پیام رسان‌های مالی موازی سوئیفت در چین و روسیه
در صورت تصویب طرح «راه اندازی و استفاده از پیام رسان مالی و انعقاد پیمان‌های پولی دو و چندجانبه در تجارت خارجی» در مجلس، ایران هم مشابه برخی کشورهای دیگر از جمله چین و روسیه به دنبال ایجاد و استفاده از پیام رسان‌های مالی موازی سوئیفت خواهد رفت.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فارس، بررسی طرح «راه اندازی و استفاده از پیام رسان مالی و انعقاد پیمان‌های پولی دو و چندجانبه در تجارت خارجی» در دستورکار این هفته مجلس شورای اسلامی قرار دارد.
در صورت تصویب این طرح یک فوریتی که نقش مهمی در بی اثر کردن تحریم های بانکی آمریکا ایفا می‌کند، ایران هم مشابه برخی کشورهای دیگر از جمله چین و روسیه به دنبال ایجاد و استفاده از پیام رسان‌های مالی موازی سوئیفت خواهد رفت.
*استفاده دوگانه آمریکا از سوئیفت علیه ایران
آمریکا از ابزار سوئیفت به دو شکل علیه ایران استفاده نموده است:
شکل اول، رصد مبادلات ایران است؛ دولت آمریکا با دسترسی غیرقانونی که به سوئیفت و دادههای آن دارد، این امکان را دارد تا همه مبادلات انجام شده در آن را رصد نماید و از وضعیت کشورهای مدنظر خود از جمله ایران، در مبادلات جهانی شان اطلاع یابد. به عنوان مثال، این پیام رسان مالی در قالب برنامه رهگیری تامین مالی تروریسم (TFTP) اطلاعات تراکنشهای بانکهای ایرانی را در اختیار وزارت خزانهداری آمریکا قرار میدهد و آنها میتوانند به سادگی بانکهای طرف مقابل ما را تهدید نمایند یک پیام 700 سوئیفت (این پیام از مهمترین پیامهای سوئیفت بوده و با استفاده از آن اعتبار اسنادی گشایش میشود)، شامل 37 قلم اطلاعات است، شامل اطلاعات هویتی صادرکننده و واردکننده، بانک مبدا، بانک مقصد، بانک واسط، گمرک مبدا، گمرک مقصد، نوع ارز، نوع کالا، مبلغ و مانند آن. همه این اطلاعات بصورت مستمر در اختیار وزارت خزانهداری و سایر نهادهای اطلاعاتی و امنیتی آمریکا (CIA، FBI، NSA و مانند آن) قرار میگیرد.
شکل دوم، تهدید ایران به قطع سوئیفت است که منجر به ایجاد اختلال در مبادلات بانکی کشور میشود. در واقع از آنجا که پیام‌رسانی مبادلات مالی ایران از طریق سوئیفت انجام میشود، قطع این دسترسی، ایران را در انجام تجارت با کشورها و فرآیندهای مالی آن با مشکل مواجه می‌کند.
*پیام رسان های موازی سوئیفت در جهان
برای تبیین اهمیت تصویب این طرح، نگاهی به پیام رسان‌های مالی موازی سوئیفت می اندازیم:
پس از افشای دسترسی بی حد و حصر آمریکا به پیام رسان مالی سوئیفت و مشخص شدن آثار منفی همکاری با این پیام‌رسان، کشورها به تدریج مسیرهای جدیدی را باز نمودند تا رفته رفته وابستگی خود به این زیرساخت مالی را کاهش دهند. در حال حاضر بسیاری از کشورها جهت رهایی از هزینه و ریسک ناشی از مبادلات دلاری و همچنین نقل و انتقالات سوئیفت و حذف نقش بانک‌ها و مراحل واسط اضافی، اقدام به استفاده از پیام‌رسان های موازی با سوئیفت نموده‌اند. در این زمینه چین و روسیه پیشتاز بوده و دیگر کشورها نیز رفته رفته در حال ایجاد پیام‌رسان های موازی سوئیفت هستند.
*پیام‌رسان موازی سوئیفت در چین
به عنوان نمونه‌ای از این پیشرفت‌ها در حوزه پیام‌رسان مالی می توان به سامانه پرداخت بین بانکی بین‌المللی چین Cross-Border Interbank Payment System (CIPS) یا شبکه مالی پرداخت‌های چین اشاره کرد که به منظور بهره‌برداری در پرداخت‌های بین بانکی مورد استفاده قرار میگیرد. این سامانه درگاهی برای پرداخت و تسویه معاملات است که توسط بانک مرکزی چین به عنوان موازی برای سوئیفت راه اندازی شده است. هدف از راه‌اندازی این سامانه ارائه خدمات ایمن، آسان و کارآمد به مؤسسات مالی بین‌المللی و بانکهای فراساحلی چینی جهت انجام معاملات مبتنی بر یوآن بوده است. فراگیر شدن این شبکه مالی می‌تواند پیامدهای متعددی را برای سوئیفت داشته باشد.
