سناریوسازی برای جنگ
روزهای شلوغ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران بازهم از راه رسیدند. برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام گرفتار جزر و مد شده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، سلسله اتفاق‌هایی که در 16 ماه گذشته رخ داده که شامل کناره‌گیری ایالات متحده امریکا از توافق هسته‌ای، بازگشت تحریم‌های هسته‌ای و ناتوانی 1+4 در جبران این غیبت می‌شود، راهی جز دست بردن ایران در تعهدات هسته‌ای برای تهران باقی نگذاشته است. اقدام‌های امریکا به اضافه سکوت 1+4 عملا توازن لحاظ شده در برجام را برهم زده است. تهران می‌گوید از منافع اقتصادی این توافق پس از خروج امریکا از آن هیچ بهره‌ای نمی‌برد پس مطابق با متن برجام (ماده 26 و 36) دست به کاهش متقابل تعهدات زده است. روند کاهش تعهدات برجامی ایران تاکنون سه گام را تجربه کرده که در آخرین مورد آن به عبور از تمام خط قرمزهای تعیین‌شده در برجام در حوزه تحقیق و توسعه رسیده است. کاهش تعهدات برجامی ایران در حالی آغاز شده که گزارش‌های مکرر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا تابستان جاری همگی پایبندی ایران به تعهداتش را مورد تاکید و تایید قرار داده بود. نگاهی کارشناسی به گام‌های هسته‌ای برداشته شده توسط ایران نشان می‌دهد که تهران به منظور فرصت دادن به دیپلماسی عملا تناوب و تنوع گام‌ها را به گونه‌ای انتخاب کرده که همگی از قابلیت بازگشت‌پذیری برخوردار باشند اما ناگفته پیداست که اقدام‌های ایران زنگ خطر را در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین و پایتخت‌های 1+4 به صدا درآورده است. شاید بتوان گفت که پس از یک دوره 120 روزه، فرصت 60 روزه پیش روی اروپا در گام سوم آخرین فرصتی باشد که 1+4 و در راس آنها تروییکای اروپایی برای حفظ توافق هسته‌ای دارند. در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با مساله عبور ایران از برخی خط قرمزها در برجام روبرو شده همزمان بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اسراییل هم نمایش هسته‌ای‌اش درباره به اصطلاح وی مخفی‌کاری‌های ایران را ادامه می‌دهد. در چنین شرایطی می‌توان گفت که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حالی که با مساله تعیین مدیرکل پس از مرگ ناگهانی یوکیا آمانو روبه‌رو شده درباره ایران همزمان با دو مساله ادعاهای هسته‌ای نخست‌وزیر رژیم اسراییل و بررسی میزان پایبندی ایران به برجام هم روبه‌رو است.
بسترسازی بولتون، خبرسازی رویترز
کاهش تعهدات برجامی ایران زمین بازی را برای اسراییل که از نخستین روز حصول توافق هسته‌ای مخالف آن بود، فراهم کرده است. با روی کارآمدن دولت دونالد ترامپ در امریکا، بنیامین نتانیاهو به همراه چهره‌هایی چون جان بولتون، محمد بن‌زاید و محمد بن‌سلمان (تیم_بی) تلاش برای برهم زدن برجام را مضاعف کردند. نتیجه این تلاش‌ها اردیبهشت ماه سال 97 با کناره‌گیری امریکا از برجام به ثمر نشست. پس از آن پیش‌بینی تیم ترامپ و اسراییل این بود که ایران در کوتاه‌ترین زمان ممکن به دلیل فشارهای اقتصادی ناشی از بازگشت تحریم‌های امریکا، عطای برجام را به لقای آن می‌بخشد و با خروج از برجام تحریم‌های چندجانبه سازمان ملل و قطعنامه‌های فصل 7 که با برجام معلق شده بازمی‌گردند. سیاست «صبر راهبردی» ایران که تا اردیبهشت ماه سال جاری ادامه داشت عملا خواب اسراییل را در این زمینه بی‌تعبیر رها کرد. کاهش اقدام‌های برجامی ایران