شاخص بورس واقعی است؟

مدل جدید شاخص که به عنوان شاخص کل بورس از اواخر سال 87 طراحی و مورد محاسبه قرار گرفته ، بیانگر واقعیت بازار نبوده و از سقوط پی در پی شاخص جلوگیری می‌کند.

بورس اوراق بهادار تهران از فروردین ماه 1369 اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت برمبنای عدد پایه 100 و با نام تپیکس (TEPIX) کرد که این شاخص، نماگر تغییرات قیمت کل بازار بوده و به صورت میانگین وزنی محاسبه می‌شد. این شاخص در آن زمان 52 شرکت را دربرمی‌گرفت و در صورتی‌ که نماد شرکتی بسته بود یا برای مدتی معامله نمی‌شد، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می‌شد و تعداد سهام منتشره شرکت‌ها، معیار وزن‌دهی در این شاخص بود که این امر منجر به تأثیر بیشتر شرکت‌های بزرگ در شاخص می‌شد. در این میان شاخص قیمت و بازده نقدی یا همان شاخص بازده کل با نماد TEDPIX از فروردین 1377 در بورس تهران محاسبه و منتشر شده است. تغییرات این شاخص نشانگر بازده کل بورس است و از تغییرات قیمت و بازده نقدی پرداختی، متأثر می‌شود. این شاخص کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را در بردارد و شیوه وزن‌دهی و محاسبه آن همانند شاخص کل قیمت (TEPIX) است و تنها تفاوت میان آن در شیوه تعدیل آن‌ها است به طوری که شاخص قیمت و بازده نقدی علاوه بر موارد تعدیل شاخص قیمت، در صورت پرداخت سود نقدی نیز تعدیل می‌شود. علاوه بر این شاخص بازده (سود) نقدی که با نماد TEDIX منتشر می‌شود، بیانگر سطح عمومی بازده نقدی پرداختی شرکت‌هاست و مقدار آن از تقسیم پایه شاخص کل قیمت (TEPIX) بر پایه شاخص بورس (قیمت و بازده نقدی)(TEDPIX)، به دست می‌آید. * چرا محاسبه شاخص کل بورس تغییر کرد؟ شاخص کل قیمت، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص بازده نقدی، شاخص صنعت، شاخص 50 شرکت فعالتر، شاخص تالار اصلی و فرعی از شاخص‌هایی بودند در بورس اوراق بهادار تهران مورد محاسبه قرار می گرفتند ولی در راستای اجرای بند 3 مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار در تاریخ هشتم مرداد 86، مقرراتی برای تغییر در محاسبه شاخص بورس به پیشنهاد هیات مدیره سازمان بورس رسید و در تاریخ 30 اردیبهشت 1387 در 10 ماده و 3 تبصره دستورالعمل نحوه تغییر شاخص‌های بورس یا تعریف شاخص‌های جدید تصویب شد. بر اساس این مصوبه بود که شورای عالی بورس اقدام به انتشار مقررات اجرایی نحوه تغییر در شاخص‌های بورس یا تعریف شاخص‌های جدید در بازار سهام کرد و همزمان با راه اندازی نرم افزار جدید معاملات موسوم به "جم" در روز 16 آذرماه، شاخص قیمت و دیگر شاخص‌های بورسی تغییراتی نسبت به گذشته پیدا کردند. به طوری که شاخص بازده نقدی و قیمت از سال 87 به عنوان شاخص کل در بورس معرفی شد و در حال حاضر به جای شاخص قیمت، شاخص کل بورس به همراه شاخص صنعت، شاخص بازار اول، شاخص بازار دوم و شاخص آزاد شناور و شاخص 30 شرکت بزرگ در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه می شود. این در حالی است که شاخص قیمت که به عنوان شاخص قدیم بورس مطرح است در گذشته بر اساس تغییرات قیمت سهام بازار محاسبه می شد به طوری که تغییرات تمام شرکتهای بورسی در این شاخص لحاظ می‌شد اما در محاسبه فعلی شاخص قیمت از قیمت تعدیل شده، استفاده می شود به طوری که قیمت سهم پس از تقسیم سود نقدی کاهش پیدا میکند که در محاسبه جدید، پایه شاخص به اندازه سود تقسیم شده، تعدیل می شود تا تاثیری بر شاخص نگذارد. لذا شاخص قیمت تنها بر اساس تغییرات قیمت محاسبه می‌شد ولی شاخص سود نقدی اثر تقسیم سود را نیز مورد بررسی قرار می دهد. به عنوان مثال، در محاسبه جدید شاخص