واقعی ­سازی تعرفه برق مشترکین پرمصرف/ کشورهای دیگر با پرمصرف‌ها چه می‌کنند؟

با وجود اینکه قرار بود تا اصلاح تعرفه برق مشترکین پرمصرف تا اواخر آذرماه ابلاغ شود اما بالاخره با کش و قوس­های فراوان، این طرح اما با شدت کمتری در اواخر اسفندماه سال گذشته به تصویب هیات وزیران رسید. به موجب این مصوبه مقرر شد تا تعرفه برق همه مشترکین به میزان 7% افزایش یابد و در کنار آن به کل بهای برق مشترکین خارج از الگو، به میزان 16% و تنها در فصل تابستان اضافه شود.

این مصوبه هرچند اقدامی مثبت و گامی موثر در جهت اصلاح تعرفه برق مشترکین پرمصرف است اما حتی با وجود اصلاحیه 24 اردیبهشت، دارای نقاط ضعفی هم است که از آن جمله می­توان به اختلاف بیش از 500 تومانی تعرفه مصوب با قیمت تمام ­شده برق(با احتساب سوخت) برای مشترکین پرمصرف اشاره کرد.

  از طرفی نباید به بارش­های مناسب سال جاری نیز دلخوش کرد زیرا به علت رشد 5 درصدی مصرف برق و تعهدهای صادراتی، حداقل 2000 مگاوات کمبود برق در سال جاری وجود خواهد داشت. علاوه بر این، حجم بارش­های سالیانه نیز نامشخص است و در نتیجه نمی­توان برای سال­های آتی هم بر روی آن برنامه­ ریزی کرد. در نتیجه اصلاح تعرفه برق مشترکین پرمصرف همواره ضرورت دارد.

اصلاح تعرفه برق مشترکین پرمصرف  مختص ایران نبوده و در بسیاری از کشورهای دنیا مانند آمریکا، مکزیک، برزیل، هند، کوبا، آفریقای جنوبی، آرژانتین و اندونزی تجربه شده است.

*تجربه کشور مکزیک در مقابله با پرمصرف‌ها

یکی از کشورهای اشاره شده، مکزیک است که با وجود ذخایر بزرگ گاز طبیعی و نفت، در سال 2002 شروع به اصلاح ساختار تعرفه برق کرد.

در همین راستا و در همه اقلیم­ها، مشترکین برق به سه گروه «مشترکین کم ­مصرف»، «مشترکین با مصرف متعارف» و «مشترکین پرمصرف» تقسیم شدند.

پس از این تقسیم ­بندی، قیمت برق «مشترکین کم­ مصرف» ثابت نگه داشته شد که حدود 75% از مردم را شامل شد. قیمت «مشترکین با مصرف متعارف» با یک شیب ملایم افزایش پیدا کرد به طوری که با مصرف بیشتر این مشترکین، میزان یارانه انرژی آن­ها نیز مرتبا کاهش می ­یافت. تعداد این مشترکین نیز در حدود 20% از کل مشترکین بوده است.

اما بیشترین فشار به «مشترکین پرمصرف» وارد شد به طوری که قیمت کل برق این مشترکین با قیمت تمام ­شده برق، محاسبه شد. تعداد این مشترکین هم 5% از کل مشترکین بود. با این شیوه تعرفه­ گذاری، مصرف برق مشترکین پرمصرف نیز به طور چشمگیری کاهش یافت به طوری که درصد افراد خارج از الگوی مصرف از 5% به 2% در سال 2003 کاهش یافت. تعرفه­ های برق کشور مکزیک برای دو اقلیم معمولی(Tariff 1) و اقلیم بسیار گرم(Tariff 1F) در شکل زیر مشاهده می­شود.

علاوه بر آزادسازی قیمت برق مشترکین پرمصرف، قیمت برق پله ­های مشابه در دو گروه «کم­ مصرف» و «مصرف متعارف» نیز متفاوت است. به طوری که اگر یک مشترک مناطق عادی در گروه کم­ مصرف قرار بگیرد آنگاه قیمت برق او برای مصارف بین 75تا 125 کیلووات ساعت با نرخ 0.749 واحد پول مکزیک اما اگر این مشترک در گروه با مصارف متعارف قرار بگیرد، همین مقدار مصرف او با قیمت 1.043 پسو مکزیک (هر واحد پول مکزیک معادل ۰.۰۵۳ دلار است) محاسبه می­شود. این نکته برای تعرفه مناطق گرمسیری نیز وجود دارد. متفاوت بودن قیمت برق در گروه­های مختلف باعث می­شود تا انگیزه مشترکین برای کاهش مصرف برق چندین برابر بشود.

*تجربه کشور اندونزی در مقابله با پرمصرف‌ها

نمونه دیگر از واقعی ­سازی تعرفه برق مشترکین پرمصرف در کشور اندونزی بوده است. کشوری که شانزدهمین اقتصاد برتر دنیا و چهارمین کشور بر پایه صندوق بین­المللی پول در آسیا است. نظام قیمت­گذاری حامل­های انرژی در اندونزی تا سال 2005 کاملا یارانه‌ای بود اما مسئولان این کشور تصمیم گرفتند تا از سال 2005، حامل­های انرژی را هدفمند کنند که طی چند مرحله موفق به اجرای آن شدند.

