طلسم جعبه‌سیاه شکست

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق،  اما این‌بار ایران پذیرفته به‌واسطه عدم توانایی خوانش جعبه‌سیاه، آن را در اوکراین بازخوانی کرده و به بررسی داده‌ها بپردازد. اولین‌بار این موضوع از زبان فرهاد پرورش، نماینده ایران در سازمان جهانی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) وابسته به سازمان ملل مستقر در مونترال کانادا به شیوه دیگری منتشر شد. رویترز به نقل از پرورش نوشته بود: «سازمان هواپیمایی کشوری ایران با تحویل‌دادن جعبه‌سیاه هواپیمای مسافربری اوکراینی سرنگون‌شده در نزدیکی تهران به دولت اوکراین برای آنالیز اطلاعات موافقت کرده است». فرهاد پرورش همچنین گفته بود: «سازمان هواپیمایی کشوری ایران از سایر کشورهای ذی‌نفع هم خواسته است در خواندن داده‌های جعبه‌سیاه مشارکت کنند. موضوعی که به‌صورت شفاف‌تر از سوی مدیر کل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری مطرح می‌شود.

‌بازخوانی جعبه‌سیاه هواپیمای اوکراینی در اوکراین

حسن رضایی‌فر، مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری از بازخوانی جعبه‌سیاه هواپیمای اوکراینی توسط نهاد بررسی سوانح هوایی ایران در اوکراین خبر داد و به ایسنا درخصوص جعبه‌های سیاه هواپیمای اوکراینی گفت: «اولویت با بازخوانی آن در کشور بود که براساس مقررات تعریف‌شده است که ایران تلاش خود را انجام داد، اما متأسفانه با مسئله تحریم کارخانه سازنده مواجه شد و امکان آن وجود نداشت».

رضایی‌فر اما ادعای تحویل جعبه‌سیاه را رد کرده و گفته: «بحث تحویل جعبه‌سیاه به اوکراین مطرح نیست و بلکه موضوع بازخوانی جعبه‌سیاه توسط نهاد بررسی سوانح هوایی ایران در لابراتوارهایی است که دارای شرایط فنی و همکاری مناسبی هستند».

او افزود: «اوکراین و فرانسه پیشنهاد داده‌اند که متخصصان ایرانی با مشاهده نمایندگان سایر کشورهای درگیر از لابراتوارهای آنها برای بازخوانی استفاده کنند و سپس اطلاعات در کشور مورد تحلیل قرار می‌گیرد. شرایط همکاری هر دو لابراتوار دریافت شده و با رسیدن به تفاهم نهایی درخصوص جزئیات همکاری، جعبه‌های سیاه در ابتدا در کشور اوکراین  بازخوانی خواهند شد».

‌تحلیل داده‌ها در ایران

مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری افزود: «در این مدت، از طریق بررسی‌های وسیعی که در جریان بود، جزئیات بسیاری از این سانحه مشخص شده است که با بازخوانی جعبه‌سیاه با هدف پیشگیری از رخداد مشابه گزارش مربوطه تکمیل و منتشر خواهد شد». رضایی‌فر گفت پس از بازخوانی، اطلاعات در ایران تحلیل خواهد شد. 

پیش‌تر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ضمن اشاره به ناتوانی در بازخوانی اطلاعات جعبه‌سیاه اعلام کرده بود که ایران حاضر به تحویل آن به اوکراین یا کشور دیگری نیست. 

‌ایران توانایی دانلود اطلاعات را ندارد، اما توان تحلیل دارد

علیرضا منظری، معاون سابق سازمان هواپیمایی می‌گوید: ایران توان خواندن اطلاعات همه نوع جعبه‌سیاه را ندارد، به‌ویژه جعبه‌ سیاه‌های هواپیمای ۸۰۰-۷۳۷ اوکراین که در ایران نرم‌افزار و امکانات خوانش آن وجود ندارد، اما پس از دانلود اطلاعات، امکان تحلیل داده‌ها در ایران وجود دارد. 

