آثار ویروس کرونا در خاورمیانه و شمال آفریقا

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق،  آن چهار کانال عبارت‌اند از: مستقیم از‌طریق سرایت، غیرمستقیم از طریق قیمت‌های نفت، زنجیره ارزش value chains و جهانگردی. همین‌طور که در این مقاله توضیح داده می‌شود، کانال‌های سرایت بیماری و قیمت نفت درخور‌توجه‌ترین تأثیر را خواهد داشت. از زمان شیوع این ویروس در ایران و کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، قیمت نفت در هر بشکه 20 درصد1 کاهش داشته است. بیماری کووید-19 اولین بار در 31 دسامبر 2019 از طرف مقامات چینی به سازمان بهداشت جهانی گزارش داده شد. این بیماری جدید علائمی مانند آنفلوانزا دارد که اغلب شدیدتر و در مقایسه با دیگر ویروس‌های خانواده کرونا بیشتر منجر به مرگ می‌شود. این ویروس به بیش از 95 کشور و سرزمین انتقال یافته و تا تاریخ ششم مارس 2020 بیش از صد هزار مورد ابتلا و نزدیک به سه‌هزارو 500 نفر کشته داشته است. شیوع ویروس کرونا می‌تواند به بروز اختلال شدید در فعالیت‌های اقتصادی جهانی منجر شود. در این مقاله، کانال‌هایی بررسی می‌شود که بیماری کووید-19 از طریق آنها می‌تواند منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را تحت تأثیر قرار دهد.

شیوع بیماری کووید-19

مسافران چین، کره، ایتالیا و دیگر کشورهای درگیر می‌توانند این ویروس را به کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا منتقل کنند. هم‌اکنون ویروس در ایران و کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا پخش شده است. تا ششم مارس 2020، ایران چهار‌هزارو 500 نفر مبتلا و 43 کشته را رسما گزارش داده است. افزایش سرعت انتقال این بیماری احتمالا به تولید و تجارت کشورها لطمه خواهد زد. با گسترش ویروس، دولت ایران مدارس و دانشگاه‌ها را تعطیل و رویدادهای هنری و فیلم را لغو کرده است. کشورهای همسایه مرزهای‌شان را به روی ایران بسته‌اند. دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز شیوع این بیماری را گزارش داده‌اند. تا ششم مارس، دوبی 28، عراق 40، بحرین 60 و کویت 58 مورد ابتلا به بیماری کووید-19 را تأیید کرده‌اند. مصر، لبنان و قطر نیز اولین موارد را گزارش داده‌اند. توانایی مهار این ویروس به قدرت سیستم‌های بهداشت عمومی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بستگی دارد. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در میان 191 کشور جهان در رتبه نسبتا بالایی قرار دارند- به استثنای یمن که در رتبه 120 و جیبوتی که در رتبه 157 قرار دارند (تاندون و همکاران، 2000)؛ اما برخی از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ممکن است در مبارزه با شیوع بیماری با سختی‌های زیادی مواجه شوند. قطعا جنگ در سوریه و یمن مانع عملکرد مناسب سیستم‌های بهداشتی و درمانی در این دو کشور خواهد بود. بنا به گفته عبیدی نصیر ابوبکر از دفتر منطقه‌ای سازمان بهداشت جهانی واقع در شرق مدیترانه، تحریم ایالات متحده برای ایران در راستای خرید فناوری مورد نیاز برای تولید تجهیزات و داروهای ضروری مانع ایجاد می‌کند.

قیمت نفت

به دلیل وابستگی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به صادرات نفت و گاز، انتظار می‌رود که کاهش قیمت نفت مهم‌ترین کانال اثرگذاری این ویروس بر اقتصاد منطقه باشد. از زمان کشف این ویروس جدید و شیوع آن در چین در اوایل 2020، قیمت نفت شدیدا کاهش پیدا کرده است. در اول ژانویه قیمت نفت برنت از 68.90 در بشکه به 50.5 دلار کاهش یافت (نمودار 1). تأثیر منفی ویروس کرونا از ژانویه تا فوریه بر تقاضای نفت، موجب کاهش حدود 20 دلاری در قیمت نفت خام در هر بشکه شد (نمودار 2). به احتمال زیاد ویروس کرونا مهم‌ترین عامل در کاهش قیمت جهانی نفت بوده است؛ هرچند ممکن است که عوامل دیگری نیز در این کاهش نقش داشته باشند. دولت چین برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا تولید را متوقف کرد و تقاضای چین برای واردات نفت به طور درخور‌توجهی افت کرد.

