تشریح دلایل صفرشدن صادرات فراورده‌های نفتی به افغانستان

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، توقف فعالیت بانک آرین را حسین سلیمی، نایب‌رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان، در گفت‌وگو با «شرق» تأیید کرد و خبر داد که مقامات افغانستانی علت آن را در بخشی از قوانین و استانداردهای بانکی عنوان کرده‌اند. با‌این‌حال او معتقد بود این خبر در ارتباط با تحریم‌های آمریکاست و نمی‌توان خارج از آن تصور کرد. گمان می‌رفت توقف صادرات فراورده‌های نفتی نیز به این موضوع مرتبط باشد. درحالی‌که بسیاری از کارشناسان از چنین اتفاقی بی‌اطلاع بودند و با تلاش توانستیم با فرد مطلع در این موضوع، ارتباط بگیریم، این مقام آگاه گفت این موضوع فارغ از هرگونه مسائلی است که گمانه‌زنی می‌شود. احسان باقریان، نایب‌رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید تانکرهای حامل محموله‌های فراورده‌های نفتی که از سوی فعالان پایین‌دستی حوزه پالایشی صادر می‌شوند، در سه مرز دوغارون، میل 78 و میلک بعد از عید، متوقف شده‌اند و عملا تخلیه بار انجام نمی‌شود، بااین‌حال خبر می‌دهد اظهارات مقامات افغانستانی مبنی‌بر تطابق‌نداشتن این محموله‌ها با استانداردهای جهانی است؛ اما ماجرا دقیقا چیست؟ شرح آنچه را رخ داده، در گفت‌وگویی با او جویا شدیم.

‌ علت توقف صادرات فراورده‌های نفتی به افغانستان چیست؟

اصلی‌ترین علت توقف صادرات فراورده‌های نفتی به افغانستان، اختلاف‌نظر مجموعه استانداردی افغانستان با سازمان‌های مرتبط با صادرات فراورده‌های نفتی در ایران است.

‌ از چه زمان توقف صادرات داشتیم؟

توقف صادرات به‎طور عمده از بعد از ایام نوروز اتفاق افتاده و حجم زیادی از فراورده‌های صادراتی به افغانستان از طریق پایانه‌های مرزی دوغارون، میل 78 و میلک در تانکرها متوقف شده‌ و عملا تخلیه بار انجام نمی‌شود.

‌ آیا ارتباطی با افزایش قاچاق از این مرزها و توقف صادرات آنها وجود دارد؟

توقف صادرات به علت قاچاق صحت ندارد. چنین چیزی درباره محموله‌های گمرکی درست نیست. محموله‌ای که در گمرک اظهار می‌شود، صرفا توسط تولیدکنندگانی اظهار می‌شود که پروانه بهره‌برداری و مجوزهای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز را دارند. این تولیدکنندگان برای محصولات خود از نظر استانداردهای داخل کشور، گواهی دریافت کرده‌اند و بر آن مبنا صادرات را انجام می‌دهند که بالطبع نمی‌تواند به‌صورت مشخص قاچاق باشد.

بررسی‌های فنی درباره این محصولات و نمونه‌هایی که در گمرک وجود دارد، انجام می‌شود. نتایج آن برای کارگروهی به اسم کارگروه تشخیص ماهیت ارسال می‌شود. در این کارگروه، جدیدا سامانه‌هایی مستقر کرده‌اند و در کنار آن، کارگروه‌های تجدیدنظری ایجاد شده که دقت بالاتر را در بررسی‌ها داشته باشند تا قاچاق از کنار این صادرات اتفاق نیفتد.

‌ تحریم‌ها این نگرانی را برای افغانستان ایجاد کرده که منجر به ایست تانکرها در سه مرز سیستان و بلوچستان شده است؟

فعلا موضوع صادرات فراورده به افغانستان مشمول تحریم‌ها حداقل از جانب افغانستانی‌ها نشده است. قراردادهایی که افغانستانی‌ها برای خرید فراورده‌ها منعقد می‌کنند، به این مفهوم نیست که آینده فراورده‌ها را از نظر تحریمی، در خطر ببینند.

