آوار توفان بر سر «سیستان»
هزار و ٥٠٠ کیلومتر دورتر از تهران هجوم شن‌های روان و گرد و خاک زندگی مردم پنج شهر شمالی استان سیستان و بلوچستان را به حالت نیمه تعطیل درآورده است. ٥٤ روز است که توفان‌های سهمگین دست از سر اهالی سیستان برنداشته است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، سرعت توفان به قدری بالاست که توان هر‌گونه عکس‌العملی را از شهروندان شهرهای زابل، هیرمند، نیمروز، زهک و هامون سلب کرده است. بنا به گفته عبدالرحمان شهنوازی، مدیرکل ستاد مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان این وضعیت تا پایان هفته جاری ادامه خواهد داشت و از همین رو نیروهای دستگاه‌های اجرایی به حال آماده‌باش درآمده‌اند تا در صورت لزوم به کسانی که آسیب می‌بینند یا دچار مشکل می‌شوند امدادرسانی کنند. غلظت ذرات معلق در هوا ظرف دو ماه گذشته در برخی روزها به بیش از ٦٠ برابر حد مجاز نیز رسیده است. این بحران نزدیک به هزار تن از سیستانی‌ها را روانه بیمارستان کرده است. محمود دیانتی، رییس شبکه پایش هواشناسی سیستان و بلوچستان روز شنبه این وضعیت را تشریح کرده است: «پایش ٥٢ روز متوالی هوای زابل نشان می‌دهد که غلظت ذرات معلق با اندازه ١٠ میکرون تا بیش از شرایط ناسالم افزایش یافته به‌طوری که حدود ٣٠ روز آن غلظت ذرات معلق بین هزار تا بیش از ٩ هزار میکروگرم بر مترمکعب معادل ٧ تا ٦٠ برابر حد مجاز ثبت شده است.»
بادهای بی‌سابقه
مردم زابل به وزش بادهای ١٢٠ روزه در منطقه سیستان عادت دارند اما امسال با سال‌های قبل فرق دارد. این را هم مردم می‌گویند و هم مدیران هواشناسی. میلاد یزدان‌پناه، خبرنگار محلی ساکن زابل وضعیت مردم سیستان را اینگونه شرح می‌دهد: «مردم زابل هیچ‌وقت اینطور توفانی را به یاد ندارند. قبلا هم در زابل و شهرهای اطراف بادهای شدید می‌آمد ولی اینطور نبود که اینقدر شن‌های روان وارد خانه و زندگی مردم شود. در همین ٥٠ روز دالان‌های خاک باعث شده حدود ١٠ روز جاده‌های زاهدان - زابل و زابل - نهبندان بسته شود. قدیمی‌ترها هم می‌گویند قبلا باد زیاد بود اما آلودگی نبود.» برای سیستان چه می‌توان کرد؟ به گفته یزدان‌پناه وجود شمار زیادی کارخانه‌های شست‌وشوی شن و ماسه و دانه‌بندی در محور زابل - نهبندان هم باعث شده در زمان وقوع توفان بحران تشدید شود و هوا آلوده‌تر. در همین حال به گفته دیانتی، رییس شبکه پایش هواشناسی سیستان و بلوچستان وزش بادهای ١٢٠روزه امسال جزو شدیدترین بادها در ٥٥ سال اخیر است: «حدود ٥٠ روز متوالی است که بیشینه سرعت وزش باد در زابل بین ٧٠ تا ١٢٢ کیلومتر بر ساعت است. در این ٥٠ روز حدود ١٨ روز بیشینه سرعت وزش باد بیش از ١٠٠ کیلومتر بر ساعت بود که دید افقی را تا ١٥٠ متر کاهش داد. شدت وزش باد در شهرستان‌های شمالی استان افزوده می‌شود به‌طوری که سرعت وزش باد خیلی شدید گاهی به بیش از ١٠٠ کیلومتر برساعت نیز می‌رسد و سبب وقوع توفان گردوخاک و افزایش شدید غلظت غبار خواهد شد.»
