قیمت دلار روی موج زمان

در دهه ۱۳۸۰ که در ابتدای آن ارز تک نرخی می‌شود روند رشد دلار بازهم چندان سریع نیست و تا انتهای این دوره نرخ تا ۳۰۰ تومان رشد کرده و تا ۱۲۰۰ تومان می‌رسد، به عبارتی سال پایانی این دهه آغاز عبور دلار از نرخ ۱۰۰۰ تومان است و قیمت این ارز چهار رقمی می‌شود.

اما دهه ۱۳۹۰ روی دیگر تغییرات دلار است؛ زمانی که این ارز دیگر تک نرخی نیست و حتی سه نرخی شده است. ۱۲۲۶ تومانی پرحاشیه که محمود بهمنی - رئیس کل سابق بانک مرکزی- محاسبه و برای برخی کالاها معرفی کرد، نرخی موجود در مرکز مبادلات ارزی که در جریان نوسانات شدید ارزی در سال ۱۳۹۱ راه‌اندازی شد و نرخی هم در بازار.

قیمت دلار که طی سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۰ تا ۱۰ برابر افزایش و از ۱۰۰ به ۱۲۰۰ تومان رسیده بود در جریان تحولات و نوسان‌های ارزی ۱۳۹۱ قیمت آن تا ۱۴۰۰ تومان رشد کرده و به‌طور متوسط به ۲۶۰۰ تومان رسید. این روند ادامه یافت و در سال ۱۳۹۲ و ماه‌های آخر حضور دولت دهم در اداره کشور قیمت‌ها رکوردشکنی کرده و بازار ارز ایران نرخ ۳۰۰۰ تومانی دلار را تجربه می‌کند.

اما در ادامه با تغییر دولت از شدت نوسان بازار ارز از اواخر سال ۱۳۹۲ کاسته شده و متوسط قیمت‌ها در سال ۱۳۹۳ به ۳۲۸۰ تومان رسید که در قیاس با جهش‌های دو سال قبل از آن قابل تأمل بود. دلار در سال ۱۳۹۴ هم متوسط نرخ ۳۴۵۰ تومان را تجربه کرد. ایامی که فاصله بین دلار مبادله‌ای و بازار آزاد کاهش یافته و همزمان با احتمال اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌های بین‌المللی و به دنبال آن باز شدن فضا برای گسترش روابط کارگزاری بانک‌ها، بحث یکسان‌سازی نرخ ارز پررنگ‌تر از قبل مطرح شد.

بر اساس آماری که بانک مرکزی از سال ۱۳۹۵ منتشر کرده، قیمت این ارز در نیمه اول امسال هر چند روندی اغلب رو به رشد را طی کرده است، اما نوسان چشمگیر نیست، به‌طوری‌که از حدود ۳۴۹۳ تومان در فروردین ماه به ۳۵۵۷ تومان در پایان شهریور ماه افزایش یافته که نشانگر رشد حدود ۱۰۰ تومانی نرخ دلار در شش ماه اول سال است.

در نیمه دوم سال که معمولاً قیمت‌ها در بازار تحت تأثیر شرایط داخلی و خارجی با نوسان همراه می‌شود، تغییرات به گونه‌ای دیگر رقم خورد و از متوسط ۳۶۴۰ تومان در آبان‌ماه به بیش از ۴۰۰۰ تومان تا هفته اول دی ماه رسید. این بار بازار ارز ایران قیمت ۴۰۰۰ تومانی دلار را تجربه کرد. همان طوری که در سال ۱۳۸۹ دلار ۱۰۰۰ تومانی، در سال ۱۳۹۱ دلار ۲۰۰۰ تومانی و در سال ۱۳۹۲ هم دلار ۳۰۰۰ تومانی را ثبت کرده بود.

سایر ارزها نیز با این‌که رشد قیمت دارند، اما به‌طور طبیعی جهش‌ها به اندازه دلار نیست. این در حالی است که یورو از حدود ۷۹۰ تومان در سال ۱۳۸۱ به حدود ۴۰۳۰ تومان در روزهای اخیر افزایش نرخ داشته که بیانگر رشد حدود ۴۰۰ درصدی قیمت آن در حدود ۱۴ سال گذشته است. در عین حال که پوند هم از سال ۱۳۷۲ تاکنون تا مرز ۱۴۰۰ درصد افزایش قیمت دارد و از حدود ۳۰۴ به ۴۵۰۰ تومان رسیده است.

