چه کسانی نباید یارانه بگیرند؟

راهکاری که هم دولت یازدهم از ابتدای فعالیت تا کنون در هر موقعیت و از هر تریبونی آن را اعلام کرده و هم دیروز در قالب پیشنهادی توسط احمد توکلی مطرح شد تا در نشست مشترک دولت و مجلس بررسی شود. کسری هزار میلیارد تومانی یارانه‌های نقدی تا انتهای سال و کسری ماهانه 2 هزار میلیارد تومانی دولت برای پرداخت یارانه‌های نقدی موضوعی است که وزیر اقتصاد و دارایی روز گذشته مجددا تاکید کرد و گفت: ماهانه حدود 3500 میلیارد تومان به صورت نقدی به خانوارها پرداخت می‌شود، در حالی که درآمد ناشی از افزایش قیمت حامل‌های انرژی که قاعدتا باید در این مسیر پرداخت می‌شد، فقط ماهیانه چیزی حدود 1500 میلیارد تومان است. به گفته طیب‌نیا مبالغی از سایر ردیف‌های بودجه صرف پرداخت نقدی یارانه‌ها می‌شود، اما متاسفانه با کمبود مواجه هستیم. اگرچه پیش از این هم بارها مردان دولت به طرق مختلف آن را عنوان کرده بودند و خواهان اصلاح لایحه بودجه و حذف برخی از دهک‌ها یا تغییر در منابع شده بودند، اما نمایندگان مجلس خواهان اجرای فاز دوم بودند. علی طیب‌نیا دیروز در حاشیه مراسم تودیع و معارفه مدیرعامل بانک مسکن گفت: در حال حاضر اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها و افزایش قیمت حامل‌های انرژی مطرح نیست و نمی‌توان اقتصاد تب‌آلود را به اتاق عمل برد. دولت منابع بسیاری را صرف پرداخت‌های نقدی می‌کند، طیب‌نیا گفته است در حالی ماهانه 3500 میلیارد تومان و سالانه 42 هزار میلیارد تومان صرف پرداخت یارانه‌های نقدی می‌شود که تنها در طول سال 10 هزار میلیارد تومان صرف پروژه‌های عمرانی می‌شود و این وضعیت بسیار نامساعدی است که حتما باید اصلاح شود. دولت یا باید برای تامین یارانه‌ها به منابع دیگر بودجه متوسل شود که این به صلاح نیست یا باید افزایش 38 درصدی قیمت حامل‌های انرژی را در دستور کار قرار دهد که این هم افزایش تورم را به دنبال دارد هم به گفته وزیر اقتصاد با توجه به گذشت زمان، شاید آن 38 درصد هم جوابگوی کمبود منابع مالی لازم نباشد، البته دولت هم قصد افزایش قیمت‌ها را ندارد، اگرچه این موضوع از ناحیه مجلس به دولت تکلیف شده است. اگرچه مجلس تا کنون بر افزایش قیمت‌ حامل‌های انرژی تاکید کرده است، اما دیروز در جلسه فوق‌العاده کمیسیون برنامه و بودجه موضوع حذف سه دهک یارانه‌بگیران مطرح شد. امری که به گفته طیب‌نیا در دستور کار یکی از کمیته‌های ستاد هدفمندی یارانه‌ها هم قرار گرفته است. این کارگروه شیوه‌های شناسایی و تفکیک این دهک‌ها را مد نظر قرار داده است. موضوعی که مجلس هم با آن موافق است و به گفته غلامرضا تاجگردون مورد وفاق اکثر اعضای کمیسیون برنامه و بودجه است و احتمالا در هفته جاری در صحن علنی بررسی می‌شود. نایب رییس کمیسیون برنامه و بودجه در گفت‌و‌گو با خبرگزاری مهر، در مورد پیشنهاد حذف سه دهک یارانه‌بگیران خاطرنشان کرد: با این اقدام هم تا حدودی کسری بودجه دولت در این حوزه برطرف می‌شود و هم راه برای پوشش اجتماعی بیشتر به جامعه باز می‌شود. وی گفت: همچنین