دهک های دردسرساز

یکی از چالشهای اصلی قانونی که با نام هدفمندی به اجرا درآمد بحث عدم شفافیت اطلاعات اقتصادی در کشور است، نبود حداقل اطلاعاتی که برمبنای آن بتوان به طور دقیق مشخص ساخت کدام خانوار ایرانی مشمول دریافت یارانه نقدی هست و کدام خانوار نیست. این کمبود همزمان با جرای قانون قرار بود که برطرف شود. طرح جمع آوری اطلاعات خانوار که با تبلیغات فراوان اجرا شد، همین هدف را دنبال می کرد اما در نهایت زمانی که قرار شد این اطلاعات مورد استناد قرار گرفته و براساس سیستمی که دولت آنرا خوشه بندی نامیده بود مبنای تفکیک سره از ناسره شود، ناکارآمدی آن به اثبات رسید. البته این ناکارآمدی دلیل ریشه ای تر دارد؛ عدم تمایل خانوارهای ایرانی به ابزار دقیق میزان درآمد، این ادعا مستند است به گزارش بودجه خانوار ایرانی که توسط مرکز آمار و بانک مرکزی به صورت سالانه تهیه می شود، این گزارش طی پنج دهه گذشته همواره خانوار ایرانی را با کسری بودجه مواجه دانسته است. حسین راغفر عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا در توضیح این وضعیت می گوید: " متاسفانه خانوارها هیچگاه در اظهار میزان درآمد خود دقیق عمل نکرده و میزان درآمد خود را پایین تر از واقعیت اعلام می کنند و به همین دلیل در گزارش های مربوط به بودجه خانوار هزینه ها واقعی تر است. کسر بودجه دائمی در بودجه خانوار ایران امکان پذیر نیست این در حالی است که در گزارش های رسمی همیشه شاهد این کسری بودجه هستیم". همین مسئله به طرحی مانند جمع آوری اطلاعات اقتصادی خانوارها نیز صادق است. به هر شکل در نهایت دولت دهم در اولین گام اجرای قانونی که مدعی بود برای تدوین آن هزاران ساعت کار کارشناسی انجام شده، مجبور شد از مسیر خود خارج شده و به تمامی خانوارهای متقاضی یارانه نقدی پرداخت کند که به خودی خود در همان گام نخست هدفمندی در پرداخت یارانه ها را بی معنی ساخت. به هر شکل این قانون که نباید آنرا هدفمندسازی یارانه ها بدانیم در 29 آذر سال 89 به اجرا در آمد. اما 33 ماه بعد، در آخرین روزهای شهریور به فاصله حدود 50 روز از تغییر دولت، محمد باقر نوبخت، معاون اقتصادی رئیس یازدهمین دولت جمهوری اسلامی ایران در برنامه ای تلویزیونی می گوید: " ما با این موضوع مواجه شدیم که هر ماه 3 میلیارد و 500 میلیون تومان به تعدادی بیش از جمعیت ایران پرداخت می​شود! همانطور که تعداد دفترچه بیمه​های درمان نیز بیش از تعداد جمعیت ایران است! یعنی به بیش از 76 میلیون نفر جمعیت یارانه داده می​شود". البته قبل از این اظهار نظر، برخی دیگر از مقامات دولت جدید و نمایندگان مجلس از توافقی بین دو قوه مجریه و مقننه در مورد اینکه تعدادی از دهکهای بالای درآمدی از فهرست یارانه بگیر ها حذف خواهند شد، مطالبی را بیان کرده بودند و حتی احمدی توکلی طرح حذف سه دهک را به هیات رئیسه مجلس تقدیم کرد بود طرحی که گفته شد هزینه یارانه های نقدی را در نیمه دوم سال 92 بالغ بر 6 هزار میلیارد تومان کاهش خواهد داد. دلیل این مسئله نیز کسری بودجه دولت برای تامین یارانه نقدی اعلام شده بود. بنابر اطلاعات منتشر شده افزایش قیمت حاملهای انرژی تنها 50 درصد منابع لازم جهت پرداخت یارانه نقدی را فراهم آورده است. البته در میان نمایندگان مجلس طیف های مختلفی در مورد نحوه هدفمندسازی یارانه نقدی وجود دارند از افرادی که معتقدند که یارانه نقدی باید ادامه پیدا کند ولی در فاز دوم تنها چند دهک کم درامد مشمول افزایش یارانه نقدی شوند، تا نمایندگانی که معتقدند افراد پردرآمد نیازی به دریافت یارانه ندارند و باید یارانه نقدی افراد پردرآمد حذف شوند. البته در نظر سنجی که سایت خبرآنلاین انجام داد، 76.7 درصد از شرکت کنندگان به عدم پرداخت یارانه به دهک های پر درآمد رای دادند. اما به رغم تمام بحث ها دولت مجبور به پرداخت یارانه شهریورماه بود، اسحاق جهاگیری معاون اول رئیس جمهور در حاشیه مراسم روز استاندارد که روز دوشنبه برگزار شد گفت: این یارانه با چند روز تاخیر پرداخت خواهد شد و تلاش می‌کنیم که یارانه این ماه را بپردازیم. به فاصله یک روز از وعده جهانگیری یارانه 76 میلیون نفری توسط دولت برای شهریورماه عملی شد و ساعت 20 روز سه شنبه یارانه نقدی به حساب سرپرستان خانوارها واریز شد. به هر شکل دولت مجبور است تکلیف خود را با این دهک های دردسرساز مشخص سازد؛ اگر چه احمد توکلی معتقد است که شناسایی دهکهای پردرآمد کار آسانی است و می توان با استناد به اطلاعات منابعی مانند سامانه نقل و انتقال مسکن و یا خرید و فروش خودرو این افراد را شناسایی کرد، علی عسگری رئیس سازمان امور مالیاتی در مصاحبه ای با رادیو ایران در مورد اخذ مالیات از خانه های خالی اعلام کرده بود که با اطلاعات موجود حتی نمی توان به طور دقیق صاحبان املاک را شناسایی کرد چه رسد به آنکه از افرادی که املاکشان مشمول مالیات می شود را شناسایی کنیم، این تناقض ها نشان میدهد در فضای اقتصادی تا به این حد غیر شفاف هدفمندسازی یارانه ها و شناسایی دهکهای درآمدی به چیزی شبیه معجزه نیاز دارد.