هشدار درباره موج صعودی وابستگی به داروها
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور درباره افزایش شیوع سوءمصرف داروهای اعتیادآور هشدار داد. این هشدار به دلیل گزارش‌های دریافتی درباره افزایش سوءمصرف ترامادول، داروهای خواب‌آور و مسکن‌ها و افزایش موردی اما نگران‌‌کننده سوءمصرف ریتالین، فهرست طولانی از مصرف خودسرانه و غیرمجاز داروهای اعتیادآور را دربرمی‌گیرد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، هشدار فرید براتی‌سده در حالی است که وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو هر ساله به دلیل قابلیت بالای این داروها برای سوءمصرف، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی درباره نحوه توزیع این داروهای کنترل شده و تحت نظارت دارند و در تمام دستورالعمل‌ها تاکید شده که فروش این داروها - حتی در دوزهای کم‌‌اثر و مقادیر اندک - بدون نسخه پزشک ممنوع بوده و در مورد داروهایی هم که ماده موثره آنها، از مشتقات تریاک است، تحویل پوکه دارو الزامی و اجباری است.
توزیع داروهایی مانند مورفین و ریتالین که قابلیت مصرف بیمارستانی هم دارند، در حدی مشمول سخت‌گیری‌های سازمان غذا و دارو است که بیماران شناسایی شده، برای دریافت این داروها باید به معاونت‌های غذا و دارو یا معاونت‌های درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی هر منطقه مراجعه کرده و تشکیل پرونده دهند و این داروها بنا بر نسخه‌های یک بار مصرف پزشک معالج، صرفا به بیمار و در ازای ثبت و تایید کد ملی بیمار تحویل می‌شود. البته حتی این سخت‌گیری‌ها در تمام این سال‌ها مانع از این نبوده که پای این داروها به بازار سیاه نرسد یا مصرف کنندگانی که هیچ عارضه‌ای نداشته و صرفا دچار وابستگی به این داروها شده‌اند با ترفندهایی از جمله نسخ جعلی، ترغیب پزشک متخصص برای نسخه‌نویسی و حتی ترغیب عوامل توزیع دارو به خرده‌فروشی دارو، موفق به دریافت این داروهای تحت کنترل شوند و در نهایت و به هنگامی که از دریافت دارو از طریق مجاری قانونی ناامید می‌شوند، به بازار سیاه پناه ببرند.
براتی‌سده درباره نگرانی‌های نهاد متولی کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی از بابت شیوع سوءمصرف داروهای اعتیادآور می‌گوید: «مصرف خودسرانه داروهای آرامبخش و اعصاب و روان در کشور ما بالاست. نتایج پیمایش سلامت روان، سال 90 اعلام کرد که بیش از 23 درصد جمعیت 15 تا 64 ساله کشور گرفتار یکی از انواع اختلالات روانی هستند. بنابراین، اولین گروه از افراد وابسته به داروهای اعتیادآور، ممکن است از همین افراد باشند و البته ممکن است این افراد، همزمان مبتلا به مصرف مواد هم باشند. گزارش‌ها به ما نشان می‌دهد که مصرف خودسرانه و سوءمصرف داروهای آرامبخش - انواع پام‌ها / لورازپام، دیازپام و زولپیدوم- در کشور ما آمار بالایی دارد اما علاوه بر اینها، نگرانی عمده ما بابت شیوع قابل توجه مصرف خودسرانه ریتالین و ترامادول در قشر جوان کشور است.
حتی از بابت سوءمصرف ترامادول، بیشتر نگرانیم چون عرضه قانونی و کنترل شده این دارو مشکلی ندارد ولی ما نگران همان حجم وسیع ترامادول قاچاق هستیم که حالا شیوع سوءمصرف این دارو در قشر جوان ما تبدیل به یک نگرانی جدی شده است. شیوع سوءمصرف ریتالین هم همین وضعیت نگران کننده را دارد اگر چه که سوءمصرف ریتالین در مقاطع زمانی مشخص گزارش می‌شود و اوج سوءمصرف این دارو در ایام امتحانات دانشگاه‌ها و مدارس و زمان برگزاری کنکور است. سایر داروهای آرامبخش هم در جمعیتی که دچار وابستگی شدید نیستند، تقریبا وضعیت مشابه دارد یعنی در مقاطعی از سال، شیوع سوءمصرف داروهای آرامبخش اوج پیدا می‌کند و به عنوان نمونه، در روزهای پایانی سال و همزمان با خریدهای شب عید و ایام نزدیک به بازگشایی مدارس و حتی در ترافیک اوایل سال تحصیلی که والدین هم درگیر استرس و اضطراب می‌شوند، گزارش‌های دریافتی ما از شیوع سوءمصرف داروهای آرامبخش، متفاوت از باقی ایام سال می‌شود.» وابستگی دارویی، اتفاق جدیدی در ایران نیست.