خاک هست؛ آب نیست
توفان شدید در سیستان در شرایطی همچنان ادامه می‌یابد که شهروندان شهرهایی مانند هیرمند از مشکل دیگری هم رنج می‌برند؛ بی‌آبی. در بسیاری از روستاها آب به وسیله تانکر به دست مردم می‌رسد. در شهر هیرمند آب لوله‌کشی هست اما رنگ آب همرنگ خاک است و بی‌کیفیت. همین اتفاق باعث شده تا مردم برای خرید آب به زابل مراجعه کنند. یزدان‌پناه، خبرنگار محلی در زابل توضیح می‌دهد: «مردم چاره‌ای برای‌شان نمانده به جز اینکه تحمل کنند. ولی چطور تحمل کنند. کاش فقط درد توفان بود. شن‌های روان خانه‌ها را احاطه کرده است. مردم حتی در شهر هیرمند آب خوردن هم ندارند. آب درون لوله‌ها بدمزه و پر از خاک است.» حجت پاینده، شهروند ساکن هیرمند هم سخنان یزدان‌پناه را تایید می‌کند اما دلش پر است: «همه ایران اشک فرماندار زابل را جلوی دوربین تلویزیون دیدند. دیگه چقدر ناله کنیم؟ سیستان تنهاست. ولله کاری نکنیم که مردم از همه چیز قطع امید کنند. آنهایی که بالا نشسته‌اند بشنوند.»
پارازیت در انتقال پیام سیستانی‌ها
اما برای شنیده شدن صدای مردم سیستان چه می‌توان کرد؟ اصلا آیا این توفان‌های سهمگین ١٠٠کیلومتری را می‌توان برای‌شان چاره‌ای اندیشید؟ می‌شود برای هامون کاری کرد؟ اینها سوالاتی است که محمدرضا علیمرادی، دکترای تغییر اقلیم و از کارشناسان بومی محیط‌زیست در سیستان و بلوچستان برای‌شان راه حل‌های مفصلی دارد. گفت‌وگوی علیمرادی به زودی منتشر می‌شود تا شاید بر روند تصمیم‌گیری‌های دولتی موثر باشد اما به‌طور خلاصه او معتقد است بستر تالاب خشک شده هامون مهم‌ترین کانون گرد و غبار است. به جز این بستر رودخانه‌های داخلی هم مستعد بلندشدن شن‌های روان. در نتیجه باید مجموعه‌ای از اقدامات برای احیای بخش‌هایی از هامون انجام شود. علیمرادی می‌گوید: «البته نمی‌توان تمام تالاب هامون را احیا کرد چرا که به‌طور متوسط چیزی حدود ١٠ میلیارد متر مکعب آب نیاز است. اما باید راه‌حل‌هایی پیدا کنیم برای نگهداشت آب در بخش‌هایی از تالاب که هنوز آب دارد.» به گفته علیمرادی «مالچ آلی» هم می‌تواند به عنوان یکی دیگر از راه‌حل‌ها برای تثبیت کانون‌های گرد و غبار مورد استفاده قرار گیرد. استفاده از این مالچ‌ها قبلا در شرایط آزمایشگاهی امتحان شده اما عملیاتی نشده است. « هم باید از مالچ‌های دارای ترکیبات گیاهی استفاده کنیم و هم از دو سه نوع گونه گیاهی که نقش بادشکن را در منطقه ایفا کنند و در عین حال موجب تثبیت شن‌های روان هم شوند.» با این همه رسانه رسمی و غیررسمی صدای مردم سیستان از ١٥٠٠ کیلومتری به پایتخت نمی‌رسد. یا اگر می‌رسد در فرآیند انتقال پیام اختلال وجود دارد و سیاستگذاران بالادستی هنوز به خوبی بحران و راه‌حل‌های واقعی آن را نشناخته‌اند. توفان‌های سیستان شاید یک هفته دیگر تمام شود اما درد و رنج سیستانی‌ها تمام نمی‌شود. پرونده سیستان و هامون همچنان مفتوح است.