تعرفه­ های برق در این کشور نشان می­دهد که تنها مشترکین کم ­مصرف از برق یارانه ­ای برخوردار بوده اما کل قیمت برق مشترکین پرمصرف به نرخ آزاد محاسبه می­شود. تعرفه ­های برق اندونزی در سال 2016 در شکل زیر نشان داده شده است.

همانطور که از شکل فوق نیز مشخص است، برای مشترکینی که توان مصرفی ایشان از 1.3 کیلووات بالاتر باشد، کل قیمت برق به قیمت 1364.86 روپیه بر کیلووات‌ساعت و به نرخ آزاد محاسبه می­شود. درحالی که برای یک مشترک با مصرف حداقلی، قیمت برق برابر 169 روپیه است. در نتیجه می­توان گفت که متوسط قیمت برق مشترکین پرمصرف نسبت به کم­ مصرف بیش از 8 برابر است در حالی که در ایران این نسبت برای مناطق عادی در حدود 4 است.

*برای کنترل برق مشترکین پرمصرف چه تدبیری باید اندیشید؟

نظام تعرفه‌گذاری برق خانگی در کشور به گونه‌ای است که علی‌رغم پلکانی بودن، یارانه برق (با احتساب سوخت) یک درصد از  مشترکین پرمصرف نسبت به مشترکین با مصارف حداقلی بیش از 60 برابر و متوسط یارانه برق 20% از مشترکین پرمصرف نسبت به 80% مشترکین بیش از 2.5 برابر  است. اخیرا نیز سازمان برنامه و بودجه گزارشی را مبنی بر تخصیص یارانه انرژی منتشر کرد که با توجه به آن، یارانه برق دهک آخر ثروتی نسبت به دهک اول بیش از 3 برابر است.  

مشخص است که این شیوه قیمت‌گذاری کاملا ناعادلانه بوده و منجر به مصارف بی ­رویه و به خصوص بحران برق در فصل تابستان هم می­شود. از طرفی مصوبه­ هیات وزیران در اسفندماه سال گذشته هر چند مثبت و گامی روبه جلو است اما اصلاح آن با تمرکز بیشتر بر مشترکین پرمصرف ضرورت دارد.

با توجه به مطالب گفته ­شده لازم است تا هرچه سریعتر تعرفه برق مشترکین پرمصرف اصلاح و واقعی شود. با توجه به تجربیات جهانی هرچند برخی کشورها مانند مکزیک و اندونزی، کل مصارف برق مشترکین پرمصرف را واقعی نموده ­اند اما بیشتر کشورهای دنیا مانند آمریکا از مدل قیمت­گذاری IBT استفاده می­کنند که مناسب کشور ایران هم است. به همین دلیل پیشنهاد می­شود تا الگوی مصرف برق برای هر اقلیم آب و هوایی طوری تعیین شود که 80% مشترکین داخل الگو بوده و مصارف مازاد بر الگوی مصرف برای 20% از مشترکین به نرخ خورشیدی خانگی محاسبه شود.

نتیجه این اقدام خارج از دو حالت نخواهد بود:

اول اینکه مشترکین پرمصرف تغییر رفتار داده، مصرف برق خود را در فصل تابستان کاهش داده و مانع از بروز بحران خواهند شد.

دوم اینکه این مشترکین همچنان به مصرف خود ادامه خواهند داد اما حداقل برق مازاد بر الگوی ایشان از طریق نیروگاه­های خورشیدی تامین خواهد شد. در نتیجه بحران برق نیزبه حداقل می­رسد. همچنین اصلاح تعرفه برق به قیمت خورشیدی، انگیزه این مشترکین را برای نصب پنل خورشیدی چند برابر خواهد کرد زیرا در فصل تابستان برق مازاد خود را از پنل خورشیدی خویش تامین و در نتیجه از افزایش قیمت قبض مصون خواهند ماند و در دیگر ایام سال نیز با فروش برق خود به شبکه به نرخ خورشیدی، قیمت قبض آنها حتی کاهش هم می ­یابد.

حسن روحانی رئیس جمهور در جلسه هیئت دولت مورخ پنجم دی‌ماه سال گذشته گفته بود که بایستی یارانه‌های انرژی در بلندمدت به گونه‌ای مدیریت شود که به‌صورت حساب شده و هدفمند پرداخت شود. به همین دلیل لازم است تا هیات دولت هرچه سریعتر نسبت به یارانه­ های برق خانگی اقدام عاجل نموده و اگرچنانچه تدبیری برای کنترل مصرف برخی مشترکین خانگی اندیشیده نشود آنگاه بحران برق در سال­های آینده نیز قطعی خواهد بود و مسئولین بایستی نسبت به آن پاسخگو باشند.