تحقیقات پژوهشگران طی 40 سال گذشته نشان می‌دهد که داروهای اعتیادآور، حداقل در همین بازه زمانی که پژوهش‌های منظم‌تر و جامع‌تری درباره تنوع وابستگی‌های دارویی در کشور انجام شده، همواره در یک موقعیت نسبتا ثابت قرار گرفته است. نتایج تحقیقی که سال 1384 با عنوان «اپیدمیولوژی اعتیاد در خانواده‌های تهرانی» انجام شد، نشان می‌داد که 11 درصد خانواده‌های پرسش‌شونده، دچار وابستگی به مصرف مخدرها، محرک‌ها، الکل یا داروهای آرامبخش بوده‌اند. سال 1386، ارزیابی سریع بررسی سوءمصرف مخدرها و محرک‌ها که در جمعیت 7 هزار و 700 نفری معتادان مراجعه‌کننده به مراکز درمانی، معتادان زندانی و معتادان خیابانی انجام شد، نشان می‌داد که 3.3 درصد از پرسش‌شوندگان گرفتار وابستگی به داروهای مخدر بودند و 55.4 درصد از کل تعداد پرسش‌شوندگان، سابقه مصرف داروهای اعتیادآور داشتند.
نتایج این تحقیق کشوری اعلام می‌کرد که پرمصرف‌ترین داروهای اعتیادآور بین معتادان، ترامادول (26.5 درصد) دیازپام (24.5 درصد) لورازپام (23.2 درصد) استامینوفن کدئین (22.4 درصد) دیفنوکسیلات (12.7 درصد) متادون (11.8 درصد) و اکسازپام (11.4 درصد) است. نتایج تحقیقی که در سال تحصیلی 1388 – 1389 با هدف بررسی میزان سوءمصرف مواد در دانشجویان علوم پزشکی شهر تهران انجام شد، نشان می‌داد که ریتالین و ترامادول از پرمصرف‌ترین داروها بین این قشر جوان است و سوء مصرف این داروهای اعتیادآور در رتبه‌های چهارم و پنجم وابستگی پس از سو ءمصرف الکل، تریاک و مورفین قرار می‌گیرد.
اواخر سال 96، رییس گروه مطالعات اعتیاد پزشکی قانونی، نسبت به شیوع سوءمصرف زولپیدوم در ورزشکاران، پزشکان، دانشجویان و دانش‌آموزان خبر داد که به دنبال این هشدار، براتی‌سده هم از نتایج تحقیقی در تهران خبر داد که براساس نتایج آن، 1/ 2 درصد از جمعیت 19 تا 54 ساله پایتخت، حداقل یک بار در عمر، سوءمصرف داروی زولپیدوم داشته‌اند. به گفته براتی‌سده، بر اساس نتایج این تحقیق که در جمعیت هزار نفری مناطق 22گانه تهران انجام شد، سوءمصرف ریتالین، 1.7 درصد و سوءمصرف الپرازولام، دیازپام، زاناکس، کلردیازپوکساید و کلونازپام 4.3 درصد گزارش شده بود و نتیجه نهایی اعلام می‌کرد که سوءمصرف داروهای اعتیادآور در جمعیت مورد تحقیق، 33 درصد بوده است.
براتی‌سده، همان زمان گفت: «اعتیاد به قرص، به سبب تبعات و آثار بر خلقیات افراد، بسیار دشوارتر از اعتیاد به سایر مواد مخدر یا محرک است و پیش‌بینی ما این است که قرص و مواد محرک خفیف‌تر از امفتامین‌ها، بازار رو به تزاید در کشور ما خواهد داشت.» حالا و بعد از دو سال، معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور با ابراز نگرانی درباره افزایش شیوع سوءمصرف داروهای اعتیادآور، پیش‌بینی خود را تحقق یافته می‌بیند و ضمن تایید اینکه مصرف اکستاسی هم رو به افزایش گذاشته می‌گوید: «امروز در بازار سیاه و عطاری‌ها، انواع داروهای اعتیادآور موجود است.
