نبرد «تزار» و «سلطان» در زمین شام

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، پنج‎شنبه شب، خشم نهفته چهار ساله ولادیمیر پوتین علیه رجب طیب اردوغان، سرباز کرد و 33 نظامی ترکیه‎ای را در آتش خود سوزاند. آتشی که ترکیه آن را با باز کردن دروازه‎های خود به سوی اروپا و فرستادن مهاجران سوری به قاره سبز و همچنین حمله به مواضع ارتش سوریه تلافی کرد.

سه سال و چهار ماه پیش، 24 نوامبر 2015 (3 آذر 1394) ترکیه سوخوی 24 روسیه را در مرزهای خود با سوریه ساقط کرد و تبعات آن را که شامل تحریم‎های یک جانبه سنگین روسیه بود، به جان خرید. اما درنهایت مقابل این تحریم‎ها که اقتصاد ترکیه، شامل گردشگری این کشور را هدف می‎گرفت و واردات گاز ترکیه از روسیه را که 50 درصد گاز وارداتی این کشور را تأمین می‎کند، مختل می‎کرد، تاب نیاورد و «پوتین» نیز تلاش کرد، با توجه به وضعیت نبردها در سوریه، چشم بر خطای ترکیه بپوشد. اما حکایت ادلب حکایت دیگری است. در طول بیش از یک ماهی که از پیشروی نظامیان ترکیه در سوریه به‌سمت ادلب می‎گذرد، روسیه بارها نسبت به این پیشروی ها هشدار داده بود. حملاتی که ترکیه در حومه ادلب علیه ارتش سوریه انجام داد، نقطه کلیدی تحولات در ادلب را رقم زد. این اقدام روند آستانه را که سه کشور روسیه، ترکیه و ایران در طول سال‎های گذشته به دستاوردهای مهمی درباره آن دست یافته‎بودند، به‌مخاطره افکند. با این حال ترکیه و به‌عبارتی شخص رجب طیب اردوغان که اغلب رسانه‎های غربی مخالف او ، وی را متهم به تمایلاتش برای احیای سلطانیسم و اقتدار دوران عثمانی می‎کنند، در کنار متحدانش در سوریه که همان تروریست‎های مخالف دمشق هستند، طوری به پیشروی‎ها در ادلب ادامه داد که از اواخر هفته پیش رسانه‎های ترکیه مدعی شدند، شورشیان مخالف دمشق کنترل شهر استراتژیک «سراقب» را از دست ارتش سوریه خارج کرده‎اند. «اردوغان» در ادامه مخالفت‎ها و مواضع آشکار خود علیه «بشار اسد»، در سال‎های اخیر با حمایت از تروریست‎های مسلح مخالف دمشق تلاش کرد تا برای تسویه حساب‎های شخصی خود با «اسد»، رویارویی‎اش با دمشق را به جنگی نیابتی بکشاند تا هم به سیاست‎های خود در سوریه ادامه دهد و هم از قهر روسیه به‌عنوان حامی دولت سوریه در امان بماند. اما «پوتین» که پیشتر حداقل در ماجرای اوکراین و انضمام «کریمه» نشان داده بود، اگر موقعیت ایجاب کند، از برخورد نظامی پرهیز نمی‎کند، با تصمیم پنج‎شنبه شب خود و حمله به مواضع ترکیه که منجر به مرگ 33 نظامی این کشور شد، آشکارا نشان داد، با وجود صبر استراتژیکی که در قبال ترکیه در سال‎های اخیر داشته، از رویارویی نظامی با این کشور ابایی ندارد. روسیه در حالی این اقدام را انجام داد که از وضعیت ترکیه در ناتو و تعاملاتش با امریکا اطلاعات دقیق داشت و می‎دانست، این حرکت روسیه با واکنش تند اتحادیه اروپا، ناتو و امریکا مواجه نخواهد شد. زیرا ترکیه با هر سه آنها چالش‎هایی داشته است.

