اجسادی که در ایران مومیایی می‌شوند

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از خبرآنلاین، مومیایی کردن، آنطور که از قدیم انجام می شده، عملیاتی برای نگهداری از بافت بدن مردگان است. در روشهایی که از هزاران سال پیش در مصر باستان، چین، آمریکای جنوبی و حتی در بین سرخپوستان آمریکای شمالی انجام می شده، اجساد مردگان با روشهای ابتکاری، مومیایی می شد تا سالم بماند. می توان گفت اصطلاح "مومیایی کردن" به دلیل استفاده مصریان باستان از پارچه کتان و "موم" زنبور عسل بود. آنها پس از آنکه عملیات شیمیایی پیچیده ای روی اجساد بزرگان خود انجام می دادند، در مرحله نهایی، جسد را در پارچه کتانی آغشته به موم، می پیچیدند تا رطوبت به سطح پوست نرسد و از فاسد شدن جسد جلوگیری شود.

این عملیات، همین امروز هم انجام می شود. برخی اجساد با روشهای پیچیده و خاص که جزییات آن محرمانه است مومیایی می شوند و برخی با عملیات ساده ای که با هزینه ای اندک انجام می شود، در آزمایشگاه و مرکز سازمان پزشکی قانونی در جنوب تهران و منطقه کهریزک اتفاق می افتد، آن هم به دلایل قانونی.

مومیایی خلاف شرع است؟

احکام اسلام برای تعیین تکلیف اموات، بسیار دقیق و واضح است، از نوع پوشش (کفن) مردگان تا آداب دفن آنها به دقت در رساله های عملیه توضیح داده شده است و از کلیات این احکام می توان دریافت اسلام برای انسان فوت شده احترام زیادی تقریبا هم شآن انسان زنده قائل است. تا جایی که بی احترامی به اموات و حتی گور آنها در اسلام به شدت نکوهش شده است.

با این وجود بر سر تعیین تکلیف مومیایی کردن اجساد در اسلام، اختلافاتی وجود دارد. می توان گفت برخی از علمای دینی، معتقدند مومیایی کردن بدن مردگان و جلوگیری از تجزیه اجساد، جایز نیست و نباید این کار صورت گیرد.

از بین نمایندگان این دیدگاه می توان به آیت الله مکارم شیرازی اشاره کرد که در پرسش به استفتایی که پرسیده بود: آیا وراث می توانند جسد مورّث خود را به جاى دفن در قبر، به صورت مومیایى یا در شیشه الکل نگهدارى نماید؟ این کار در صورت عدم جواز، مجازات دارد؟ پاسخ داد: این کار جایز نیست و مشمول تعزیر است مگر در صورتی که ضرورتی ایجاب نماید.

در مقابل، برخی از علمای دین، اعلام کرده اند مومیایی کردن اجساد مردگان، ایرادی ندارد. از چهره های این گروه می توان به آیت الله هاشمی شاهرودی اشاره کرد.  او به پرسشی درباره مومیایی میت مسلمان پاسخ داد که عنوان کرده بود: آیا مومیایی کردن جنازه میت مسلمان جایز است؟ پاسخ آیت الله هاشمی این بود: در صورتى که قبلاً میّت تجهیز شده باشد (غسل و کفن کاملاً انجام شده باشد) مومیایى کردن میّت مسلمان فی نفسه اشکال ندارد بشرط عدم قطع اجزاء بدن وعدم هرگونه هتکى نسبت به حرمت میت مسلمان وعدم تأخیر در کفن و دفن میت.

این طور که پیداست هر دو دیدگاه درباره احترام به فرد درگذشته اشتراک نظر دارند و می گویند نباید به مرده بی حرمتی کرد.

مومیایی های قانونی

هم اکنون تعداد زیادی از اجساد در ایران، به دستور قانون، مومیایی می شوند. مسئولان پزشکی قانونی از جمله دکتر قادی پاشا مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران، تعداد این مومیایی ها را 10 جسد در ماه اعلام کرده و گفته آنها با هزینه 3 میلیونی به دلیل انتقال جسد با هواپیما مومیایی می شوند.

البته مومیایی کردن جسد برای حمل نقل با شکل و شمایل مومیایی های مصر و مومیایی های موزه ای متفاوت است. اجسادی که با این روش مومیایی می شوند، ماندگاری زیادی ندارند و فقط در حدی ماندگار می شوند که در طول پرواز فاسد نشده و مایعات بدنشان به بیرون نشت نکند. جنازه مومیایی شده به این شکل کاملا تازه می ماند و بعد از دفن کم کم تاثیر مواد به کار رفته در آن از بین می رود و جسد تجزیه می شود.