می‌توانیم برای سال آینده مشخص‌تر در موضوع هدفمندی یارانه‌ها و اجرای این قانون عمل کنیم. مکانیزم حذف این دهک‌ها و باید و نبایدها موضوعی است که دنیای اقتصاد در گفت‌و‌گو با چند تن از نمایندگان مجلس و اقتصاددانان آن را بررسی کرده است. چون به گفته وزیر اقتصاد مشکل عمده‌ای که وجود دارد این است که ما در ایران اطلاعات لازم را در خصوص درآمدهای مردم به گونه‌ای که بتوان دهک‌های درآمدی را از یکدیگر تفکیک کرد در اختیار نداریم. احمد توکلی: بانک مرکزی شناسایی کند 1400 سال است که مسلمانان خمس و زکات می‌پردازند و با مکانیزمی که برای پرداخت آن وجود دارد دقیقا این وجوه را به کسانی می‌دهند که مستحق هستند و در این رابطه شناسایی فقرا بی هیچ مشکلی صورت می‌پذیرد. پس اگر بخواهیم می‌توانیم افراد مستحق را شناسایی کنیم و در کنار آن افراد با درآمد بالا را هم. دولت قبل مدعی بود که قدرت تفکیک فقرا را از اغنیا ندارد، در حالی که این حرف نه با احکام اسلام سازگار است و نه با تجربه بشری. همه کشورهایی که پرداخت مستقیم و انتقالی برای کاهش نابرابری دارند مستحقان این پرداخت را به سادگی شناسایی می‌کنند. نتایج مطالعه بانک جهانی درباره 20 کشور نشان می‌دهد که در 18 کشور پرداخت نقدی و غیرنقدی تنها به مستحقان و دهک‌های پایین جامعه انجام می‌گیرد و تنها ایران است که به طور سرانه و مساوی به همه مردم یارانه می‌دهد. در کشور ما بانک مرکزی این قدرت را دارد که گردش مالی همه را ببیند و از آن اطلاع کسب کند. دولت لیست تمامی مودیان مالیاتی را دارد، همچنین لیست تمامی کارمندان دولت و میزان دریافتی آنان و همچنین مدیرانی را که حقوق‌های بالا دریافت می‌کنند دارد، تمامی بخش خصوصی را می‌شناسد و در جریان میزان سرمایه‌های افرادی که در این بخش فعالیت دارند هست. این راهکاری است برای شناسایی افراد با درآمد بالا تا بتوان از این طریق سه دهک بالا را حذف کنیم. دولت یازدهم هم می‌خواهد در این زمینه فعالیت کند، هم می‌تواند و از عهده آن بر می‌آید و هم قادر است روش‌های نادرست را اصلاح کند. دولت می‌تواند صاحبان سرمایه کلان در بخش‌های خصوصی و همه افرادی دارای درآمد بالا را از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه حذف کند.در بحث نحوه اجرای هدفمندی یارانه‌ها یک نقیصه بزرگ موجود است و آن این است که می‌خواهیم ماهی سه هزار میلیارد تومان یارانه نقدی به مردم بپردازیم، اما این مبلغ را از افزایش قیمت حامل‌های انرژی تامین نمی‌کنیم. دولت قبل اسکناس چاپ کرد و به عنوان یارانه نقدی ماهانه به حساب مردم واریز کرد و فرقی هم بین فقیر و غنی قایل نشد. این عامل سبب شد که کشور آسیب ببیند و در این میان تنها فقرا بیشترین ضرر و آسیب را دیدند و می‌بینند. باید گفت که در حال حاضر نحوه پرداخت یارانه کاملا ناعادلانه و غیرهدفمند است و در عین حال نباید با چاپ اسکناس منابع یارانه نقدی تامین شود. برای اینکه پرداخت یارانه‌ها به سطوح مستحق جامعه صورت بپذیرد و اصل هم بر همین اساس استوار است، باید به حذف 3 دهک از یارانه بگیران