‌ آیا این توقف صادرات تنها معطوف به تولیدکنندگان خرد است؟

در‌حال‌حاضر، فراورده‌های نفتی توسط سه گروه به افغانستان صادر می‌شود؛ یک دسته، مربوط به صادرات شرکت پخش فراورده‌های نفتی است که به‌صورت زمینی و با تانکر مستقیم به تجار افغانستانی می‌فروشند که با قیمت مشخص تعیین‌شده از سوی وزارت نفت است. دسته دوم، توسط تعاونی مرزنشینان انجام می‌شود که آن نیز با قیمت‌های متفاوتی نسبت به شرکت پخش فراورده‌های نفتی است.

بخش سوم نیز مربوط به صادرات واحدهای پایین‌دستی پالایشی است که با عنوان واحدهای تولیدکننده هیدروکربن انجام می‌شود و صادرات آنها هم به‌صورت مرتب وجود دارد. ماجرا از این قرار است که در بحث بررسی استانداردها، شرکت پخش فراورده‌های نفتی و تعاونی‌های مرزنشینان، محصولات اصلی پالایشی کشور را صادر می‌کنند و چون این محصولات تطابق کامل با استانداردهای مدنظر افغانستان دارد، برای واردات به افغانستان مشکلی ندارد و این روند انجام می‌شود، اما در حوزه تولید هیدروکربن‌ها، متفاوت است.

سیاست‌گذار زمانی‌ که به واحدهای تولیدکننده هیدورکربن مجوز می‌داد، همیشه این دغدغه را داشت که از کنار آن، قاچاقی اتفاق نیفتد، به‌همین‌دلیل استانداردهایی را در کشور تعیین ‌کرد که مشخصات محصول با فراورده‌های اصلی مانند بنزین و گازوئیل متفاوت باشد تا به این شیوه، کارگروه تشخیص ماهیت بتواند این مشخصات متفاوت را در زمان صادرات رصد کند. عملا این نوع مجوزدادن سبب شد واحدهای هیدورکربنی اکثرا نتوانند استانداردهای مدنظر افغانستان را که مطابق با استانداردهای گازوئیل و بنزین جهانی است، پاس کنند.

‌ حجم صادرات فراورده‌های نفتی به افغانستان چقدر است؟

حجم صادرات فراورده‌های نفتی در حوزه هیدروکربن‌ها به تمام کشورها در سال 96، چیزی در حدود سه میلیون تن توسط واحدهای پایین‌دستی بوده (معادل 1.5میلیارد دلار) که در سال 97، حدود 4.5 میلیون تن بوده که 1.2میلیارد تومان هم برای کشور ارزآوری داشته است. از 3.5 میلیون تنی که صادرات انجام ‌شده توسط واحدهای هیدورکربنی، تحت عنوان روغن‌های نفتی سبک (در آمار گمرک)، حدود 1.7 میلیون تن به افغانستان بوده است. در نظر داشته باشید که افغانستان یک بازار سالانه پنج میلیون تنی است. در سال 97 هم شاهد کاهش صادرات بودیم. تقریبا واحدهای هیدورکربنی چیزی در حدود 1.4 میلیون تن صادرات داشتند. تقریبا صادرات تمام فراورده‌ها با عناوین هیدورکربن‌‌ها، انواع حلال‌ها و سایر نام‌هایی که توسط واحدهای تولیدی بر مبنای پروانه بهره‌برداری صادر می‌شود، ممنوع شده و صرفا صادرات پالایشگاه‌های اصلی با عنوان بنزین و گازوئیل انجام می‌شود.

‌ موارد مصرف محصولات هیدروکربنی به افغانستان چیست؟

فراورده‌هایی که به افغانستان صادر می‌شوند عمدتا برای مصارف سوختی در وسایل نقلیه، موتورهای برق و‌... است.

‌ آیا برای رفع این مشکل مذاکراتی هم داشته‌اید؟

صحبت‌هایی وجود دارد که مواردی در پروانه‌های بهره‌برداری برخی واحدهای هیدورکربنی که امکانات فنی تولید بنزین و گازوئیل دارند، اصلاح شود تا آنها بتوانند طبق پروانه‌های جدید، برای صادرات محصولات مشابه خود نیز اقدام کنند.