کشور چین از سال ۲۰۱۵ در راستای افزایش استفاده از یوآن در معاملات بین‌المللی، اقدام به راه‌اندازی سامانه پرداخت بین بانکی بین المللی (CIPS) نموده است. هدف از راه اندازی این سامانه پرداخت، کاهش وابستگی به سامانه پرداخت دلاری آمریکا در معاملات میان چین با کشورهای طرف تجاری است.
سامانه پرداخت بین بانکی بین‌المللی چین، بدون نیاز به استفاده از سامانه‌های پرداختی غرب و با تسهیل مبادلات مالی میان کشورهای مختلف، کل شبکه مبادلات فرامرزی پرداخت شده توسط یوآن در تجارت با تمام شرکای چین را پوشش میدهد. کشور چین در این پرداخت‌ها یکی از طرفین مبادلات است.
این سامانه از زمان راه‌اندازی تاکنون با تقاضای فزاینده‌ای جهت استفاده مواجه بوده است. در سال ۲۰۱۷ حجم معاملاتی که از طریق CIPS پردازش شده است، نسبت به سال گذشته، تقریباً دو برابر شده است و به عدد ۱.۲۶ میلیون تراکنش رسیده است. همچنین ارزش کل معاملات انجام شده توسط CIPS در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال قبل، رشد ۲۳۴ درصدی داشته است و به عدد ۱۴.۵۵ هزار میلیارد یوآن رسیده است.
در فوریه سال ۲۰۱۹، ۶ مؤسسه مالی به عنوان کاربر دارای دسترسی غیرمستقیم، به CIPS پیوسته اند. از میان این ۶ کاربر، 3 کاربر در سرزمین اصلی چین و 3 کاربر نیز در بیرون از سرزمین اصلی قرار دارند. در حال حاضر ۳۱ بانک، کاربر مستقیم CIPS هستند. همچنین تا فوریه ۲۰۱۹، کل کاربران غیر مستقیم CIPS به ۸۲۴ عدد رسیده است که از میان آنها ۶۳۰ کاربر در آسیا، ۱۰۴ کاربر در اروپا، ۳۱ کاربر در آفریقا، ۲۵ کاربر در آمریکای شمالی، ۱۷ کاربر در اقیانوسیه و ۱۷ کاربر نیز در آمریکای جنوبی قرار دارند. تا تاریخ مذکور، دسترسی ۸۹ کشور و منطقه به سامانه پرداخت CIPS جهت انجام معاملات یوآنی، توسط این کاربران غیرمستقیم فراهم شده است. این در حالی است که در زمان راه‌اندازی فاز اول CIPS در اکتبر ۲۰۱۵، در ابتدای کار ۱۹ بانک تجاری در سرزمین اصلی چین به عنوان کاربر دارای دسترسی مستقیم و ۱۷۶ بانک به عنوان کاربر دارای دسترسی غیر مستقیم از بیش از ۵۰ کشور حضور داشتند.
مزیت استفاده از سامانه پرداخت CIPS و یوآن این است که نیازی به زیرساخت های پرداختی جدیدی نیست و مؤسسات امکان انتخاب بانک کارگزار مناسب جهت پرداخت‌های خود را دارند؛ همچنین امکان استفاده راحت از یوآن در پرداخت‌ها وجود دارد.
*پیام‌رسان موازی سوئیفت در روسیه
از دیگر کشورهای پیشرو در زمینه راه‌اندازی پیام‌رسان مالی موازی سوئیفت، کشور روسیه است. در سال ۲۰۱۴ و زمانی که اتحادیه اروپا و آمریکا اولین دور تحریم‌های بین‌المللی را به دلیل آنچه «مداخله در بحران اوکراین و الحاق کریمه توسط روسیه» خوانده شده بود، علیه مسکو اعمال کردند، این کشور شروع به طراحی یک سامانه پیام‌رسان مالی بین المللی با نام (System for transfer of financial messages (SPFS کرد که قرار است جایگزینی برای عملیات سوئیفت در سطح بین‌الملل باشد.
پیام‌رسان مالی بین‌المللی روسیه، هم به لحاظ تکنولوژیک و هم به لحاظ دسترسی به داده‌ها، ویژگی‌های متمایزی نسبت به سوئیفت دارد. به عنوان نمونه با استفاده از این پیام‌رسان، داده‌ها فقط در یک یا دو کشور خاص ذخیره نمی‌شوند، بلکه قرار است در یک شبکه‌ای از کشورها گسترده شود و مراکز متعددی داشته باشد تا از سوء استفاده‌های امنیتی و اطلاعاتی از این داده‌ها به نفع چند کشور خاص جلوگیری شود. همچنین این سامانه پیام‌رسانی منطبق بر استانداردهای معتبر بین‌المللی طراحی شده است؛ این بدین معنی است که در تمامی کشورهای جهان قابلیت استفاده و راه‌اندازی را دارد و توانایی تبادل با سوئیفت را نیز به صورت مستقیم دارد.
