گنج‌های پنهان در زباله ایرانی‌ها

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، زباله‌ای که در بسیاری از کشورها حکم طلای کثیف دارد، در ایران حاصلی جز هزینه نداشته است.» محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، با انتقاد از نبود فرآیند مدیریت پسماند در ایران می‌گوید: «حداقل 10‌درصد درآمد مدیریت شهری می‌تواند از محل مدیریت پسماند باشد.» او که معتقد است فرهنگ‌سازی به تنهایی نمی‌تواند به کاهش تولید زباله در ایران منجر شود، ادامه داد: «دولت و دستگاه‌های متولی باید به ازای کاهش تولید زباله سهام تشویقی برای مردم در بازار سرمایه درنظر بگیرند تا این‌گونه انگیزه مدیریت پسماند در کشور بیشتر شود.»

تخفیف برای دارندگان کیسه‌های پارچه‌ای

«با کیسه پارچه‌ای به خرید بیایید، از ما تخفیف بگیرید.» این جمله‌ای است که این روزها بر سردرِ برخی از سوپرمارکت‌ها و میوه‌فروشی‌های تهران نصب شده است. در حالی برخی از کسبه در تهران سعی می‌کنند انگیزه استفاده از کیسه‌های نایلونی را کمتر کنند که آمارهای سازمان حفاظت محیط زیست نشان می‌دهد هر ایرانی سالانه در حدود 8 کیلوگرم پلاستیک مصرف می‌کند که متوسط عمر هر کدام از آنها 12 دقیقه است. علاوه بر کیسه، شهروندان و صنایع بزرگ روزانه هزاران‌هزار قوطی پلاستیکی و دیگر مواد پلیمری مصرف می‌کنند ولی سازمان‌های متولی محیط زیست، صنایع بازیافت و… در این موضوع هیچ استرات‍ژی عملی ندارند. محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیر کل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران که معتقد است زباله به معنای واقعی طلای کثیف است، می‌گوید: «در کشورهای پیشرفته‌ای همچون سوئد یا ژاپن جمع‌آوری زباله یکی از کدهای اصلی درآمدی محسوب می‌شود، اما در کلانشهری همچون تهران این طلای کثیف چیزی جز هزینه برای دستگاه‌های متولی نیست و درآمد حاصل از مدیریت پسماند حتی هزینه‌های ناشی از جمع‌آوری زباله را هم پوشش نمی‌دهد.» به باور این مقام مسئول، با توجه به حجم زباله‌ای که در ایران تولید می‌شود، حداقل 10‌درصد درآمد مدیریت شهری می‌تواند از محل مدیریت پسماند باشد و حداقل هزینه‌های خدمات شهری در این حوزه را جبران کند.

سهم 30‌درصدی دستگاه‌های دولتی از تولید زباله

آخرین آمار سازمان مدیریت پسماند شهر تهران نشان می‌دهد میزان تولید زباله در پایتخت در مقایسه با آمار قبلی حدود یک‌‌هزار تن در روز کاهش پیدا کرده و به هشت‌هزار و 400 تن رسیده است. با وجود این کاهش، هنوز هم سرانه تولید زباله در تهران در مقایسه با متوسط جهانی بسیار بالاست. در حالی‌که مردم دنیا به‌طور میانگین روزانه 350 گرم زباله تولید می‌کنند، این رقم برای تهرانی‌ها حدود یک کیلوگرم گزارش شده است. طباطبایی مزدآبادی البته معتقد است تولید زباله در ایران لزوما توسط شهروندان صورت نمی‌گیرد و دستگاه‌های دولتی سهم بالایی از آن را به خود اختصاص داده‌اند. او با بیان این‌که حدود 4 تا 10‌میلیون کارمند مستقیم و غیرمستقیم و پیمانکاری در کشور وجود دارد، ادامه داد: «حدود 30‌درصد زباله‌ای که در کشور تولید می‌شود، مربوط به همین دستگاه‌های دولتی و عمومی است که متاسفانه برنامه‌ای برای مدیریت و کاهش آن وجود ندارد.» او که معتقد است دستگاه‌های متولی تحقیقات جامعی درباره میزان برگشت سرمایه مدیریت پسماند در کشور انجام نداده‌اند، گفت: «این در حالی است که این بخش خود می‌تواند یکی از سرفصل‌های درآمدی در دستگاه‌های مختلف باشد.»