گام دیگری بود که تیم بی امیدوار بود به تحریک اروپایی‌ها منتهی شده و در نهایت با ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت به پایان توافق هسته‌ای با ایران و ورود جامعه جهانی به مرحله تنازع با تهران منتهی شود. ایران تاکنون 3 گام در مسیر کاهش تعهدات برجامی برداشته اما اروپا با توجه به ضعف خود در پاسخ دادن به مطالبه‌های برحق برجامی ایران، تلاش کرده با گفت‌وگو و ارایه راهکارهایی برای نجات برجام، ایران را در مسیر معکوس قرار دهد. در چنین شرایطی نتانیاهو که روزهای انتظار برای رای دوباره اسراییلی‌ها به خود را پشت سر می‌گذارد شوهای تبلیغاتی‌اش درباره برنامه هسته‌ای ایران را از سر گرفته است. در حالی که کرونل فروتا، مدیرکل موقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز یکشنبه برای نخستین‌بار از زمانی که جانشینی موقت یوکیا آمانو را برعهده گرفته به تهران آمد، جان بولتون و بنیامین نتانیاهو مسوولیت فضاسازی منفی پیرامون حضور وی در تهران را برعهده گرفتند. جان بولتون، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور امریکا در یک توییت پیش از آنکه پای فروتا به تهران برسد ادعا کرد هدف از سفر وی به تهران، پرسش درباره فعالیت‌های مخفی هسته‌ای ایران است. این توییت بولتون چندساعت پس از انتشار به بستر خبری تبدیل شد که رویترز منتشر کرد. این خبرگزاری انگلیسی که دسترسی‌های خوبی به منابع داخل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد در گزارشی که البته به نوعی بازنشر گزارشی قدیمی‌تر به حساب می‌آید ادعای جدیدی را مطرح کرد. در این گزارش دیپلمات‌هایی گمنام ادعا کرده‌اند که نمونه‌برداری بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ساختمانی در تورقوزآباد که نخستین‌بار نخست‌وزیر رژیم اسراییل یک سال پیش از آن سخن گفته بود حکایت از وجود اورانیوم غنی‌نشده در این محل دارد. در این گزارش رویترز، ادعا شده که ایران هنوز درباره دلیل آثار اورانیوم در نمونه‌ها در این محل، توضیحی ارایه نکرده اما یک دیپلمات به این خبرگزاری اعلام کرده که اورانیوم پیدا شده با درصد بالا غنی نشده بود؛ لذا از خلوص مورد نیاز برای ساخت بمب اتمی فاصله داشته است. در همین گزارش عنوان شده بود که بازرسان آژانس در زمان بازدید از این محل، هیچ اورانیومی کشف نکرده بودند اما نظارت‌هایی که بر این محل از ماه آوریل داشتند به ارسال نمونه‌های محیطی از این محل به آزمایشگاه منتهی شده است. دقیقا یک سال پیش در سپتامبر سال 2018 بود که نتانیاهو ادعا کرد ایران در تابستان همان سال ۱۵ کیلوگرم مواد رادیواکتیو را از تاسیساتی خارج و در مناطق مختلفی در تهران پخش کرده تا این مواد را پنهان کند.
نخستین مقام ایرانی که به این گزارش رویترز و همچنین توییت جان بولتون واکنش نشان داد، کاظم غریب‌آبادی، نماینده دایم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. غریب‌آبادی در واکنش به توییت جان بولتون نوشت: «آژانس، یکی از نهادهای وابسته به دولت امریکا نیست که بولتون بتواند دستور کار بازدیدهای مقامات آن را تعیین کند. سفر فروتا، مدیرکل موقت آژانس در چارچوب تعاملات و همکاری‌های معمول ایران و آژانس صورت پذیرفت. هیچ دستور کار خاصی، آن‌گونه که بولتون آرزو می‌کرد، نداشت. هرگونه تلاشی برای ایجاد اخلال و انحراف در همکاری‌های سازنده و فعالانه ایران و آژانس و اعمال فشارهای نابجا به آژانس، کاملا مخرب بوده و با اقدامات مناسب ایران نیز مواجه خواهد شد.»