مبادرت کنیم و این مساله را باید در لایحه اصلاح بودجه 92 که برای اجرا در 6 ماه دوم سال صورت می‌گیرد در نظر بگیریم تا دولت بتواند با حذف این سه دهک بالا، به خوبی از عهده اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها برآید. بر همین اساس در بررسی لایحه اصلاح بودجه 92 در کمیسیون برنامه و بودجه پیشنهادی مبنی بر تجدید نظر در پرداخت یارانه نقدی به گروه‌های درآمدی بالا و کسر 30 درصد از یارانه بگیران یا به عبارتی 3 دهک بالای جامعه مطرح و در حال بررسی است. اسماعیل جلیلی: از اصل ماجرا دورشدیم پیشنهاد حذف سه دهک بالای جامعه از دریافت یارانه نقدی، پیشنهادی است که آقای توکلی مطرح کرده‌اند و کمیسیون برنامه و بودجه این پیشنهاد را به دولت ارائه نمی‌کند چون سامانه اطلاعاتی کامل و مناسب در مورد میزان درآمد افراد نداریم و راهکارهای عملی برای تعیین این سه دهک و شناسایی آنان وجود ندارد که این امر از مشکلات عمده‌ ما در تعیین دهک‌های درآمدی جامعه است. کمیسیون برنامه و بودجه تنها راهی را که می‌تواند به دولت پیشنهاد کند این است که قانون هدفمندی یارانه‌ها را با توجه به هدف آن به درستی اجرا کند، ضمن آنکه دولت هیچ پیشنهادی راجع به یارانه‌ها در اصلاحیه بودجه 92 ارائه نداده است. هدف از هدفمندی یارانه‌ها این است که به سمت کاهش مصرف انرژی و اصلاح قیمت حامل‌ها برویم نه آنکه ماهانه به مردم یارانه نقدی بپردازیم؛ هدف این قانون پرداخت یارانه نقدی نیست. قانون در این زمینه صراحت دارد و می‌گوید که قیمت حامل‌های انرژی باید افزایش یابد نه آنکه برای کسری بودجه‌ای که برای پرداخت یارانه نقدی داریم، سه دهک را حذف کنیم و خود را مکلف به کارهای حاشیه‌ای کنیم و دائما شاخص‌ها را دستکاری کنیم و از اصل ماجرا دور شویم. بایزید مردوخی: آزمون و خطایی بی‌هزینه نحوه اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و پرداخت‌های نقدی به اقشار مختلف همان موضوعی است که مدت‌ها است در جریان است و با روی کار آمدن دولت جدید، لزوم برخی از بازنگری‌ها در نحوه اجرا امری ضروری شده است. سوال اصلی هم در این روند این است که چند دهک از یارانه‌بگیران باید از این فرآیند حذف شوند و با چه مکانیزمی؟ موضوع مطرح شده کنونی حذف 3 دهک بالای درآمدی جامعه است. کاری که شدنی است اما نیازمند آزمون و خطا است. دولت آمار و اطلاعات دقیقی از خوشه‌ها و دهک‌های مختلف جامعه در اختیار ندارد تا با اتکا به آنها به سادگی بتواند برخی از دهک‌های پر درآمد را حذف کند، اما برای این کار می‌تواند از برخی شاخص‌ها کمک بگیرد. معاملات ثبت شده مسکن یا اتومبیل افراد، اسناد مربوط به فعالیت‌های واردات و صادرات و سوابق مالیاتی افراد می‌تواند از جمله این شاخص‌ها باشد. درست است که ما در برخی از این شاخص‌ها با مشکل مواجهیم، مثلا فرار مالیاتی ما بالا است و ممکن است این حذف برخی از افراد دهک‌های بالا را در بر نگیرد، اما موضوع این است که اگر اشتباهی هم در شناسایی سه دهک بالا رخ دهد اشتباه فاحشی نخواهد بود. یارانه 45 هزار تومانی پرداختی