در حال حاضر بیش از 300 بانک روسی و همچنین شرکت‌های نفتی و سرمایه‌گذاری متعدد به پیام‌رسان موازی سوئیفت روسیه متصل شده‌اند. روسیه، اعضا و شرکای بریکس را دعوت کرده است تا به این سامانه موازی سوئیفت بپیوندند تا کنترل آمریکا بر نظام مالی بین‌المللی را از بین ببرند.
علاوه بر این، روسیه یک سامانه پرداخت کارتی بنام میر (National payment system (MIR برای تبادلات مالی طراحی کرده است تا پرداخت‌های خرد داخلی را به عنوان جایگزین سامانه‌های بین‌المللی مانند ویزا و مسترکارت انجام دهد. در حال حاضر 90 درصد دستگاه‌های خودپرداز روسیه به این سامانه پرداخت داخلی متصل هستند که نسخه داخلی ویزا و مسترکارت برای روسیه می‌باشد.
*فناوری بلاک چین رقیب جدی سوئیفت
از معماری‌های جدید نرم‌افزاری که برای ایجاد پیام‌رسان مالی موازی سوئیفت استفاده میشود، فناوری بلاک‌چین است که امکان طراحی پیام‌رسان مالی غیرمتمرکز را فراهم کرده است. اهمیت فناوری بلاک‌چین از زمان آغاز به کار آن مورد توجه متخصصان حوزه‌های فناوری اطلاعات قرار داشت؛ اما در سال 2017 میلادی و با استقبال گسترده از پول‌های الکترونیکی، اهمیت این فناوری توجه بیشتری را به خود جلب نموده است.
فناوری بلاک‌چین (Blockchain) سلسله حساب‌های توزیع شده است که از داده های دیجیتالی نامنظم و ثبت شده در بسته‌های بلوک و در یک زنجیره خطی استفاده می‌کند؛ این فناوری در راه‌اندازی و پشتیبانی ارزهای دیجیتالی از قبیل بیت‌کوین، اتریوم و دیگر ارزهای رمزنگاری شده نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
فناوری بلاک‌چین ظرفیت بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یک سامانه موازی امن و راحت برای نقل و انتقالات مالی در نظام بانکی دارد. با استفاده از این فناوری در انجام پرداخت بین بانکی، هزینه‌ها بسیار کاهش خواهد یافت و سرعت معاملات بالا خواهد رفت.
اهمیت اساسی بلاک‌چین در نظام مالی بین‌المللی در این است که معاملات را به صورت کاملا توزیع شده انجام میدهد و از ذخیره سازی اطلاعات در یک پایگاه متمرکز جلوگیری می‌کند. همچنین نظارت و ایجاد محدودیت توسط شخص ثالت را به کلی حذف می‌نماید. این رویه بر خلاف سامانه‌های پرداخت بین‌المللی از قبیل سوئیفت است که معاملات در آنها به صورت متمرکز و تحت نظارت کشورهای خاص صورت می‌پذیرد. لذا توسعه فناوری بلاک‌چین این انگیزه را در بین کشورهای تحت تحریم یا سایر کشورهایی که در استفاده از سامانه‌های پرداخت بین‌المللی دچار محدودیت هستند، ایجاد می‌کند که سامانه‌های پرداخت مبتنی بر فناوری بلاک‌چین را مختص خود و موازی با سامانه‌های پرداخت بین‌المللی ایجاد نمایند.
در حال حاضر تحولات در زمینه ایجاد پیام‌رسان‌های مالی موازی سوئیفت مبتنی بر بلاک‌چین نیز به طور چشم‌گیر و با سرعت فزاینده پیش می‌رود. به عنوان نمونه می‌توان به پیام‌رسان مالی ریپل (Ripple) اشاره کرد. این پیام‌رسان در حال حاضر با روند روبه رشدی در حال پذیرش و استفاده توسط بانک ها و کشورهاست و پیش‌بینی ها بر این است که در آینده به موازی جدی برای سوئیفت تبدیل خواهد شد.
البته شکل گیری پیام‌رسان های مالی موازی سوئیفت که بر فناوری بلاک چین مبتنی هستند، فقط به پیام‌رسان ریپل ختم نمی‌شود و در حال حاضر بانکهای بین‌المللی بزرگی از کشورها مختلف اقدام به راه‌اندازی و استفاده از پیام‌رسان‌های مالی موازی سوئیفت متعددی نموده‌اند.