آباده، پرده جدید از نمایش نتانیاهو
پس از ترک تهران توسط فروتا و انتشار گزارش رویترز، یک خبرنگار اسراییلی ادعا کرد که نخست‌وزیر رژیم اسراییل به وی گفته به زودی درباره یک تاسیسات مخفی هسته‌ای در ایران افشاگری‌هایی می‌کند. چندساعت پس از این خبر، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسراییل در یک کنفرانس خبری بازهم با توسل به عکس‌های ماهواره‌ای ادعا کرد که اسراییل از وجود یک «تاسیسات هسته‌ای پنهانی» ایران در آباده در استان فارس اطلاع پیدا کرده است. این مقام اسراییلی ادعا کرد که ایران با اهداف نظامی «آزمایش‌هایی برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای» در این تاسیسات انجام داده است. البته سخنان بی‌بی بخش دوم جالب‌تری داشت که وی در آن با نشان دادن تصاویری ادعا کرد که پس از آنکه ایران متوجه شد اسراییل پرده از این تاسیسات برداشته، تلاش کرد که شواهد و مدارک و خود این تاسیسات را از بین ببرد. عکس‌هایی که نتانیاهو در این نشست خبری نشان داد متعلق به دو بازه زمانی متفاوت ژوئن و جولای گذشته بود. عکس اول متعلق به ژوئن تاسیسات را سالم نشان می‌داد و در عکس دوم که به ادعای او در ماه جولای گرفته شده بخش‌هایی از ساختمان تخریب شده است که به گفته او تلاشی برای پنهان کردن این مرکز بعد از آن بود که اسراییل به وجود آن پی برد. نخست‌وزیر رژیم اسراییل در ادامه خطاب به مقام‌های ایران گفت: «اسراییل می‌داند شما در حال چه کاری هستید. چه وقتی و در چه محلی این کار را انجام می‌دهید. ما به شما اجازه تولید سلاح هسته‌ای را نخواهیم داد.»
عطش چوپان دروغگو برای جنگ
از عراق تا افغانستان
در حالی که نمایش هسته‌ای نتانیاهو، فضای خبری در رسانه‌های بین‌المللی را به دست گرفته بود، محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان با انتشار یک توییت در روز دوشنبه و توییت دیگری در روز سه‌شنبه این ادعای نخست‌وزیر رژیم اسراییل را رد کرد. وزیر خارجه کشورمان در توییت نخست نوشت: «دارنده تسلیحات هسته‌ای «واقعی» همانند چوپان دروغگو درباره یک سایت تخریب‌شده ادعایی در ایران، فریاد می‌زند. او و تیم ب، بی‌توجه به خون بی‌گناهان و یک هفت تریلیون دیگر، فقط به دنبال جنگ هستند. تضمین دادن‌های وی در سال ۲۰۰۲ درباره «بازتاب‌های مثبت» حمله به عراق را به یاد بیاورید. ولی قطعا این‌بار وی نمی‌تواند از کنار به تماشا بنشیند.» ظریف در این توییت فیلم اظهارات نتانیاهو که به نوعی تشویق به حمله به عراق در سال 2003 بود را ضمیمه کرد. یک روز پس از این توییت، وزیر خارجه با ضمیمه کردن فیلم دیگری از اظهارات نتانیاهو که مشوق حمله به افغانستان بود، خطاب به رییس‌جمهور امریکا نوشت «آقای ترامپ! آیا می‌دانستید که بنیامین نتانیاهو در سوق دادن ایالات متحده به باتلاق افغانستان نیز موثر بود؛ همان باتلاقی که اکنون نمی‌توانید از آن خارج شوید؟ شعار نتانیاهو از سال ۱۹۸۶ تاکنون همواره این بوده: تا آخرین سرباز امریکایی بجنگ!
