین داشتند. 

هنوز، کلمبیا، قطب تولید این گران‌ترین ماده محرک جهان و تامین‌کننده 70 درصد کوکایین مصرفی دنیاست. سال 2018 هیات کنترل بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر(INCB) در گزارش خود رکورد افزایش 25 درصدی تولید کوکایین در کلمبیا را ثبت کرد و گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد هم در همین سال، از افزایش 17 درصدی مناطق زیر کشت کوکا در کلمبیا- 171 هزار هکتار- و تولید 1967 تن کوکایین و برآورد سود اولیه 2.7 میلیارد دلاری از فروش عمده محصول به شبکه‌های اصلی خبر داد با این ضمیمه که با وجود توسعه کشت جایگزین و تعهدسپاری چریک‌های  «فارک» در معاهده صلح با دولت مرکزی و برائت از تولید کوکایین از سال 2016، ورود شبکه جرایم سازمان یافته به تولید این محرک گران قیمت و درآمدزایی از قاچاق کوکایین برای تامین هزینه‌های دوام مبارزات، دلیل افزایش دوباره تولید کوکایین در کلمبیاست. 

در حالی که اصلی‌ترین مناطق کشت «کوکا» و کارگاه‌های فرآوری کوکایین از برگ‌های این درختچه بومی امریکای جنوبی، در کلمبیا(171هزار هکتار) پرو(49هزار و900هکتار) و بولیوی(23هزار و 100هکتار) مستقر است که محصول نهایی، از طریق مرز مشترک مکزیک و ایالات متحده، به اولین بازارهای امریکا- آریزونا، جنوب کالیفرنیا، فلوریدا و تگزاس- و از بنادر شیلی، مرز دریایی کاراییب، مرز اروگوئه، برزیل و ونزوئلا، به اروپای شمالی و آفریقا، و از مرز اکوادور، به اروپای شرقی می‌رسد، حالا در ششمین ماه از شیوع کووید 19 آنچه روند تولید کوکایین در 3 کشور امریکای جنوبی را با چالش جدی مواجه کرده، دسترسی شبکه قاچاق به بنزین / گازوییل- ماده اولیه برای گندزایی برگ‌های کوکا- و اسید سولفوریک و پرمنگنات پتاسیم- پیش‌ساز اسیدیته شدن رسوب کوکایین از برگ‌های گندیده کوکا- است؛ همان چالشی که شبکه تولید هرویین در افغانستان را هم در این ماه با مشکل مواجه کرده؛ مسدود شدن مرزهای زمینی و انسداد معابر اصلی ترانزیت قاچاق پیش‌سازها. در حالی که دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، تولید سالانه کوکایین در 3 کشور کلمبیا، پرو و بولیوی را بیش از 2هزار تن برآورد کرده، سنگین‌ترین محموله‌های اسید سولفوریک و پرمنگنات پتاسیم قاچاق، از کشورهای هند و چین و از مرز زمینی شیلی و مکزیک به کانون‌های تولید کوکایین می‌رسد. تولید هر کیلو کوکایین، نیازمند بیش از 30 لیتر بنزین یا گازوییل است و با وجود آنکه کانون‌های تولید کوکایین، در غنی‌ترین بستر منابع نفت و گاز جهان مستقر هستند اما شبکه قاچاق، برای رسیدن به این مواد اولیه، باید مسیرهای دشواری را طی کند و همین اتفاق، یکی دیگر از دلایل گرانی غیرقابل باور هر گرم کوکایین، هر کیلو کوکایین و هر تن کوکایین در مقایسه با قیمت خرده‌فروشی و عمده‌فروشی هرویین به عنوان پرطرفدارترین مخدر جهان است. 

این تحقیق ضمن آنکه از بازار عرضه حشیش، کوکایین، تریاک و هرویین، و داروهای اعتیادآور به عنوان 4 بازار بزرگ مخدر و محرک جهان نام می‌برد، کاهش دسترسی، دشواری دسترسی و گرانی غیرقابل توجیه قیمت مخدرها و محرک‌ها در این ایام را نادیده نگذاشته اما بر تفاوت تقاضا و حتی تفاوت استحصال بر حسب تفاوت مناطق جغرافیایی یا محدودیت‌های سیاسی در هر کشور در دوران شیوع ویروس کرونا تاکید دارد. مصداق‌های مورد اشاره محققان سازمان ملل، محدودیت تولید هرویین و کوکایین در مقایسه با وسعت امکانات تولید غیرقانونی داروهای اعتیادآور، مواد روانگردان و حتی شاهدانه است و ضمن اشاره به پدیده «خشکسالی هرویین» استرالیا در سال 2001، یادآوری می‌کنند که این کاهش دستیابی، موقت است چون با پیوستن نیروی کار جدید و تشنه درآمد به شبکه توزیع و خرده‌فروشی، دسترسی به انواع مخدرها و محرک‌ها در کوتاه‌مدت تسهیل خواهد شد و این هشدار را مطرح می‌کنند که محدودیت‌ها؛ حتی محدودیت‌های اعمال شده به دلیل شیوع کووید 19 می‌تواند به افزایش تنوع تولید در برخی مناطق منجر شود تا شبکه‌های جهانی، مشتریان عمده خود را کمتر به زحمت بیندازند و در یک بازار متمرکز، بسته رنگارنگی از مخدرها و روانگردان‌ها و محرک‌ها، یک‌جا عرضه شود. خطر این اتفاق، دامن زدن چندمصرفی در تمام کشورها و برای تمام مصرف‌کنندگان مخدرها و روانگردان‌هاست. 

به نظر می‌رسد باید سرفصل جدیدی در مطالعات آینده‌پژوهان جهان گشوده شود؛ سرفصلی درباره جهان پس از کرونا و چشم‌انداز جدیدی درباره اعتیاد، قاچاق، جرایم سازمان یافته و همه قربانیان یک ویروس 120 نانومتری... .