منظری می‌افزاید: وقتی اطلاعات دانلود شد، تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات از سوی کارشناسان صنعت هوایی ایران هم ممکن است. کارشناسان سوانح هوایی چنین تخصصی دارند که در ایران هم حضور دارند. در واقع وقتی اطلاعات دانلود می‌شود، داده‌ها برای هر نوع هواپیما باشد، اطلاعات مشخصی است که امکان بررسی آن وجود دارد. 

معاون سابق سازمان هواپیمایی با اشاره به مقررات بررسی جعبه‌سیاه هواپیما منطبق بر قوانین ایکائو می‌گوید: اگر هواپیما متعلق به شرکت‌های ایرانی و سانحه مرتبط با شرکت‌هایی با تابعیت ایرانی بود، کمیته بررسی سوانح سازمان هواپیمایی صلاحیت بررسی آن را داشت، اما در‌مورد این سانحه، هواپیما با تابعیت اوکراینی است و متعلق به یک شرکت هواپیمایی اوکراینی است. علاوه بر آنکه سرنشینان آن با تابعیت‌های مختلف بودند. بنابراین براساس کنوانسیون شیکاگو، در بررسی چنین سانحه‌ای، صلاحیت اصلی بررسی برعهده کمیته بررسی سوانح کشوری است که سانحه در آن رخ داده است (ایران)، اما باید نمایندگان کشورهای دیگری که در تابعیت و مالکیت هواپیما، سازنده هواپیما و تابعیت مسافران، دخیل هستند، در روند بررسی سانحه به‌عنوان ناظر حضور داشته باشند و اظهارنظر کنند اما نتیجه کمیته بررسی سانحه، منتشر می‌شود.  او در ادامه با اشاره به اقدام ایران در روند بررسی سانحه سقوط هواپیمای ۸۰۰-۷۳۷ اوکراینی، تصریح می‌کند: جعبه‌سیاه به همراه نمایندگانی از ایران به اوکراین رفته و دانلود می‌شود و اطلاعات را به ایران بازمی‌گردانند. مهم نیست که اطلاعات به ایران بازگردانده شود یا در همان اوکراین مورد بررسی قرار گیرد، مهم آن است که این اطلاعات در کمیته بررسی سوانح که ایران برگزارکننده آن است، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. 

منظری تأکید می‌کند در انتهای بررسی سانحه، جعبه‌سیاه به شرکت هواپیمایی که مالک اصلی هواپیماست، تحویل داده خواهد شد؛ زیرا جزئی از قطعات هواپیماست و مالک آن محسوب می‌شود. تاکنون نیز باقی قطعاتی که در محل سانحه مورد نیاز در بررسی سانحه نبود، تحویل شرکت هواپیمایی شده است. 

پیش‌تر ماجرای خوانش جعبه‌های سیاه هواپیمای اوکراینی تا حدودی به تنش بین ایران و کشورهای درگیر بدل شده بود. وزیران خارجه کانادا و اوکراین بارها از ایران خواسته بودند جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی ساقط‌شده به‌وسیله پدافند سپاه را برای بررسی تحویل دهد. این موضع‌گیری‌ها در حالی انجام می‌شد که مدیرکل بررسی سازمان هواپیمایی کشوری وجود برنامه‌ای برای ارسال جعبه‌سیاه به کشور دیگر را رد کرده بود.  وزیر امور خارجه اوکراین اوایل بهمن‌ماه گفته بود: «ما به ایران فشار می‌آوریم تا جعبه‌سیاه را تحویل اوکراین دهد. تحویل جعبه‌سیاه نشان می‌دهد ایران خواستار بررسی بی‌طرفانه این سقوط است». وادیم پریستایکو گفت: «ما باید فراتر از بحث‌های سیاسی حرکت کنیم اما قبل از هر چیز باید جعبه‌سیاه تحویل داده شود. آنها در ابتدا گفتند جعبه‌سیاه را تحویل می‌دهند، بعد اعلام کردند تحویل نمی‌دهند؛ باید ببینیم آیا جعبه‌سیاه تحویل ما داده می‌شود یا خیر؟». وزیر خارجه کانادا نیز خواستار ارسال جعبه‌سیاه به اوکراین یا فرانسه شد. فرانسوا فیلیپ شمپین، وزیر امور خارجه کانادا، گفت درباره موضوع فرستادن جعبه‌سیاه هواپیمای اوکراینی با محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، رایزنی کرده است. به گزارش آرتی ال تودی، او در حاشیه یک سمینار دولتی درباره این رایزنی توضیح داد: «من بر موضع کانادا تأکید کردم که جعبه‌های سیاه باید در اسرع وقت یا به اوکراین یا به فرانسه، جایی فرستاده شود که تخصص [آشکارسازی] آن وجود داشته و به طریقی شفاف انجام شود». وزیر خارجه کانادا اظهار کرد این کشور، ایران را با عملکردش قضاوت می‌کند نه با حرف‌هایش. 