یک نمایش پرسوال
نشست خبری نتانیاهو با ابهام‌های بسیاری برگزار شد و کارشناسان اهل فن جزییات مطرح شده در این نشست را زیرسوال برده‌اند. نیویورک‌تایمز در گزارشی در این باره می‌نویسد: نتانیاهو به هیچ سوالی پاسخ نداد و حاضران را با سوال‌های بی‌شمار تنها گذاشت. یکی از اصلی‌ترین پرسش‌های بی‌جواب این است که اگر اسراییل این اطلاعات را از مدت‌ها پیش در اختیار داشته چرا تاکنون آنها را افشا نکرده است. سوال دیگر این است که چرا تا پیش از این حرفی درباره تاسیسات هسته‌ای در آباده به میان نیامده بود. تابستان 2018 بود که وی خبرنگارانی از نیویورک تایمز، واشنگتن‌پست و وال‌استریت‌ژورنال را دعوت کرد و اسنادی را که می‌گفت ماموران اطلاعاتی اسراییل درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران به دست آورده‌اند به آنها نشان بدهد. در آن زمان از وی سوال شد که آیا این اسناد از وجود تاسیسات هسته‌ای اعلام نشده در ایران خبر می‌دهد؟ در آن مقطع هیچ اسمی از آباده به میان نیامد. سوال دیگر این است که اسراییل چگونه به این نتیجه رسیده که در این تاسیسات کار هسته‌ای انجام می‌شود و نکته مهم‌تر اینکه چرا نتانیاهو تا پیش از به قول خودش تخریب عمدی این تاسیسات توسط ایران، وجود آن را افشا نکرد؟ نیویورک تایمز در ادامه می‌نویسد: درحالی که اسراییل برخی اسناد ادعایی درباره ایران را در اختیار بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داده اما مشخص نیست که آیا اسناد ادعایی درباره آباده نیز جزو اسناد تسلیم شده به آژانس بوده است یا خیر؟ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون درباره این اظهارات نتانیاهو اظهارنظری نکرده است. آژانس درباره ادعای رویترز پیرامون کشف اورانیوم غنی‌نشده در توروقوزآباد هم دست به تایید یا تکذیب نزده و مدیرکل موقت در نشست خبری صرفا به گفتن این جمله بسنده کرد که تحقیقات درباره نبود تاسیسات مخفی یا مواد اعلام نشده هسته‌ای در ایران ادامه دارد. نیویورک‌تایمز در ادامه گزارش می‌نویسد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین سرویس‌های اطلاعاتی امریکا در این نظر توافق دارند که ایران برنامه مطالعاتی درباره سلاح اتمی را در سال 2003 متوقف کرده است. زمان نشست خبری نتانیاهو (نزدیکی به انتخابات سراسری) در حالی که هیچ فرصتی هم به خبرنگاران برای پرسش و پاسخ نداد صدای رقبای سیاسی وی در داخل اسراییل را بلند کرده است. مخالفان سیاسی بی‌بی وی را متهم کرده‌اند که برای منافع شخصی از اطلاعات محرمانه استفاده کرده است. در چندهفته اخیر این چندمین بار است که مقام‌های متفاوت اسراییلی، نتانیاهو را متهم به سواستفاده از اطلاعات محرمانه با اهداف انتخاباتی می‌کنند.
در فضای مجازی نیز نشست خبری بی‌بی با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. در شرایطی که برخی رسانه‌های جریان اپوزیسیون با تمسک به اطلاعات تایید نشده و ادعای بی‌بی درباره تورقوزآباد و آباده، ایران را به پنهانکاری متهم کردند اما کارشناسان مستقل بسیاری میان ماهیت نظامی یک برنامه و ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای تمییز قائل شدند. نتانیاهو در حالی ایران را متهم به پنهانکاری هسته‌ای می‌کند که طبق آمار رسمی نهادهای تحقیقاتی غربی، رژیم اسراییل که سیاست ابهام درباره توانمندی نظامی هسته‌ای خود را در پیش گرفته چیزی حدود 80 تا 90 کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد. اسراییل در حالی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متهم به آسان‌گیری در نظارت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران می‌کند که خود این رژیم تاکنون درهای هیچ‌کدام از تاسیسات هسته‌ای خود را به روی بازرسان نهادهای بین‌المللی نگشوده و در هیچ‌کدام از معاهده‌های بین‌المللی منع اشاعه هسته‌ای نیز عضویت ندارد.