ماهانه برای چند دهک بالای جامعه رقم معنادار و قابل توجهی نیست که در صورت حذف اشتباه برخی از افراد، اعتراض خاصی را ایجاد کند. دولت می‌تواند از طریق آمار و اطلاعات قبلی و با کمک برخی از آمار و اطلاعاتی که در اختیار دارد، برخی از دهک‌های بالا را حذف کند، بی‌آنکه مشکلی در این زمینه به وجود بیاید. عباس شاکری: نقطه پایان بر اشتباهی تکراری پرداخت یارانه نقدی به مردم در قالب قانون هدفمندی یارانه‌ها اولین اشتباه بود. اشتباه دوم پرداخت یارانه‌ای مساوی به همه اقشار جامعه بود و اشتباه سوم می‌تواند ادامه طرح به این شکل باشد. دولت باید برای تامین منابع پرداختی یارانه‌ها، برخی از دهک‌ها را حدف کند، اما به محض ارائه این پیشنهاد موضوع مکانیزم‌های حذف مطرح می‌شود. اگرچه این امر موضوعی فنی و در حیطه اراده دولت است، اما قطعا راه‌هایی برای حذف دهک‌های بالای جامعه وجود دارد. شاید یک راه استفاده از خوشه‌بندی‌هایی باشد که پیش از این و در ابتدای اجرای این قانون تهیه شد. تلفیق آن اطلاعات با برخی از اطلاعات خانوار که مرکزآمار در اختیار دارد می‌تواند مجموعه منسجمی تهیه کند تا دولت بر اساس آن چند دهک بالای جامعه را حذف کند. در کنار این موارد می‌توان از مواردی مانند تراکنش‌های مالی و گردش حساب افراد و خانوارها هم کمک گرفت. اما این امر، امری فنی است و دولت خود باید با تمرکز بر این موضوع و در کوتاه‌ترین زمان ممکن راه حذف دهک‌های بالا را بیابد. اما موضوع دیگر این است که چند دهک جامعه باید از شمول یارانه‌بگیران حذف شوند؟ شاید حذف سه دهک گزینه خوبی باشد اما حذف دهک‌های متوسط جامعه از لیست یارانه‌بگیران مشکلات اجتماعی را به بار خواهد آورد. تورم‌های پی در پی طبقه متوسط جامعه را هم فقیر کرده است، پس حذف یارانه این قشر می‌تواند مشکلات و بیماری‌های اجتماعی را به همراه داشته باشد. دولت باید در ابتدا با یک مکانیزم فوری چند دهک بالا را از لیست دریافت‌کنندگان یارانه حذف کند. جلسه بی‌نتیجه دولت و مجلس بر سر هدفمندی یارانه‌ها به گزارش دنیای اقتصاد، جلسه فوق‌العاده نمایندگان دولت و کمیسیون برنامه و بودجه عصر دیروز در حالی به پایان رسید که دولت و مجلس بر سر نحوه ادامه هدفمندی به توافق نرسیدند. غلامرضا تاجگردون نایب رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس پس از اتمام این جلسه از مخالفت دولت با پیشنهاد این کمیسیون مبنی بر حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی خبر داد و به خبرگزاری مهر گفت: دولت موافق حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی نیست و حرفش این است که دولت خود روی کلیت موضوع در حال کار است و بنا دارد برای اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها پیشنهاد کاملی به مجلس ارائه دهد و از مجلس خواست تا در این زمینه صبر کند. تاجگردون خاطرنشان کرد که در نهایت در این جلسه به جمع‌بندی نرسیدیم و قرار شد جلسات ما ادامه پیدا کند، کمیته امور اقتصادی کمیسیون برنامه و بودجه یکشنبه با حضور مسوولان دولتی تشکیل جلسه می‌دهد.