التهابات دهه 90

روند تغییرات از این حکایت داشت که بیشترین جهش‌های قیمتی از ۱۳۸۹ به بعد در تاریخچه ارزی ثبت شده است. دلار طی سال‌های اخیر اغلب با چند نرخ عرضه شده و در دوره‌های محدودی تک‌نرخی بوده است؛ به‌طوری که در دهه ۱۳۷۰ برای دوره‌ای کوتاه ارز تک‌نرخی شده اما چندان دوام نیاورد تا این‌که در ابتدای دهه ۱۳۸۰ بانک مرکزی مجدد دست به تک نرخی کردن ارز می‌زند و برای چند سالی هر چند کوتاه پابرجا بود ولی در نهایت تحریم‌ها و کند شدن روابط کارگزاری بانک‌ها و تبادلات بین‌المللی مانع از یکسان‌سازی پایدار شد و بار دیگر بازار ارز ایران چند نرخی شد.

در اوایل دهه ۱۳۹۰ جریان بازار ارز روزهای ملتهبی را تجربه کرد؛ به‌گونه‌ای که نوسان سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ برای خود معروف شد و همواره از آن یاد می‌شود. دوره‌ای که دلار به یکباره از متوسط نرخی حدود ۱۰۵۰ تومان در سال ۱۳۸۹ تا ۲۶۰۰ تومان در سال ۱۳۹۰ رسید و در ادامه در سال ۱۳۹۲ تا بیش از ۳۲۰۰ پیش رفت و کانال‌های جدید دلار در این سال‌ها باز شد. البته مخاطبان بازار ارز فراموش نکرده‌اند که در آن زمان حتی رکورد دلار ۴۰۰۰ تومانی حتی برای یک روز هم که شده در تاریخ دلاری ایران ثبت شد.

در سال ۱۳۹۱ با توجه به التهابات ارزی بود که مرکز مبادلات ارزی از سوی بانک مرکزی راه‌اندازی شد و هر روز قیمت حدود ۳۹ ارز بر مبنای دولتی تعیین و به گروه‌های مشمول عرضه می‌شد و همچنان نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد، هر چند که اکنون لیست دریافت‌کنندگان ارز مبادله‌ای خالی‌تر از گذشته است.

همزمان در کنار فروش دلار در بازار آزار نرخی از سوی بانک مرکزی برای کالاهای اساسی اعلام شد که همان ۱۲۲۶ معروف است. این نرخ نیز به مرور از صحنه ارزی محو شد و اکنون دلار با دو نرخ آزاد و مبادله‌ای عرضه‌ می‌شود.اما دلار در نیمه دوم سال 1395 وارد دور تازه‌ای از نوسان و بی‌ثباتی در بازار ارزی ایران شد و تکرار جریان سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ بود و شدت نوسان در مواقعی بیشتر شد و نرخ‌های عجیب‌تری به بازار آمد. دلار از حدود ۳۷۰۰ تومان در شهریور ماه سال ۱۳۹۶ تا 13 شهریور سال ۱۳۹۷ حدود 10 هزار تومان گران شده و تا بیش از 13 هزار تومان پیش رفته است.

این در حالی است که مروری بر تغییرات نرخ دلار در سی سال قبل تا کنون نشان می‌دهد که دلار از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۳ نوسان چندانی نداشته و در کانال ۲۰۰ تومان بوده اما به تدریج وارد کانال‌های بالاتری شده است. دلار حتی تا سال ۱۳۸۷ نرخ ۱۰۰۰ تومان را هم تجربه نکرده و از این سال به بعد است که وارد دورتازه قیمتی می‌شود و نرخ آن چهار رقمی شده است. این ارز در سی سال گذشته اقتصاد ایران رشد تا بیش از 135 برابری را تجربه است.