آنکارا بلافاصله پس از حمله روسیه که رکورد کشته‎های این کشور در سوریه را از اولین زمان حضور آن در این غائله شکست، اقدام به نشست امنیتی فوق‎العاده کرد. به گزارش سایت شبکه خبری «الجزیره»، در پایان این نشست، «فخر‌الدین آلتون»، مسئول اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری ترکیه مدعی شد: «رژیم اسد تهدیدی برای امنیت ملی ما، منطقه و اروپا است. از همین رو از مقابله با آن دست نمی‎کشیم.» ارتش ترکیه پس از این نشست، در اقدامی تلافی‎جویانه به مواضع ارتش سوریه حمله کرد. در این حمله، 16 سرباز سوری جان خود را از دست دادند.

از دیگر سو در شرایطی که حمله ارتش سوریه به مواضع ترکیه با حمایت روسیه انجام شده و از همین رو نوعی تقابل روسیه و ترکیه محسوب می شود، «مسعود حاکی کاسین»، مشاور اردوغان نیز در سخنانی در تلویزیون ترکیه با اشاره به اینکه ترکیه در تاریخ خود، 16 بار با روسیه جنگیده است، تهدید کرد: «انتقام ما بسیار وحشتناک خواهد بود.» او همچنین مدعی شد، 26 میلیون مسلمان روسیه را از درون تکه تکه خواهند کرد.

واکنش‎ها به تشدید تنش‎ها در ادلب

همان‌طور که روسیه پیش‎بینی کرده بود، حملات مورد حمایت  این کشور به مواضع ارتش ترکیه و حوادث پس از آن با واکنش تندی از سوی سایر کشورها و مجامع بین‎المللی که برخی متحد ترکیه هم هستند، مواجه نشد. کشورهای منطقه اعم از عرب و غیرعرب؛ واکنشی به رویدادهای پنجشنبه و دیروز نشان ندادند. تنها وزارت خارجه ایران در بیانیه‎ای متذکر شد: «جمهوری اسلامی ایران از نزدیک و با حساسیت در حال رصد و پیگیری تحولات میدانی و پیامد‌های منطقه‌ای جاری در ادلب بوده و بر ضرورت مدیریت فضای متشنج موجود و آرام‌سازی آن در اسرع وقت تأکید دارد و معتقد است نشست آستانه می‌تواند در تداوم توافق‌های پیشین این روند مبنی بر مبارزه با تروریسم، اجتناب از هر گونه آسیب به غیر نظامیان و حل‌وفصل سیاسی اختلافات گام مؤثری بردارد.» در خارج از منطقه نیز «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل ناتو به تماسی تلفنی با «مولود چاووش‎اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه بسنده کرد و در سخنان خود ضمن محکوم کردن حملات ارتش سوریه علیه ترکیه که با حمایت روسیه انجام می‎شود، اعلام کرد، در نشستی که قرار بود دیشب برگزار شود، رخداد را بررسی خواهند کرد. واکنش امریکا نیز در اظهارات یک سخنگوی وزارت خارجه این کشور خلاصه شد. او گفت: «ما در کنار متحد خودمان هستیم و از روسیه، سوریه و ایران می‎خواهیم اقدامی علیه ترکیه انجام ندهند. البته در حال بررسی گزینه‎ها برای حمایت از ترکیه به‌عنوان متحد خود هستیم.» «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل نیز از تداوم درگیری‎ها در شمال سوریه ابراز نگرانی کرد.

مورد منحصر به فرد اروپا

جالب توجه آنکه اتحادیه اروپا حداقل تا زمان تنظیم این گزارش یعنی شب گذشته هیچ واکنش رسمی به این مسأله نداشت و تنها «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در توئیتی نوشت: «تنش‌ها در ادلب باید به سرعت متوقف شود. زیرا ممکن است، تبدیل به یک درگیری نظامی نامحدود بین‌المللی شده و باعث درد و رنج غیر قابل تحمل و به خطر افتادن جان غیرنظامیان شود. اتحادیه اروپا از طرفین می‌خواهد سریعاً تنش‌ها را کاهش داده و نسبت به تمام جان باختگان ابراز تأسف کنند. این اتحادیه اقدامات لازم برای حفاظت از منافع امنیتی خود را لحاظ خواهد کرد.»

