144 هزار همسایه« گاندو» در انتظار آبرسانی
«زکریا چرخ» را می‌شناسید؟ احتمالا پاسخ بسیاری از شما که این گزارش را می‌خوانید، منفی است. «ذکریا» کودکی هشت‌ساله است که عصر روز پنجشنبه مورد حمله تمساح پوزه کوتاه ایرانی (گاندو) قرار گرفت اما جان سالم به در برد و فقط پای چپش چند بخیه خورد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، ذکریا به همراه خانواده‌اش ساکن روستای «کهیربرز» از توابع منطقه دشتیاری است. به گفته وحید پورمردان مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سیستان و بلوچستان حوالی این روستا در محدوده دشتیاری پلی وجود دارد که در پی بارندگی‌های اخیر زیر پل مقداری آب جمع شده و این کودک که برای شنا به محل جمع شدن آب رفته بود مورد حمله گاندو قرار گرفته است. او روز جمعه به «تسنیم» گفته بود چون فصل زادآوری تمساح است این حیوان احساس می‌کند، ممکن است کسی نوزادهای او را اذیت یا به قلمرو آن تجاوز کند، بنابراین حالت تهاجمی می‌گیرد و حمله می‌کند.
حمله گاندوها به کسانی که وارد حریم‌شان می‌شوند تازگی ندارد. همین چند روز قبل بود که حوا رییسی دختر 10ساله اهل روستای «مولاآباد کشاری» بر اثر حمله گاندو یکی از دستانش را از دست داد. درباره علت این حوادث روایت‌های متفاوتی وجود دارد. بر اساس یکی از روایت‌ها مردم روستاها چون آب ندارند پس برای شست و شوی ظرف و برداشتن آب به برکه‌ها مراجعه می‌کنند و به همین دلیل فرزندان آنها به دلیل بی‌احتیاطی طعمه گاندوها می‌شوند. روایت دیگر همان است که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سیستان و بلوچستان درباره فصل زادآوری گاندوها گفته است. روایت دیگری هم هست که بنا بر آن بسیاری از کسانی که مورد هجوم گاندوها قرار می‌گیرند کودکانی‌اند که تنها تفریح تابستانی‌شان آبتنی در آب برکه‌ها و رودخانه‌ها است و از این رو گاندوها را عصبانی می‌کنند و حادثه از پی آن شکل می‌گیرد.
رفتارشناسی گاندوها
بنا به اعلام سازمان حفاظت محیط زیست شمار تمساح پوزه کوتاه ایرانی (گاندو) در استان سیستان و بلوچستان به چیزی حدود 450 می‌رسد. رودخانه باهوکلات زیستگاه اصلی این‌گونه ارزشمند است. مردم منطقه بلوچستان در جنوب استان سیستان و بلوچستان در طول سالیان اخیر کوشش‌های فراوانی برای حفاظت از این‌گونه انجام داده‌اند؛ با این حال روی دادن حوادث تلخ نشان می‌دهد که باید چاره‌ای اندیشیده شود. علی اصغر مبارکی، خزنده شناس، در معرفی شیوه زیست گاندوها و زادآوری آنها توضیح می‌دهد: «از نیمه تیر ماه شاهد به دنیا آمدن بچه‌های تمساح‌های پوزه کوتاه ایرانی یا گاندوها هستیم. از این روست که در این زمان رفتار تهاجمی را به ویژه از سمت مادرها برای محافظت از بچه‌های‌شان می‌بینیم.» او با اشاره به مشترک بودن زیستگاه گاندوها با محل برداشت آب از سوی مردم محلی، یادآوری می‌کند: «زمانی که درباره حمله گاندوها با کودکان سخن می‌گوییم باید به عواملی که به چنین آسیبی منجر می‌شود، اشاره کنیم. تصور کنید در یک فضای کوچک 20 بچه در حال آب بازی و سرو صدا باشند و در همین محل هم بچه گاندوها با مادران‌شان حضور داشته باشند، این وضعیت ریسک تعارض را بالا می‌برد.» به گفته این خزنده‌شناس، پشت سد پیشین از دیگر زیستگاه‌های گاندوهاست و جلوی آن نیز محلی است که کودکان به بازی مشغول هستند. یکی از دیگر محل‌هایی که می‌تواند باعث تعارض شود، همین منطقه است با این حال به نظر می‌رسد با وجود این حوادث تلخ، همچنان این موضوع جدی گرفته نمی‌شود. مبارکی برای کاهش حوادث اینچنینی پیشنهادهایی هم دارد: «چنانچه از برکه‌ها با کمک جامعه محلی کانال‌هایی برای برداشت آب تعبیه شود، این موضوع می‌تواند تعارض‌ها را به نحو چشمگیری کاهش دهد. علاوه بر آنکه ما باید برای رفع مشکلات مردم این مناطق اقدام کنیم، اما در کنار آن خانواده‌ها باید کار حمل آب را از دوش بچه‌ها برداشته و مراقبت بیشتری از آنها به عمل آورند. گاندو از جمله گونه‌های گوشتخوار است و در این فصل با توجه به حضور بچه‌های‌شان که باید از آنها مراقبت کنند، احتمال حمله‌شان بسیار بالا است.»