کاهش 25 تا 30‌درصدی زباله با تفکیک در خانه

در حالی سالانه هزاران‌میلیارد تومان برای جمع‌آوری زباله در کلا‌نشهرها و شهرهای متوسط و کوچک هزینه می‌شود که صدرالدین علیپور، مدیر کل محیط‌ زیست توسعه پایدار شهرداری تهران می‌گوید: «با مدیریت صحیح پسماند می‌توان 20 تا 30‌درصد این هزینه را برگرداند و آن را برای پاکیزگی و آبادانی شهر به کار برد.» او با اشاره به ارزش افزوده بالای بازیافت زباله، ادامه می‌دهد: «اگر زباله‌ها به‌صورت تفکیک‌شده از خانه‌های مردم بیرون بیاید نه‌تنها 25 تا 30‌درصد حجم زباله‌های ما کاهش می‌یابد، بلکه بازیافت پلاستیک، کاغذ، شیشه و فلزات ارزش اقتصادی خوبی از نظر ارزش افزوده و اشتغال برای ما خواهد داشت.»

3.8‌هزار‌میلیارد تومان برنج و گندم  بیرون می‌ریزیم

کاهش دورریز مواد غذایی از دیگر راهکارهای کاهش زباله در ایران است که دبیر کل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران به آن اشاره می‌کند. او با بیان این‌که ایرانی‌ها هر‌ سال به اندازه یک ماه یارانه نقدی کل جمعیت کشور، برنج، گندم و نان بیرون می‌ریزند، ارزش این دورریز را 3‌هزار و 800‌میلیارد تومان اعلام کرد و افزود: «دورریز مواد غذایی در ایران که چیزی حدود 35‌میلیون تن برآورد شده، معادل دورریز مواد غذایی 10 کشور اروپایی است. جالب است که بدانید کل دورریز اتحادیه اروپا سالانه تنها 90‌میلیون تن است. این آمارها به خوبی نشان می‌دهد که یکی از راه‌های اصلی کم‌کردن زباله، اقدامات فرهنگی است. البته باید توجه داشت فرهنگ‌سازی به تنهایی نمی‌تواند در مدیریت پسماند موثر باشد و باید این احساس در مردم ایجاد شود که تفکیک زباله برای آنها نفع اقتصاد به همراه خواهد داشت.» طباطبایی مزدآبادی همچنین پیشنهاد می‌کند که به ازای کاهش تولید زباله، سهام تشویقی برای مردم در بازار سرمایه در نظر گرفته شود. این‌که فقط بگوییم تولید زباله به محیط ‌زیست کشور آسیب می‌زند و خطرات زیادی برای نسل آینده دارد به تنهایی کافی نیست؛ اما اگر قرار باشد یک بسته تشویقی برای مردم در نظر گرفته شود، به نوعی ما شهروندی اقتصادی را تربیت می‌کنیم.

سه برابر جهان زباله تولید می‌کنیم اما باز هم وارد می‌کنیم

بر اساس گزارش‌ها سالانه بیش از ۱۷۷‌هزار تن پلاستیک در ایران تولید می‌شود؛ یعنی ۴‌درصد از نفت تولیدشده در کشور صرف تولید مواد پلاستیکی می‌شود و حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰‌سال طول می‌کشد تا این مواد پلاستیکی تجزیه و نابود شود. اما واردات 25‌هزار تن زباله برای کارخانه‌های بازیافت در‌ سال گذشته نشان می‌دهد که شرایط نگران‌کننده‌تر از آنچه است که به نظر می‌رسد. آمارهای اعلامی از طرف علیپور نشان می‌دهد که در بهترین حالت حدود 20‌درصد از 8‌هزار تن زباله که در تهران جمع‌آوری می‌شود، تفکیک و بازیافت می‌شود. مقیمی اصل، رئیس سابق اتحادیه نایلون و پلاستیک درباره واردات زباله  می‌گوید: «مواد خام کارخانه‌های بازیافت پسماند است و کارخانه‌ها برای تهیه این مواد از روی استیصال به واردات روی آورده‌اند.»

او با اشاره به سهم پایین بازیافت زباله در اقتصاد ایران ادامه داد: «آمارها نشان می‌دهد که تولید زباله در ایران سه برابر استاندارد جهانی است؛ با وجود این به جای این‌که پلاستیک‌ کهنه و آشغال‌‌های خشک را از مردم خودمان بخریم و در بازیافت استفاده کنیم، اقدام به خرید و واردات پلاستیک‌ کهنه از عراق می‌کنیم. دلیل این وضعیت آن است که در ایران زباله‌های خشک ازجمله پلاستیک‌ها به درستی به دست صنایع بازیافت داخل کشور نمی‌‌رسد و ما مجبور می‌شویم که از کشور همسایه آشغال وارد کنیم.»