تمام هدف نتانیاهو پایان دادن به برجام و تنش بیشتر با ایران است که می‌تواند به برگ برنده‌ای برای وی در روزهای انتخابات تبدیل شود و همچنین به ظن وی شانس هرگونه گفت‌وگو میان ایران و امریکای ترامپ را هم کاهش بدهد. با این وجود به گفته کارشناسان از تورقوزآباد تا آباده، هر فعالیتی باید ۱. جنبه تسلیحاتی داشته و ۲. تاریخ آن پس از اجرای برجام باشد تا بتواند بی‌بی را به مراد دلش برساند. تنها در یکی از این دو صورت است که شاید بی‌بی و همراه وی جان بولتون در واشنگتن بتوانند به ایجاد اجماع علیه ایران که خواب آن را می‌دیدند دست پیدا کنند.
نیویورک‌تایمز نیز در گزارش اخیر خود اشاره‌ای به اهداف سیاسی بی‌بی از این به اصطلاح افشاگری‌های هسته‌ای کرده و می‌نویسد: نتانیاهو موفق شد ترامپ را به کناره‌گیری از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها تشویق کند و این را یکی از موفقیت‌های خود در حوزه سیاست خارجی می‌داند. اما نرمش‌های اخیری که تیم ترامپ برای دیدار با رییس‌جمهور ایران نشان داده و همچنین پیشنهاد امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه برای اعطای خط اعتباری 15 میلیارد دلاری به تهران برای حفظ برجام، نتانیاهو را ترسانده است. موید این نکته جمله‌ای است که نتانیاهو در نشست خبری گفت و از کشورها خواست به سیاست تحریم و فشار حداکثری امریکا علیه ایران بپیوندند. یک کارشناس اسراییلی در این باره به نیویورک‌تایمز می‌گوید: بعید است که سخنان نتانیاهو در نشست خبری روز دوشنبه بتواند تاثیری بر تصمیم‌هایی بگذارد که کشورها تاکنون درباره ایران گرفته‌اند. یک کارشناس گروه بین‌المللی بحران در این باره می‌گوید: زمانبندی این اظهارات مورد مصرف آن را که کاملا برای انتخابات است نشان می‌دهد. ترامپ تمام خصوصیت‌های رفتاری ایران را می‌داند با این‌همه همچنان به دنبال مذاکره و دیدار با همتای ایرانی‌اش است. حالا ارایه یک سند دیگر درباره رفتارهای ایران تاثیری در تصمیم ترامپ نمی‌گذارد. نتانیاهو برای از هم پاشیدن کامل برجام و ورود ایران و غرب به فاز نظامی راه‌های بسیاری را انتخاب و امتحان کرده است. با توجه به گزارش‌های مکرر آژانس‌بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران و اذعان کارشناسان به اینکه ایران در حال حاضر تحت شدید‌ترین سیستم نظارتی آژانس به شمول توافق پادمان، برجام و پروتکل الحاقی است، شانس بی‌بی برای اجماع‌سازی علیه ایران در این حوزه بسیار اندک است و البته راهی است که پیش از این هم آزموده شده و ره به جایی نبرده است. در این مرحله نیز هرچند کاهش تعهدات برجامی ایران، آژانس را موظف به گزارش عبور ایران از خطوط قرمز برجامی می‌کند اما نکته اساسی این است که آژانس صرفا نقش ناظر و گزارش‌دهنده را برعهده دارد و این کشورهای باقی‌مانده در برجام هستند که در تصمیمی سیاسی باید درباره نحوه برخورد با اقدام برجامی ایران تصمیم‌گیری بکنند. فعالیت‌های مخرب اسرائیلی علیه منافع ایران در عراق، سوریه و لبنان که در چندماه اخیر شدت پیدا کرده است در حقیقت تلاشی شکست خورده از سوی این رژیم برای درگیری نظامی ولو محدود و معدود با ایران است که به ظن نتانیاهو می‌تواند اجماع موجود در جامعه بین‌الملل برای حفظ توافق هسته‌ای‌ای با ایران را از بین ببرد.