درصورتی که قیمت سهام یک شرکت بورسی قبل از برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه یک هزار و 200 ریال باشد و این شرکت 200 ریال سود در مجمع تقسیم کند، در روز گشایش نماد تغییرات قیمت نسبت به مبلغ یک هزار ریال انجام می شود تا تاثیری در شاخص به وجود نیاید. اما درگذشته نحوه محاسبه شاخص به گونه دیگری بود به طوری که اگر سهام یک شرکت بورسی 1200 ریال بود و در مجمع 200 ریال سود تقسیم می کرد، نماد با قیمت1100 ریال باز می شد که این امر شاخص را منفی می کرد. بنابراین در محاسبه جدید، تغییرات شاخص نسبت به مرز یک هزار ریال برای شرکت مذکور انجام می شود تا تاثیری در شاخص ایجاد نشود. **اشکالات شاخص فعلی بورس به این ترتیب با تغییرات ایجاد شده در محاسبه شاخص بورس تهران، در شاخص فعلی، قیمت سهام یک شرکت قبل از مجمع منهای سود تقسیمی این شرکت محاسبه می‌ شود که عمده‌ترین اشکال محاسبه آن در این است که امکان مقایسه شاخص با گذشته از بین رفته و نمی‌توان بر مبنای اعداد سال گذشته به یک نتیجه منطقی در مورد روند حرکت شاخص در سال‌ جاری رسید. همچنین ضمن اینکه داده‌های شاخص قیمت توسط بورس اعلام نمی شود که شاخص فعلی، از رشد سهام شرکتها جلوتر بوده و از کاهش سهام ها عقب‌تر است. علاوه بر این سود نقدی شرکت‌ها در زمان بازگشایی نماد سهام آنان پس از مجمع از مخرج کسر محاسبه بازدهی کسر می شود که سبب رشد در محاسبه شاخص می‌ شود و دلیل این موضوع نیز تلاش برای جلوگیری از نزول شاخص در دوران نزول است. این در حالی است که عدم تطابق حرکت شاخص با حرکت قیمتها، سردرگمی سهامداران و کاهش اعتماد بر شاخص از جمله انتقادات وارده بر شاخص جدید که این مسائل موجب شده‌اند کارکرد شاخص به عنوان نماگر رویه کلی بازار در پرده ابهام قرار گیرد. بر این اساس است که برخی از فعالان بازار سرمایه نسبت به نحوه محاسبه شاخص، افزایش و مقایسه آن اعتراض داشته و معتقدند شاخص‌های قدیمی نیز باید در نرم‌افزار جدید معاملاتی بورس تعریف و برای عموم نمایش داده شود. این در حالی است که با واقعی کردن شاخص و پذیرش اشتباهات شاخص، می‌توان بازار را از فشار زیاد رهانید و سرمایه‌گذاران را از نگرانی بیرون کرد. *آیا رشد شاخص بورس ارتباطی به تغییر فرمول محاسبه آن دارد؟ اما در این میان رشد شاخص بورس به تبع تغییر فرمول محاسبه، از بازده قیمت به بازده نقدی و قیمت، فارغ از منطق تغییر شاخص این سوال را مطرح می کند که آیا این تغییر اساساًٌ درست و منطقی بوده یا نه؟ و آیا رشد اخیر شاخص بورس ارتباطی به تغییر فرمول محاسبه آن دارد؟ در این میان یکی از کارگزاران بورس نحوه محاسبه شاخص کل بورس را مورد توجه قرار داد و گفت: یکی از اشکالات محاسبه شاخص کل بورس این است که اگر 5 درصد سهام شرکت در بورس پذیرفته شده باشد، کل شرکت در محاسبه شاخص لحاظ می‌شود. لذا باید شاخصی مورد محاسبه قرار گیرد که بیان کننده وضعیت بازار باشد. وی با بیان اینکه شاخص کل بورس با شاخص قیمت و بازده نقدی پیوند زده شده است، ادامه داد: در محاسبه شاخص قدیم زمانی که شرکت‌ها سود تقسیم می کردند، شاخص کاهش پیدا می کرد ولی شاخص جدید طوری محاسبه می شود که با تقسیم سود شاخص افزایش می یابد به طوری که در حال حاضر نیمی از بازدهی بورس از ابتدای سال تاکنون به دلیل برگزاری مجامع و تقسیم سود نقدی است. *شاخص فعلی واقعی‌تر از شاخص قبلی است اما در این میان مدیر عامل شرکت بورس اوراق بهادار نظر دیگری دارد و معتقد است شاخص کلی که در حال حاضر در بورس تهران محاسبه می شود واقعی تر از شاخص قبلی است. حسن قالیباف اصل در پاسخ به این سوال که آیا شاخص کل بورس واقعیتهای بازار را نشان می دهد یا نه؟ گفت: شاخصی که در گذشته به نام شاخص قیمت مورد محاسبه قرار می‌گرفت، بخشی از واقعیت را نشان می داد که آن واقعیت فقط بازده به خاطر تغییرات قیمت بود ولی شاخص فعلی، بازده کل را نشان می دهد که هم شامل تغییرات قیمت و هم سود نقدی است؛ لذا شاخص کلی که در حال حاضر محاسبه می شود واقعی‌تر است زیرا کل واقعیت بازار را نشان می دهد. *تقسیم سود نقدی شاخص را بالا می برد قالیباف در مورد اینکه آیا رشد اخیر شاخص به تغییر فرمول محاسبه آن ارتباطی دارد یه نه؟ گفت: در ماه‌هایی از سال سود نقدی روی رشد شاخص اثر گذار است و آن هم زمانی است که مجمع عادی شرکتها برگزار می شود و شرکتها سود نقدی تقسیم می کنند ولی زمانی که مجمع برگزار نمی شود، شاخص قیمت هر تغییری کند، شاخص کل نیز همان قدر دچار تغییر می شود. وی اضافه کرد: لذا تقسیم سود نقدی که در شاخص بورس اثرگذار است فقط مربوط به ماه‌هایی از سال و معمولا در تیر ماه و فصل مجامع شرکتها است و در مابقی ماه‌های سال این موضوع تاثیری روی شاخص کل بورس ندارد. قالیباف در ادامه تاکید کرد: این در حالی است که شاخص اصلی بورس در حال حاضر شاخص کل است که شاخص کاملی بوده و در آینده نیز نحوه محاسبه آن تغییری نمی کند. * رشد پی در پی شاخص فعلی این در حالی است که آمار روند حرکتی شاخص بورس از سال 83 تا کنون بیانگر واقعیت دیگری است و این موضوع را به ذهن متبادر می کند که شاخص جدید برای رشد طراحی شده است! به طوری که شاخص قدیم بورس اوراق بهادار کشور که تنها با احتساب بازده قیمت محاسبه می شد در بهترین حالت و بالاترین رقم خود توانست در سال 82 به رقم 13 هزار و 809 واحد برسد و بعد از آن روند نزولی طی کرد. به این ترتیب بعد از افت پی در پی شاخص بورس بود که موضوع تغییر سیستم جدید معاملاتی مطرح شد و به طبع آن محاسبه شاخص کل بورس تغییر کرد و شاخص قیمت و بازده نقدی به عنوان شاخص کل بورس ایران مطرح شد تا این شاخص جدید بهانه ای برای رشد روز افزون آن و جلوگیری از سقوط شاخص باشد به طوری که روند رشد شاخص از ابتدای سال 88 و با تغییر فرمول محاسبه نشان می دهد که از آن سال تاکنون شاخص کل بورس نه تنها هیچ گاه سقوط بیش از هزار و 300 واحدی را همانند سال های قبل از طراحی شاخص جدید، تجربه نکرده بلکه از آن سال تا کنون همواره در مسیر مثبت حرکت کرده است! آمار حرکت شاخص کل بورس از ابتدای سال 88 و بعد از تغییر فرمول محاسبه شاخص، نشان می دهد که شاخص کل بورس از همان ابتدای سال روند صعودی خود را آغاز کرد و از کانال هفت هزار واحد در ابتدای سال به 12 هزار و 537 واحد در پایان سال رسید. اما این پایان ماجرا نبود و روند پرشی و جهشی شاخص کل بورس طبق فرمول جدید در سال 89 به اوج خود رسید و این متغیر مهم اعداد 13 هزار،14 هزار،15 هزار،16 هزار،17 هزار و در نهایت 18 هزار را فتح کرد که بیشترین رکورد شاخص بورس نیز فصل مجامع و تقسیم سود شرکتها مربوط بوده است. این حرکت در سالهای 90، 92،91 و هم تکرار شد به گونه ای که شاخص بورس در این سالها به خصوص امسال رشد فزاینده ای را تجربه کرده و از 38 هزار واحد در رکوردی بی سابقه به 80 هزار واحد رسید. به این ترتیب با رشد بی سابقه دماسنج بازار سرمایه از ابتدای سال تا کنون و افزایش 42 هزار واحدی این متغیر، این شائبه بیشتر مطرح می شود که آیا ارقام شاخص بورس واقعی است؟ اگرچه از افزایش قیمت‌های جهانی فلزات اساسی، فولاد، طلا ، نفت،رکود بازار های رقیب از جمله عوامل رکورد زنی پی در پی شاخص کل بورس بوده است و اگر چه روند مثبت شاخص به فال نیک گرفته می شود و به اعتقاد مسوولان بورس روش کنونی در محاسبه شاخص روش درست‌تری است، اما این شائبه مطرح می شود که حساسیت به نوسان‌های شاخص بورس تهران باعث شده است تا مدیران بورسی به طراحی شاخص جدیدی دست بزنند که همواره این متغیر را در مسیر صعودی نشان دهد و روش جدید محاسبه شاخص که پایه عددی آن از شاخص قیمت گرفته شده و نحوه محاسبه آن بر مبنای شاخص بازده نقدی و قیمت است، برای جلوگیری از سقوط آن طراحی شود. زیرا همانطور که آمار نشان می‌دهد بعد از تغییر فرمول محاسبه شاخص کل،این متغیر مهم هیچگاه شاهد سقوط 5 هزار واحدی همانند سال های 83 تا 87 نشده و همواره مسیر خوش و خرمی را پیموده است. از سوی دیگر با توجه به تغییر فرمول محاسبه شاخص بورس نمی توان به مقایسه آمار حرکت شاخص از سالهای قبل از آذر 87 پرداخت چرا که نحوه محاسبه شاخص از شاخص قیمت به شاخص نقدی و قیمت تغییر کرده است به طوری که اگر در گذشته قیمت سهام شرکتی بعد از مجمع به خاطر تقسیم سود افت می کرد، شاخص بورس نیز کاهش نشان می داد. در حالیکه در حال حاضر اگر شرکتی سود تقسیم کند و به اندازه سود تقسیمی قیمت بعد از مجمع کاهش یابد شاخص هیچ تغییری نخواهد کرد. لذا با توجه به این موضوع امکان ثبت رکوردهای دیگری برای شاخص کل بورس تا اعداد بالاتر نیز وجود دارد. این در حالی است که مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در سال گذشته نحوه محاسبه شاخص‌های اصلی بورس تهران را مورد ارزیابی قرار داد و با توجه به انتقادات وارده بر نحوه محاسبه شاخص پیشنهادات جدیدی برای نحوه محاسبه ارائه کرده است. همچنین این مرکز اعلام کرد که با توجه به اهمیت حیاتی وجود اطلاعات در بازارهای مالی ضروری است که شاخص قیمت برای تمامی روزهای کاری بورس از تاریخ انقطاع آن در آذرماه 1387 تاکنون محاسبه و منتشر شود. لذا این مرکز پیشنهاداتی را برای محاسبه شاخص ارائه کرد. این مرکز عنوان کرد از آنجا که محاسبه شاخص برای تمامی ساعات معاملاتی دشوار است پیشنهاد می شود حداقل شاخص قیمت بر مبنای قیمت روزانه (قیمت آغازین ، پایانی و یا میانگین این دو) محاسبه شده و در اختیار فعالان بازار قرار گیرد. این کار، عملا امکان انتخاب یکی از دو شاخص قیمت یا بازده کل را برای فعالان بازار فراهم می کند. این در حالی است که مدیر عامل شرکت بورس در مهر ماه امسال در نشست خبری اظهار کرد: قرار است شاخص بازده نقدی منتشر شود که مستقل از شاخص کل، بازده نقدی و بازده قیمت را مورد محاسبه قرار دهد. به گفته قالیباف، نرم افزار این سیستم توسط شرکت بورس در حال تهیه است تا اطلاعات را از سیستم معاملات بگیرد زیرا سیستم معاملات بورس محاسبه شاخص را انجام می‌داد اما تنظیمات آن به شکلی بود که شاخص کل را محاسبه می‌کرد که امیدواریم با طراحی این نرم افزار، شرکت بورس بتواند شاخص قیمت را محاسبه کند. وی اعلام کرد:‌ به دنبال این هستیم تا نرم افزاری طراحی شود که مانند شاخص کل بتواند هر لحظه از زمان بازار مورد محاسبه قرار گیرد و اطلاعات را در اختیار بازار قرار دهد. وی با رد مبهم بودن شاخص کل بورس گفت:‌ شاخص فعلی بورس ابهام ندارد زیرا شاخص‌هایی که طراحی می‌شوند می‌توانند برخی اطلاعات اضافه را در اختیار بازار قرار دهند. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا، لذا در شرایطی که هنوز شاخص قیمت مورد محاسبه قرار نگرفته است، فعالان بازار سرمایه همواره از مسوولان تقاضا دارند که شاخص‌های قدیمی بورس را مجددا روی تابلوی بورس نمایش دهند زیرا شاخص قیمت که در گذشته نمایش داده می‌شد مبنایی برای فعالان بازار بود که اکنون وجود ندارد و این موضوع باعث شده است که اطلاعات شاخص قدیمی بورس تهران دیگر قابل مشاهده برای عموم نبوده و مبنای محاسبه دقیقی برای بررسی و تحقیق بر روند شاخص وجود نداشته باشد.