هرچند از پیش نیز انتظار می‎رفت اتحادیه اروپا نسبت به این مسأله واکنش حمایتی خاصی از ترکیه نداشته باشد اما اقدام صبح دیروز ترکیه که تهدیدهای قبلی خود در قبال اتحادیه اروپا را عملی کرد، اتحادیه اروپا را که اختلافات متعددی بویژه در حوزه حقوق بشر با ترکیه دارد و به‌خاطر آنها روند چندین دهه‎ای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را متوقف کرده، مصمم ساخت تا با وجود تهدیداتی که از جانب روسیه احساس می‌کند، حمایت قاطعی از ترکیه نشان ندهد. به گزارش سایت شبکه خبری «بی‎بی‎سی»، دیروز یک مقام ترکیه‎ای که به نامش اشاره‎ای نشده، به خبرگزاری‎های بین‎المللی مستقر در ترکیه گفت: «ما بیش از این نمی‎توانیم درها را به روی مهاجرانی که می‎خواهند به اروپا بروند، بسته نگه داریم.» این در حالی است که ترکیه در ازای کمک‎هایی که از اروپا دریافت کرده، به 3.7 میلیون آواره سوری پناه داده است تا به سمت اروپا نروند. به نظر می‎رسد، ترکیه قصد داشت، با باز کردن دروازه‎های اروپایی خود به روی مهاجران به‌عنوان ابزاری برای امتیازگیری از اروپا استفاده کند. اما از آنجا که این اقدام زودهنگام انجام شد، کارآیی خود را از دست داد و نه فقط حربه امتیازگیری از اروپا را خنثی کرد بلکه به عامل جدیدی برای تعمیق شکاف اروپا و ترکیه مبدل شد.

امریکا، امید اول و آخر آنکارا

اکنون در حالی که روسیه دو ناو مجهز به موشکهای کروز خود را به سمت آبهای سوریه گسیل کرده است، ترکیه چشم به امریکا به‌عنوان رقیب روسیه دوخته است تا شاید با حمایت این کشور بتواند تهدیدهای روسیه علیه خود را جبران کند. اما مسأله اینجا است، «دونالد ترامپ» که در آستانه انتخابات 2020 امریکا قرار دارد، تمایلی به ورود مستقیم به جنگ‎ها ندارد. ضمن آنکه هنوز مجادلاتش با ترکیه بر سر خرید اس 400 روسی بر جای خود باقی است. اما همان طور که روزنامه «نیویورک تایمز» امریکا در تحلیلی نوشته است: «ترامپ مدت‌ها است که به‌دنبال جلوگیری از رویارویی با رهبران قدرتمند ترکیه و روسیه است که از قضا هر دو در جنگ‌های داخلی در سوریه و لیبی رویاروی یکدیگر هستند. اما پس از حمله هوایی روز پنجشنبه ترامپ باید تصمیم بگیرد و ببیند از کدام یک از این دو نفر می‎خواهد حمایت کند. از یک سو روسیه است که وزارت خارجه امریکا آن را محرک ناآرامی‎های مورد ادعای خود در سوریه می‎داند و از سوی دیگر ترکیه را پیش روی خود می‎بیند که ناتو و اتحادیه اروپا اعتماد زیادی به آن ندارند. البته نمی‎توان از این واقعیت اجتناب کرد که همه آنها روسیه را دشمن مشترک خود می‎پندارند.»

اکنون در حالی که به نظر نمی رسد هیچ کشوری تمایل به حمایت از طرفین این درگیری که یک سوی آن ترکیه است و دیگر سو روسیه و سوریه، داشته باشد، این سوال در اذهان ناظران نقش بسته که آیا جهان باید آماده جنگ دیگری در سوریه شود؟ جنگی که این بار نه در داخل سوریه که می تواند بین این کشور و همسایه شمالی اش با حمایت روسیه باشد.