بنا بر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، درحال‌حاضر تقاضای نفت چین حدود 14 درصد تقاضای جهانی است و رشد تقاضای نفت در چین بیش از 75 درصد رشد تقاضای جهانی نفت را تشکیل می‌دهد (آژانس بین‌المللی انرژی، 2020). به‌علاوه، با نقش مهمی که چین در اقتصاد جهانی دارد، انتظار می‌رود که بروز هرگونه اخلال در اقتصاد چین تأثیر منفی قابل‌توجهی بر اقتصاد جهانی داشته باشد (آرزکی و یانگ، 2018). احتمالا ترس و عدم اطمینان جهانی در مورد شیوع ویروس کرونا، در تصمیمات سرمایه‌گذاری در چین و سایر کشورها اختلال ایجاد خواهد کرد و موجب ارزان‌ترشدن هرچه بیشتر قیمت نفت می‌شود. آژانس بین‌المللی پیش‌بینی کرده است که تقاضا برای نفت در سه‌ماهه اول سال 2020، نسبت به فصل اول سال 2019 تا 435 هزار بشکه در روز کاهش یابد که شدیدترین کاهش فصلی تقاضا برای نفت در بیش از یک دهه گذشته است. انتظار می‌رود تقاضای جهانی در طول سال 2020 تا 365 هزار بشکه در روز کاهش داشته باشد که پایین‌ترین تقاضا برای نفت از سال 2011 تا امروز است. ریسک ناشی از بحران شیوع بیماری کووید-19 کشورهای عضو اوپک را وادار کرده تا میزان تولید نفت را بار دیگر روزانه 600 هزار بشکه کاهش دهند. این در حالی است که در سال 2019 از میزان کل تولید نفت اوپک روزانه 1.7 میلیون بشکه کاسته شده بود. (آژانس بین‌المللی انرژی، 2020). ترمیم و بهبود قیمت نفت بستگی دارد به اینکه چه مقدار چین و سایر کشورها در کنترل شیوع ویروس کرونا که آثار آن به نحو فزاینده‌ای جهانی شده، موفق شوند. با اینکه بیشترین موارد ابتلا به بیماری کووید-19 در چین بوده، ولی کره، ایتالیا و ایران با افزایش موارد ابتلا به بیماری مواجه شده‌اند و کشورهای دیگری نیز مواردی از شیوع این بیماری را گزارش داده‌اند.

زنجیره ارزش2

وقتی تولید چین آسیب می‌بیند، احتمالا کشورهایی که در زنجیره ارزش با چین در ارتباط هستند نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. این نگرانی ویژه‌ای برای بسیاری از کشورهای آسیایی است که در زنجیره ارزش با چین پیوندهای قوی دارند، اما نگرانی برای کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که مشارکت محدودی در زنجیره ارزش جهانی دارند، کمتر است. اما اختلال در زنجیره ارزش جهانی کاهش قیمت نفت را که ناشی از کاهش تقاضا در چین بوده، تشدید می‌کند.

گردشگری و مسافرت

شیوع ویروس کرونا، به احتمال زیاد مسافرت از چین به کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را به دو دلیل کاهش می‌دهد؛ اولین عامل فشار دولت‌های منطقه است: بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ورود مردم چین را ممنوع کرده‌اند. عربستان سعودی هم ورود زائران به اماکن مقدس را به حالت تعلیق درآورده و موجب کاهش بیشتر گردشگری در خاورمیانه شده است. دومین عامل مربوط به وضعیت سایر کشورهای جهان است: کندشدن رشد اقتصادی چین عامل کاهش شمار گردشگران چینی به سایر کشورها، ازجمله خاورمیانه و شمال آفریقاست. احتمالا کشورهای آسیای شرقی و منطقه اقیانوس آرام بیشترین تأثیر را از کاهش گردشگران چینی خواهند داشت. انتظار می‌رود تأثیر کاهش رشد اقتصاد چین بر شمار گردشگران چینی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا محدود باشد (نمودار 3). اما کاهش گردشگری در جهان سقوط قیمت نفت را تشدید  خواهد کرد.