از جمله جسد کسانی که اخیرا با این روش مومیایی شد، جسد کارگردان مشهور ایران، عباس کیارستمی بود. کیارستمی در فرانسه و به هنگام اجرای عملیات درمانی فوت کرده بود و جسد او باید با هواپیما به ایران منتقل می شد و همین مسئله باعث شد تا جسد کیارستمی به دلیل قانونی مومیایی شود.

هر چند دکتر زالی، رئیس سازمان نظام پزشکی عنوان کرده بود "جسد کیارستمی وکیوم شده" ولی عملیات مومیایی قانونی اجساد برای انتقال با هواپیما، معمولا با وکیوم شدن جسد در لایه های محافظ پلاستیکی، تابوت چوبی و تابوت آهنی پلمب شده، همراه است.

واقعیت این است که قانون شرکت‌های هواپیمایی و ایرلاین‌های دنیا و همچنین هواپیمایی ایران این است که اگر بخواهند جسدی را از مسیر هوایی منتقل کنند برای اینکه جسد دچار فساد نشود، باید حتماً مومیایی شوند. به این صورت که تمام خون بدن تخلیه و به‌جای آن ماده فرمالین تزریق می‌کنند. در روش دیگر مومیایی کردن اجسادی که از مسیر ایرلاین‌ها به‌صورت هوایی منتقل شود، امعا و احشا بدن متوفی خارج و به‌جای آن فرمالین ریخته می‌شود، برای اینکه جسد تا زمان رسیدن به مقصد و دفن، دچار تعفن و فساد نشود.

در سازمان پزشکی قانونی که فعلا تنها در تهران این کار انجام می شود، مومیایی اجساد کمتر از نصف روز وقت می گیرد و یک تکنسین تشریح زیر نظر پزشک این فرایند را انجام می دهد. اجساد بعد از مومیایی شدن در سردخانه نگهداری می شوند تا خانواده متوفی هماهنگی های اداری لازم را با سفارت و شرکت هواپیمایی انجام دهند. بعد از آن، جسد در جعبه هایی قرار می گیرد که بدنه خارجی آن فلزی و پوشش داخلی اش چوبی است. این جعبه بعد از پلمب شدن در اختیار شرکت هواپیمایی قرار می گیرد.

در این روش نیز بعد از کالبد گشایی جسد، محتویات روده و معده که زودتر فاسد می شوند تخلیه شده و با تزریق مواد شیمیایی مانند فرمالین به جسد، این مواد وارد بافت ها می شوند و فساد جسد متوقف می شود. این فرایند از آنجایی که به انتقال هوایی منتهی می شود و این مرحله بسیار حساس و مهم است، تنها در تهران صورت می گیرد و به ندرت ممکن است پزشکی قانونی شهرهای دیگر اجساد را مومیایی کنند.

البته هم اکنون برخی شرکتهای خصوصی فعال هستند که خدمات مربوط به انتقال جسد به پزشکی قانونی، تحویل جسد مومیایی شده، حمل و نقل هوایی آن و تحویل در کشور مقصد را انجام می دهد. محل نگهداری جسد در طول پرواز قسمت بار هواپیما است که البته فضایی جدا از بخش چمدان ها دارد، این فضا دمای متفاوتی دارد که مانع از فساد جسد خواهد شد. هر چند که اجسادی که در پزشکی قانونی مومیایی شده اند و ۴۸ تا ۷۲ساعت سالم خواهند ماند. این را هم باید گفت اجساد را می توان از راه زمینی هم انتقال داد که بیشتر به مقصد کشورهای همسایه است.

مومیایی‌هایی که جنایی هستند

نوع دیگر از مومیایی امروزی، مومیایی اجساد به دلایل جنایی است. عموما مومیایی در این گروه از اجساد در مواردی انجام می شود که جسد به دلیل جراحت وارده قابل شناسایی نباشد، یا کشف هویت جسد امکان نداشته باشد و جسد مجهول الهویه ای که به دلیل جنایت به قتل رسیده است، ابتدا مومیایی شده و پس از عملیات مومیایی، برای یافتن بستگان متوفی، در سردخانه پزشکی قانونی به امانت گذاشته می شود. این روند، کاملا قانونی و طبق دستور مقامات قضایی صورت می گیرد و اجساد مومیایی شده تا تعیین تکلیف نهایی در اختیار پزشکی قانونی نگهداری می‌شود.

این نوع مومیایی اصولا ارزانترین شکل مومیایی است و تشریفات خاصی مانند وکیوم کردن جسد ندارد. مدت زمان نگهداری اجساد در دمای کنترل شده ممکن است به سالها برسد و اگر بستگان فرد فوت شده شناسایی نشدند و پس از گذشت سالها و بعد از آنکه ضرورت قضایی و جنایی پرونده رفع شد، اجساد به دستور مقام قضایی، تدفین می شوند.