‌اهمیت جعبه‌سیاه در چیست؟ 

اما چرا جعبه‌های سیاه هواپیمای اوکراینی اهمیت دارد؟ پیش‌تر این روزنامه در گفت‌وگو با یکی از کارشناسان صنعت هوایی علت این موضوع را جویا شده بود. بابک بنان در این زمینه  گفته بود: «جعبه‌سیاه دو قسمت است. اطلاعات و پارامترهای پروازی (FDR) و صوت داخل کابین خلبان (CVR) که اکنون این قسمت مهم است، چون زمانی‌ که موشک با هواپیما برخورد کرده، باید مشخص شود که دو خلبان در کابین چه گفته‌اند. همه دنبال این هستند. من خودم دنبال این هستم که از لحظه اصابت موشک تا لحظه برخورد با زمین که چهار دقیقه طول کشیده، این دو با هم چه گفته‌اند. قصه این است که چرا موشک دوم شلیک شده؟ اگر حد فاصل موشک اول تا دوم خلبان تلاش کرده باشد، روی فرکانس بگوید ما موشک خورده‌ایم و ما چیزی نشنیده‌ایم، نشان می‌دهد تجهیزات ‌بی‌سیم (VHF) توسط موشک مختل شده است و اگر توانسته بود بگوید، نباید موشک دوم اصابت می‌کرد. دو دستگاه VHF داریم؛ یکی از آنها اصلی است که همیشه برای تماس با برج مراقبت و واحدهای ترافیک هوایی استفاده می‌شود. در دومی فرکانس گارد را به گوش هستیم، در فرکانس گارد همه پروازها به گوش هستند. پدافند، کنترلرها یا واحدهای دیگر اگر بخواهند به هواپیما توصیه‌ای بدهند، روی این فرکانس می‌دهند. آیا روی فرکانس گارد توصیه‌ای شده است یا نه؟ آیا خلبان تلاش کرده اطلاعات را به پایین برساند یا نه؟ آیا خلبان به مسافر گفته چه اتفاقی افتاده است یا نه؟ در کابین خلبان، چه حرفی ردوبدل کرده‌اند؟ اینها سؤالات اصلی است که باید پاسخ داده شود. درباره FDR و اهمیت اطلاعاتی که در آن است، باید بگویم این دستگاه تمام پارامترهای هواپیما اعم از  پارامترهای موتور، دستگاه‌ها و نشان‌دهنده‌هایی را که در مقابل خلبان وجود دارد، مثل ارتفاع، سرعت و وضعیت هواپیما نسبت به افق و بسیاری از پارامترهای دیگر ضبط می‌کند. اهمیت پارامترهای FDR این هواپیمای اوکراینی در آن است که ما می‌توانیم متوجه شویم پس از شلیک موشک اول تا حد فاصل شلیک موشک دوم، آیا هواپیما قابل کنترل بوده است یا خیر. به عبارتی اگر فقط یک موشک شلیک شده و موشک دوم شلیک نمی‌شد و با توجه به آنکه موشک مجاورتی بوده، آیا خلبان قابلیت آن را داشت که هواپیما را کنترل کند و به فرودگاه بازگرداند یا خیر.