20‌درصد زباله‌های تهران و 7‌درصد زباله‌های کشور بازیافت می‌شوند

آن‌گونه که آمارها نشان می‌دهد، تنها 7‌درصد زباله تولیدشده در کشور بازیافت می‌شود؛ در حالی ‌که متوسط جهانی بازیافت زباله چیزی حدود 70‌درصد است. از آن‌جا که بازیافت زباله‌های کاغذی با جلوگیری از قطع درختان به محیط‌ زیست کمک می‌کند اما کمبود فعالیت در این زمینه از یک‌سو و دفن غیربهداشتی زباله‌ها از سوی دیگر موجب شده است که محیط‌ زیست بشدت تهدید شود؛ درواقع از این فرصت در کشور نه‌تنها استفاده‌ای نشده است بلکه این موضوع به تهدیدی تبدیل شده است که چالش‌های فراوانی را در سطوح مختلف به ارمغان آورده است. این در حالی است که کشورهای پیشرفته دنیا با مدیریت پسماند مناسب این معضل را حل کرده‌اند؛ به ‌طور نمونه در استرالیا 70‌درصد زباله دفن و 30‌درصد بازیافت می‌شود، در ژاپن تنها 3‌درصد دفن، 17‌درصد بازیافت مواد و 74‌درصد بازیافت انرژی می‌شود و در سوییس یک‌درصد دفن، 33‌درصد بازیافت مواد، 50‌درصد بازیافت انرژی و 16‌درصد کمپوست از زباله‌ها تولید می‌شود.

ممنوعیت استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در ایران

حالا برخی از کشورها برای کاهش خسارت بالای ناشی از استفاده از کیسه‌های پلاستیکی به محیط زیست، استفاده از این کیسه‌ها را ممنوع اعلام کرده‌اند. برخی کشورها هم سعی دارند تا با وضع مالیات سنگین برای فروشندگان کیسه‌های پلاستیکی، محیط ‌زیست خود را از گزند این زباله‌ها در امان نگه دارند. با وجود تمام اینها تنها در کشور ما سالانه حدودا ۱۸۵‌هزار تن پلاستیک تولید می‌شود و از این منظر جزو ۱۰ کشور پرمصرف ظروف یکبار مصرف در دنیا هستیم. حالا مدیرکل سازمان پسماند محیط ‌زیست شهرداری تهران می‌گوید: «طرحی در هیأت دولت در رابطه با اعمال محدودیت و وضع قوانین سختگیرانه برای استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در حال بررسی است.» البته این خبر خوشحال‌کننده در شرایطی اعلام شد که هیچ زمانی برای اجرا یا حتی تصویب این قانون اعلام نشده است و مشخص نیست که قرار است چه زمانی حفاظت از محیط‌ زیست در ایران قانونی شده و با جدیت بیشتری پیگیری شود. علیپور البته تأکید می‌کند که اگر قوانین فقط بر روی کاغذ باشد، خاصیت بازدارندگی ندارد؛ اما اگر قوانین را اجرا کنند مثلا جرایمی برای ریختن زباله پلاستیکی در طبیعت برای مردم در نظر بگیرند که البته نوعی فرهنگسازی را هم به دنبال خودش داشته باشد، موثر خواهد بود.

لیوان یک‌بارمصرف کاغذی یا ظروف گیاهی نداریم

«فلان کیسه‌ها یا ظرف یک‌بارمصرف با محیط‌ زیست سازگار است و در طبیعت جذب می‌شود.» اینها تنها بخشی از ادعاهایی است که مدیرکل سازمان مدیریت پسماند تهران به درستی آن تردید دارد و می‌گوید: «به راستی اگر این ادعاها درست بود، کشورهای اروپایی که اتفافا تکنولوژی خیلی خوبی هم در این زمینه دارند، به جای سیاست‌های تشویقی یا تنبیهی بیشتری روی تولید مواد پلاستیکی سازگار با محیط ‌زیست تمرکز می‌کردند.»

رئیس سابق اتحادیه نایلون و پلاستیک هم در این‌باره می‌گوید که برخی برای سوءاستفاده و جذب بیشتر مشتری چنین ادعاهایی را مطرح می‌کنند؛ به ‌عنوان مثال گفته می‌شود که لیوان‌های یک‌بارمصرف کاغذی ضرر کمتری برای محیط‌ زیست دارد. این در حالی است که این لیوان‌ها کاغذی نیست و بیش از 85‌درصد آن از مواد پلیمری تشکیل شده است. یا برخی می‌گویند که این ظروف یک‌بارمصرف گیاهی هستند؛ هیچ‌کدام از این ادعاها درست نیست.

او با اشاره به سودآوری بالای صنعت بازیافت گفت: «به‌عنوان مثال چین که بزرگترین واردکننده زباله جهان است، سالانه چیزی حدود 40‌میلیارد دلار از بازیافت زباله درآمدزایی می‌کند. این در حالی است که در کشور نه‌تنها میزان درآمد ناشی از بازیافت بسیار ناچیز است، بلکه به گفته مسئولان هزینه جمع‌آوری زباله و تفکیک آن تنها در تهران چیزی حدود 800‌میلیارد تومان برآورد شده است.