مومیایی سیاسی و سری

شاید اجساد مومیایی شده فرعون های مصر را بتوان از اولین اجساد مومیایی شده به دلایل سیاسی دانست. هر چند اعتقادات آنها برای اینکه باید بدنشان سالم بماند تا بتوانند زندگی ابدی در جوار خدای خورشید (رع) داشته باشند، هم برای مومیایی شدن اجساد مهم بوده، ولی اصلی ترین دلیل مومیایی بدن فرعون ها، این است که مردم مصر همیشه آنها را زنده و حاضر و ناظر بر رفتار خود ببینند.

هم اکنون هم در برخی کشورها، مومیایی کردن اجساد بزرگان سیاسی، یکی از راههای زنده نگهداشتن نظام سیاسی است. برخی کشورها از طریق مومیایی کردن اجساد رهبران خود، تلاش دارند تا تداوم حکومت خود را به مردم گوشزد کنند. البته نباید از نظر دور داشت برخی از مومیایی های سیاسی، در دهه های ابتدایی قرن بیستم انجام شده و اکنون به عنوان سندی تاریخی محسوب می شوند، همانطور که جسد ولادیمیر لنین، بنیان گذار روسیه کمونیستی (شوروی) مومیایی شد.

اصولا فرمول مواد شیمیایی که در این نوع از مومیایی استفاده می شود، پیچیده تر و گرانتر از گروه های قبلی (سیاسی و جنایی) است. تا جایی که گفته می شود فرمول مواد به کار گرفته شده برای مومیایی کردن بدن لنین، هنوز هم از سوی روسها به صورت محرمانه نگهداری می شود و به قدری مومیایی بدن لنین به خوبی انجام شده که پس از گذشت نزدیک به 100 سال از 1924 میلادی تاکنون، جسد لنین مانند روز مرگش، نگهداری شده و حتی آب سلول های بدن هم کم نشده است.

البته برخی از مواد به کار گرفته شده برای اجساد مومیایی شده سیاسی، خیلی هم خوب از کار درنیامده، از جمله جسد مائوتسه تونگ، بنیان گذار چین کمونیستی است که عنوان شده به دلیل تغییر زیاد چهره و تورم بافت صورت، جسد را از دید مردم مخفی کرده اند و ظاهرا این مومیایی کیفیت خوبی نداشته است.

یکی از مشهورترین مومیایی های سیاسی، جسد رضا شاه پهلوی است که به گفته اعضای شورای شهر تهران، اخیرا در ساخت و ساز اطراف حرف عبدالعظیم حسنی(ع) شهر ری کشف شد. تصاویر تطبیق داده شده بین مومیایی کشف شده و تصویر اصلی جسد پس از مومیایی، شباهت های زیادی را مشخص کرد و در نهایت، حسن خلیل آبادی، عضو شورای شهر تهران گفته بود مومیایی کشف شده متعلق به رضا شاه پهلوی است.

از سرنوشت این مومیایی اطلاع دقیقی در دست نیست و اخبار جسته و گریخته نشان می دهد مومیایی در همان محوطه ای که کشف شده است، دوباره به خاک سپرده شد.

در لیست سایر مومیایی سیاسی می توان رهبران کشورهای مختلفی را مشاهده کرد. جسد ژوزف استالین، رهبر روسیه شوروی پس از لنین مومیایی شد و در دوره استالین زدایی به دستور نیکیتا میخاییل خروشچف، به خاک سپرده شد. همچنین جسد هو شی مین رهبر مردم ویتنام در سال ۱۹۷۵میلادی مومیای شد و تاکنون در موزه هوشی مین در هانوی قرار گرفته که مقصد گردشگران بسیاری در جهان است.

جسد فردیناند مارکوس دیکتاتور فیلیپین هم در سال ۱۹۸۹ میلادی مومیایی شدو هم اکنون در محفظه‌ای شیشه‌ای در موزه نگهداری می‌شود تا مردم او را ببینندو به بی وفایی روزگار غدار پی ببرند. جسد کیم ایل سونگ بنیانگذار کره شمالی هم مومیایی شد و از ۱۹۹۵ در محفظه‌ای شیشه‌ای در موزه کومسوسان به نمایش درآمده تا مردم این کشور به او احترام بگذارند. همچنین جسد کیم جونگ ایل رهبر سابق کره شمالی هم مومیایی شد و در سال ۲۰۱۲ در سالگرد مرگش به نمایش گذاشته شد.