جای خالی نظارت بر طرح‌ها
آبرسانی به روستاهای پایین دست سد پیشین چگونه است؟ آیا فقط کمبود شبکه آبرسانی مشکل‌ساز است یا مشکلات دیگری هم وجود دارد؟ «سعید محمد» یکی از فعالان اجتماعی سیستان و بلوچستان می‌گوید: «این‌که بگوییم دولت در این مناطق برای آبرسانی اصلا سرمایه‌گذاری نکرده، منصفانه نیست. بودجه‌هایی که در سال‌های اخیر برای آبرسانی هزینه شده قابل توجه بوده ولی حجم عقب‌ماندگی‌ها زیاد است.» سعید محمد از نبود نظارت بر روند اجرای طرح‌های عمرانی و دخالت برخی چهره‌های محلی در شیوه اجرای طرح‌ها هم گلایه‌مند است: «کسانی هستند که روستای‌شان از شبکه اصلی خیلی دور بوده اما با اعمال نفوذ برای خودشان آب برده‌اند، روستاهایی هم بوده‌اند که در نزدیکی شبکه قرار دارند اما هنوز از آب لوله‌کشی بهره‌ای ندارند. هر کسی به فکر طایفه خودش است. باید نظارت عالیه در این مناطق تقویت شود.» به گفته این فعال اجتماعی روستاهایی چون «وشنام حیدر»، «فقیر محمد»، «شیروگ»، «شهداد»، «پرومی» و... با وجود موقعیت جغرافیایی مناسب هنوز آب لوله‌کشی ندارند.
طرح‌های نیمه‌تمام
بخش دشتیاری یکی از بخش‌های مهم منطقه بلوچستان در جنوب استان سیستان و بلوچستان است که بسیاری از روستاهای آن فاقد شبکه آبرسانی هستند. عبدالعزیز رامش، عضو شورای بخش دشتیاری در این باره می‌گوید: «168 روستا در این بخش وجود دارد که حدود یک سوم آنها به شبکه آبرسانی متصل هستند. برخی روستاها هم هستند که لوله‌کشی هستند اما به شبکه اصلی سد پیشین متصل نیستند.» چنانکه اشاره شد یکی از دلایل مراجعه مردم روستایی در جنوب سیستان و بلوچستان به برکه‌ها و «هوتک»ها برای برداشت آب است. فقدان آب لوله‌کشی مهم‌ترین دلیل این کار است. محمد نعیم امینی‌فرد، نماینده مردم ایرانشهر، به خبرگزاری ایلنا گفته است بخش اعظم روستاها در پایین‌دست سد پیشین تا چابهار با مشکل آب آشامیدنی مواجه هستند. امینی‌فرد البته این را هم گفته است که: «از حدود یک‌سال و نیم پیش با توجه به پیگیری‌هایی که انجام شده منابعی نیز از صندوق توسعه ملی در اختیار شرکت مهندسی آب و فاضلاب قرار داده شده است .طرح‌های متعددی در این منطقه در دست اجرا است. اما ما هم قبول داریم که نسبت به شاخص کشوری فوق‌العاده این منطقه پایین‌تر است چراکه در شاخص کشوری دسترسی به آب آشامیدنی سالم در روستاها با نرم‌های جهانی برابری می‌کند اما در این مناطق بسیار پایین‌تر از نرم کشوری است.» شرکت آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان هفته گذشته در جوابیه‌ای که ارسال کرد، به بخشی از طرح‌هایش در زمینه آبرسانی روستایی اشاره کرده است. بنا بر این گزارش پروژه آبرسانی به 213 روستای زیرمجموعه سد پیشین به طول1450 کیلومتر خطوط انتقال و شبکه توزیع و 47هزار مترمکعب مخازن ذخیره در دست انجام است اما فعلا 10 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. با اجرای این پروژه قرار است حدود 144هزار نفر از شبکه آب لوله‌کشی بهره‌مند شوند. اما این طرح برای تکمیل 480 میلیارد تومان دیگر نیاز دارد. شرکت آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان البته اعلام کرده بخشی از عملیات اجرایی پروژه در آینده‌ای نزدیک از طریق فاینانس اجرا خواهد شد اما وضعیت اقتصادی کشور و شیوه تامین اعتبارات عمرانی نشان می‌دهد که این طرح با تنگناهای فراوانی روبه رو باشد. با این حال نماینده ایرانشهر اظهار امیدواری کرده منابع بیشتری به آبرسانی روستایی اختصاص یابد. شاید در سالی که انتخابات مجلس در راه است نمایندگان شهرهای جنوب استان سیستان و بلوچستان برای جلب نظر مردم این مناطق هم که شده راه جدیدی برای تامین اعتبار طرح‌های آبرسانی روستاها پیدا کنند. شاید هم در بر همان پاشنه گذشته بچرخد.