از شربت تریاک تا متادون و ریتالین و ترامادول و حتی خانواده پام‌ها. اما یادمان باشد که من و شما که مصرف‌کننده نیستیم، متادون نمی‌خریم. ترامادول و اکسی کدون هم هنوز، فراگیری بالایی در جامعه عمومی ندارد ولی شیوع امروز سوءمصرف داروهای اعتیادآور را حتی در سال‌های پیش از 1357 هم نداشتیم و آنچه امروز با آن مواجهیم، این است که نسل جوان کشور، می‌خواهد تجربه‌های جدید داشته باشد همان طور که دنیا هم امروز با نگرانی شیوع سوءمصرف زولپیدوم و ریتالین مواجه است.»
برخی عوارض داروهای اعتیادآوراعتیاد به داروها این روزها در میان بسیاری از افراد دیده می‌شود. خوردن برخی داروها - به خصوص در شرایط خوددرمانی - می‌تواند باعث وابستگی و در نهایت اعتیاد شود. در اعتیاد دارویی، چون بدن نسبت به تاثیرات دارو تحمل پیدا می‌کند، فرد برای کسب اثرات سابق به اجبار روز به روز بر دوز مصرفی خود می‌افزاید تا جایی که دیگر عملکرد روزانه او کاملا تحت تأثیر دارو قرار می‌گیرد. داروهای اعتیادآور دسته‌بندی‌های مختلفی دارند و شامل داروهای آرامبخش (باربیتورات‌ها و داروهای ضداضطراب)، داروهای برانگیزاننده و محرک (داروهای حاوی کافئین، داروهای حاوی نیکوتین، آمفتامین، متامفتامین، کوکایین و ریتالین) داروهایی که موجب تغییر در ادراک و ایجاد توهم می‌شوند (LSD، سیلوسایبین، مسکالین) داروهای روان درمان‌بخش (داروهای ضدروان‌پریشی، داروهای ضدافسردگی) داروهای مسکن (آسپیرین، داروهای مخدر مانند مورفین، کدیین، روانگردان‌ها یا شبه‌مخدرها همچون ترامادول و متادون) هستند.
برخی داروهای اعتیادآور در دوزهای بالا باعث از دست رفتن هوشیاری می‌شوند و در صورت مصرف زیاد و مداوم این داروها، مشکلاتی در راه رفتن، حرف زدن، ناهوشیاری، حتی اغما و مرگ ممکن است برای فرد پیش بیاید. داروهای ضداضطراب که از خانواده بنزودیازپین‌ها هستند و اغلب به عنوان داروی بی‌خوابی مورد استفاده قرار می‌گیرند، هر چه قوی‌تر باشند احتمال وابستگی و اعتیاد را افزایش می‌دهند. استفاده از مقادیر بالا و طولانی مدت داروهای محرک که سیستم اعصاب مرکزی را تحریک می‌کنند، باعث ایجاد توهم و هذیان و نشانه‌های روان‌پریشانه خواهد شد.
سوءمصرف داروهای توهم‌زا هم می‌تواند به توهمات بینایی و شنوایی منجر شود و تمرکز و یادآوری را دشوار ساخته، ادراک دیداری و شنیداری را دستخوش تغییرات کند. سوءمصرف داروهای ضد روان‌پریشی در درازمدت، حتما به اعتیاد منجر خواهد شد و سوءمصرف داروهای ضدافسردگی است می‌تواند باعث عوارض جانبی مانند افزایش فشار خون و بی‌خوابی را به دنبال داشته باشد. سوءمصرف مسکن‌ها که معمولا از خانواده مخدرها و شبه‌مخدرها هستند، باعث اعتیاد و افزایش تدریجی مصرف خواهد شد که در این صورت، فرد در معرض خطر اوردوز قرار گرفته و در صورت قطع مصرف، علائم ترک و خماری اتفاق خواهد افتاد.
